Фіяніт

Фіяніт — штучны мінерал, крышталі дыяксіду цырконія ZrO₂, які мае кубічную сінгонію. Шырока выкарыстоўваецца ў ювелірнай справе для імітацыі каштоўных камянёў.

Фіяніт

Уласцівасці

Фіяніты маюць кубічную крышталічную рашотку. Будучы сам па сабе нестабільнай высокатэмпературнай кубічнай мадыфікацыяй дыяксіду цырконія, кубічны фіяніт стабілізаваны дадаткамі аксіда магнія, кальцыя і ітрыя.

Па значэнні паказчыка праламлення (2,15—2,25) фіяніт блізкі да алмаза (2,417—2,419), таму на вока цяжкаадрозны ад яго. Хімічная формула Zr_0,8Ca_0,2O_1,92, можа змяняцца ў залежнасці ад дабавак, уведзеных пры вырошчванні крышталяў для надання ім розных зададзеных уласцівасцяў. Бляск алмазны. Цвёрдасць 7,5—8,56. Шчыльнасць 6,5—10 г/см³. Спайнасць адсутнічае, залом няроўны. Дысперсія ў фіянітаў 0,01. Для афарбоўвання бясколернага дыяксіду цырконія ў розныя колеры дадаюцца пераходныя і рэдказямельныя элементы. Працэс крышталізацыі фіянітаў ажыццяўляецца ў лабараторных умовах на спецыяльных затраўках пры астуджэнні расплаву, хуткасць росту крышталяў складае да 8-10 мм/г.

Дабаўкі аксідаў металаў уплываюць на колер фіянітаў: з дадаткамі ${\ce {Y2O3}}$ крышталі ${\ce {ZrO2}}$ атрымліваюцца бескаляровымі, з прымешкамі ${\ce {CeO2}}$ — саламяна-жоўтага колеру, ${\ce {Nd2O3}}$ — блакітна-фіялетавага, ${\ce {Pr2O3}}$— зялёнага, ${\ce {Er2O3}}$ — ружовага.

Паходжанне назвы

Назву фіяніты атрымалі ў гонар Фізічнага інстытута Акадэміі Навук СССР (ФІАН), навукоўцы якога сінтэзавалі ў 1970 годзе фіяніт, але назва практычна не выкарыстоўваецца за межамі былой тэрыторыі СССР і Усходняй Еўропы. За мяжой гэты матэрыял часцей называюць цырканітам. У некаторых выпадках, асабліва ў перакладах з замежных моў, фіяніт называюць цырконіем або цырконам (вырабы з ім маркіруюцца літарамі CZ), што з’яўляецца памылкай і стварае блытаніну. На самай справе гэта тры розных матэрыялы: фіяніт — які імітуе крышталь алмазу, вырашчаны лабараторным спосабам, цыркон — ніяк не звязаны з ім жоўта-карычневы мінерал, напаўкаштоўны камень, а цырконій — гэта хімічны элемент, адзін з металаў.

Прымяненне

Фіяніты маюць высокі паказчык праламлення, адрозніваюцца высокай цвёрдасцю, трываласцю і хімічнай устойлівасцю. Яны выкарыстоўваюцца для вырабу лазераў, аптычных фільтраў і ювелірных вырабаў. Фіянітавымі ўстаўкамі могуць упрыгожвацца ювелірныя вырабы з золата. Іх таксама ўжываюць для кантрасту празрыстасці або колеру галоўнай устаўкі (цэнтра кампазіцыі) і як імітацыю брыльянтаў. Яны таксама выкарыстоўваюцца ў стаматалогіі, пры керамічным напыленні, і ў хімічнай прамысловасці.

Галерэя

• 
  Працоўны кантралюе плаўленне аксіду цырконія і аксіду ітрыя ў індукцыйным нагрэтым «халодным тыглі» для стварэння фіянітаў
• 
  Фіялетавы фіяніт з выразам шахматнай дошкі
• 
  Шматколерны фіяніт
• 
  Трохкаляровыя фіянітавыя камяні

Літаратура

• Неорганическая химия / Под ред. Ю. Д. Третьякова. — М.: Академия, 2007. — Т. 3. — 352 с.

Спасылкі

• Тэхналогія вытворчасці фіянітаў