Чанэ

Чанэ (саманазва Chané) — індзейскі народ у Паўднёвай Амерыцы. У мінулым насялялі ўсходнія перадгор’і Анд і рэгіён Гран-Чака. Былі асіміляваны з боку чырыгуана і мбая-гуайкуру, пры гэтым страцілі родную мову аравакскага паходжання. На поўначы Аргенціны захавалася група чанэ, якая захоўвае сваю асобную тоеснасць і размаўляе на гуарані. Агульная колькасць (2021 г.) — 4 800 чалавек.

Чанэ (Chané)
Фота 1908 г. або 1909 г.
Агульная колькасць	4800 (2021 г.)
Рэгіёны пражывання	Аргенціна
Мова	чанэ, гуарані
Рэлігія	анімізм, хрысціянства
Блізкія этнічныя групы	тэрэна, ава, н'яндэрэта

Гісторыя

Чанэ з’яўляюцца нашчадкамі аравакскага насельніцтва, якое ў старажытнасці заняло ўрадлівыя даліны усходніх перадгор’яў Анд. Сучасная назва паходзіць ад аравакскага слова achane (чалавек). Продкі чанэ займаліся ручным земляробствам, выраблялі выдатную кераміку і будавалі ўздоўж рэк вялікія круглявыя хаціны для пашыраных сем’яў. У пачатку XVI ст. яны трапілі пад уплыў дзяржавы інкаў. Аднак пасля яе заваявання іспанцамі ва ўсходнія перадгор’і ўварваліся плямёны гуарані-чырыгуана. Іспанцы паведамлялі, што чырыгуана заваявалі або выціснулі чанэ на раўніны Гран-Чака. У XVII ст. большая частка чанэ ўжо была рабамі чырыгуана. Усходняя група чанэ, вядомая як гуана, перасялілася бліжэй да ракі Парана і трапіла ў залежнасць ад качэўнікаў мбая.

Умовы падпарадкавання чанэ заваёўнікам былі розныя. Іспанцы паведамлялі, што адносіны мбая да падпарадкаваных былі надзвычай лагоднымі. Яны атрымоўвалі ад гуана даніну, а наўзамен абаранялі іх ад іншых індзейцаў і еўрапейцаў. Дазваляліся шлюбы паміж правадырамі гуана і жанчынамі-мбая. У XVIII ст. мбая і гуана перабраліся на левы бераг Параны. Гуана прынялі васалітэт у адносінах да партугальскай кароны і пасяліліся на тэрыторыі Бразіліі. Іх нашчадкамі з’яўляецца народ тэрэна.

Чырыгуана лічыліся асабліва жорсткімі ў дачыненні да аравакаў, практыкавалі канібалізм падчас заваявання. Падначаленыя чанэ былі вымушаны выплочваць даніну прадуктамі земляробства, аддаваць сваіх жанчын і дзяцей. Хаця чырыгуана таксама займаліся земляробствам, яны не будавалі сталыя паселішчы, вандравалі і часам спыняліся ў вёсках чанэ, бралі ў шлюб іх жанчын. Такім чынам адбывалася паступовая асіміляцыя аселых аравакаў. Цікавым прыкладам асіміляцыі з’яўляецца група індзейцаў ізасеньё на ўсходзе Балівіі. Яны захоўваюць многія традыцыі, не характэрныя для гуарані. У 1980-х гг. некаторыя старэйшыны памяталі аравакскую мову чанэ. Але ізасеньё лічаць сябе часткай гуаранійскага народа ава.

У канцы XIX — пачатку XX ст. многія выхадцы з усходняй Балівіі эмігравалі ў Аргенціну ў пошуках працы. Менавіта так там сфарміравалася супольнасць чанэ, якія адрознівалі сябе ад чырыгуана, але размаўлялі на мове гуарані. У 1995 г., калі чанэ былі афіцыйна прызнаны ўладамі Аргенціны ў якасці карэннага народа, яны складалі 8 абшчын у правінцыях Сальта і Жужуй.

Літаратура

• Alconini, S. El Cementerio Prehispánico de Incahuasi: Una mirada desde la vertiente Oriental de los Andes del Sur Архівавана 4 чэрвеня 2021.. — Grupo Editorial La Hoguera, 2019 ISBN 978-99974-309-4-6

Спасылкі

• CHANÉ — Indígenas de la Argentina Архівавана 22 кастрычніка 2020.
• Chané — Pueblos Originarios
• Guaraníes, chanés y tapietes del norte argentino
• Aristocracias chané. " Casas " en el Chaco argentino y boliviano