Хімічнае рэчыва

Рэчыва ў хіміі — фізічная субстанцыя са спецыфічным хімічным саставам. У філасофскім слоўніку Рыгора Цяплова ў 1751 годзе словам рэчыва перакладаўся лацінскі тэрмін Substantia.

Рэчыва ў сучаснай фізіцы, як правіла, разумеецца як від матэрыі, які складаецца з ферміёнаў або змяшчае ферміёны разам з базонамі; валодае масай спакою, у адрозненне ад некаторых тыпаў палёў, як напрыклад, электрамагнітнае. Звычайна (пры параўнальна нізкіх тэмпературах і шчыльнасцях) рэчыва складаецца з часціц, сярод якіх часцей за ўсё сустракаюцца электроны, пратоны і нейтроны. Апошнія два ўтвараюць атамныя ядра, а ўсе разам — атамы (атамнае рэчыва), з якіх — малекулы, крышталі і т. д. У некаторых умовах, як напрыклад у нейтронных зорках, могуць існаваць досыць незвычайныя віды рэчыва.

Рэчыва ў біялогіі — матэрыя, якая ўтварае тканіны арганізмаў, якая ўваходзіць у склад арганел клетак.

Адрозненне паміж рэчывам і полем

Гістарычна ў фізіцы рабілася фундаментальнае адрозненне паміж рэчывам і полем. Поле, у адрозненне ад рэчыва, лічылася непарыўным і пранікаючым, у той час як часціцы рэчыва прадстаўляліся дыскрэтнымі, або прынамсі дастаткова лакалізаванымі. Вядомыя ў класічнай фізіцы палі, такія як электрамагнітнае і гравітацыйнае, проціпастаўляліся масіўным і часам электрычна зараджаным часціцам рэчыва.

Сучасная фізіка нівеліруе адрозненне паміж рэчывам і полем, лічачы, што ўсе часціцы (у тым ліку і часціцы рэчывы, роўна як і часціцы, якія адносяцца да класічных палёў) ёсць квантавыя ўзбуджэнні розных фундаментальных палёў, і так ці інакш усё часціцы праяўляюць такія тыпова палявыя ўласцівасці, як дэлакалізаванасць і падпарадкаванне ўраўненням руху, якія па сутнасці не адрозніваюцца ад палявых (пра што можна казаць як аб хвалевых уласцівасцях усіх часціц, у тым ліку і часціц рэчыва). Выяўленне цеснай узаемасувязі паміж полем і рэчывам прывяло да паглыблення ўяўленняў аб адзінстве ўсіх форм і структуры фізічнай карціны свету.

Зрэшты ў кантэксце задач, якія адносяцца да класічнай фізікі, а часам і некалькі шырэй, бывае часам даволі зручна карыстацца і старой тэрміналогіяй, хоць у кантэксце фізікі ў цэлым яна ўжо і выглядае анахранізмам. Напрыклад, калі гаворка ідзе аб узаемадзеянні зараджаных часціц з электрамагнітным полем, даволі зручна па традыцыі называць адно «полем», а іншае «рэчывам», асабліва калі рэчыва разглядаецца або чыста класічна, або — калі квантава — то ў тэрмінах хвалевых функцый (што дазваляе пазбегнуць чыста тэрміналагічна нязручнага перасячэння паняццяў).

Уласцівасці рэчыва

Кожнаму рэчыву ўласцівы набор спецыфічных уласцівасцей — аб'ектыўных характарыстык, якія вызначаюць індывідуальнасць канкрэтнага рэчыва і тым самым дазваляюць адрозніць яго ад усіх іншых рэчываў. Да найбольш характэрных фізіка-хімічных уласцівасцей адносяцца канстанты — шчыльнасць, тэмпература плаўлення, тэмпература кіпення, тэрмадынамічныя характарыстыкі, параметры крышталічнай структуры. Да асноўных характарыстык рэчыва належаць яго хімічныя ўласцівасці.

Класіфікацыя рэчываў

Лік рэчываў у прынцыпе неабмежавана вялікі; да вядомага ліку рэчываў увесь час дадаюцца новыя рэчывы, як адкрытыя ў прыродзе, так і сінтэзаваныя штучна.

Хімічная класіфікацыя

Індывідуальныя рэчывы і сумесі

У хіміі прынята падзяляць усе аб'екты вывучэння на індывідуальныя рэчывы (інакш — злучэнні) і іх сумесі. Пад індывідуальным рэчывам разумеюць абстрактнае паняцце, якое пазначае набор атамаў, звязаных адзін з адным па пэўнаму закону. Мяжа паміж індывідуальным рэчывам і сумессю рэчываў даволі расплыўчатая, бо існуюць рэчывы непастаяннага саставу, для якіх, наогул кажучы, нельга прапанаваць дакладнай формулы. Акрамя таго, індывідуальнае рэчыва застаецца абстракцыяй з-за таго, што практычна дасягальная толькі канечная (не 100%-ая) чысціня рэчыва. Гэта значыць, што любы канкрэтны, рэальна існуючы ўзор уяўляе сабой сумесь рэчываў, хай і з вялікай перавагай аднаго з іх. Нягледзячы на ​​ўяўную надуманасць гэтага абмежавання, часта чысціня рэчыва іграе ключавую ролю ў яго ўласцівасцях. Так, знакамітая трываласць тытану праяўляецца толькі пасля таго, як ён ачышчаны ад кіслароду да пэўнай граніцы (менш за сотыя долі працэнта).

Неарганічныя рэчывы

• солі
• кіслоты
• гідраксіды
• аксіды

Арганічныя рэчывы

• аміды
• аміны
• ангідрыды
• кетоны і альдэгіды
• карбонавыя кіслоты
• нітрылы
• сераарганічныя злучэнні
• спірты
• вуглевадароды
• замешчаныя вуглевадароды
• простыя эфіры
• складаныя эфіры
• амінакіслоты
• трывіяльныя назвы неарганічных злучэнняў

Фізічная класіфікацыя

Агрэгатныя станы

Усе хімічныя рэчывы ў прынцыпе могуць існаваць у трох агрэгатных станах — цвёрдым, вадкім і газападобным. Так, лёд, вадкая вада і вадзяная пара — гэта цвёрды, вадкі і газападобны стан аднаго і таго ж хімічнага рэчыва — вады H₂O. Цвёрдыя, вадкія і газападобныя формы не з'яўляюцца індывідуальнымі характарыстыкамі хімічных рэчываў, а адпавядаюць толькі розным станам існавання хімічных рэчываў, якія залежаць ад знешніх фізічных умоў. Таму нельга прыпісваць вадзе толькі прыкметы вадкасці, кіслароду — прыкметы газу, а хларыд натрыю — прыкметы цвёрдага стану. Кожнае з гэтых (і ўсіх іншых рэчываў) пры змене ўмоў можа перайсці ў любы іншы з трох агрэгатных станаў.

Пры пераходзе ад ідэальных мадэлей цвёрдага, вадкага і газападобнага станаў да рэальных выяўляецца некалькі пагранічных прамежкавых тыпаў, агульнавядомымі з якіх з'яўляюцца аморфны (шклопадобны) стан, стан вадкага крышталя і высокаэластычны (палімерны) стан. У сувязі з гэтым часта карыстаюцца больш шырокім паняццем «фаза».

У фізіцы разглядаецца чацвёрты агрэгатны стан рэчыва — плазма, часткова або цалкам іанізаваны стан, у якім шчыльнасць дадатных і адмоўных зарадаў аднолькавая (плазма электранейтральная).

Гл. таксама

• Выпраменьванне
• Антырэчыва

Літаратура

• Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989