Вікіпедыя

Шаша смерці

Шаша смерці (англ.: Highway of Death, таксама ў множным ліку highways of death) — назва, дадзеная заходнімі журналістамі аднаму з фінальных эпізодаў вайны ў Персідскім заліве, калі ў ноч з 26 на 27 лютага 1991 года ў выніку масіраваных налётаў авіяцыі ЗША і іх саюзнікаў на дзвюх шасейных дарогах паміж Эль-Кувейтам і іракскай мяжой былі знішчаны тысячы аўтамабіляў і адзінак бранятэхнікі, на якіх іракская армія і мірныя жыхары адступалі з Кувейта. На шашы 80 у ваколіцах Эль-Джахра было спалена авіяўдарамі каля 1400 аўтамабіляў і іншай тэхнікі. Такая ж атака была ў тую ноч прадпрынята на паралельнай прыморскай шашы, дзе таксама было знішчана яшчэ да 400 адзінак тэхнікі, таму назва «шаша смерці» можа адносіцца да абедзвюх трас. Фатаграфіі і тэлездымкі «шашы смерці» сталі яркімі медыйнымі вобразамі аперацыі «Бура ў пустыні».

Адзін з участкаў «Шашы смерці». Красавік 1991 года

Гісторыя правіць

Абедзве «шашы смерці» пралягаюць па тэрыторыі Кувейта і Ірака. Шасціпалосная[1] шаша 80 звязвала паміж сабой Эль-Джахра, пагранічны іракскі горад Сафван і Басру. Іншая шаша вяла з Эль-Джахра ў Ум-Каср уздоўж мора[1]. Падчас ўварвання ў Кувейт ў 1990 годзе Ірак скарыстаўся шашой, каб хутка перасунуць войскі на тэрыторыю эмірата.

Наземнае наступленне сіл шматнацыянальная кааліцыі, накіраванае на вызваленне Кувейта, пачалося 24 лютага 1991 года. Да гэтага часу іракскія войскі на лініі фронту былі практычна адрэзаны ад тылавога забеспячэння ў выніку дзеянняў кааліцыйнай авіяцыі і дэмаралізаваны. Некаторыя падраздзяленні спрабавалі аказаць супраціў, але многія аддалі перавагу здацца або адступіць. Сітуацыя для іракскіх сіл у Кувейце пагаршалася з кожнай гадзінай. 26 лютага прэзідэнт Садам Хусейн абвясціў аб вывадзе ўсіх сваіх сіл з краіны. Сакратар Белага дома Марлін Фіцватэр паабяцаў, што ЗША і іх саюзнікі не будуць атакаваць іракскую армію падчас сыходу з Кувейта[2]. У той жа дзень войскі арабскіх краін пры падтрымцы марской пяхотай ЗША прыбылі ў Эль-Кувейт. У іракскай пустыні на захад ад Кувейта імкліва надыходзіў 7-ы армейскі корпус ЗША, у далейшым павярнуўшыся на ўсход і пачаўшы прасоўванне да Басры, што пагражала ўсім іракскім сілам у Кувейце поўным акружэннем. Іракская абарона развалілася; многія салдаты, завалодаўшы выпадковым аўтатранспартам, спрабавалі пакінуць Кувейт па шашы 80. Пры гэтым ўтварыліся шматлікія заторы. Таму на шашы былі не толькі бранятэхніка і артылерыйскія гарматы, але таксама пажарныя і паліцэйскія машыны, фургоны, лімузіны, прыватныя аўтамабілі, нават бульдозеры[3]. На адрэзку шашы 80 за Эль-Джахра ўтварылася шматкіламетровы затор, які стаў лёгкай мішэнню для налётаў амерыканскай авіяцыі[3].

У ноч з 26 на 27 лютага амерыканская авіяцыя нанесла ўдары па іракцам, якія выходзілі з Кувейта, на шашы 80. Пад налёт трапілі прыблізна 1400 машын на асноўнай шашы на поўнач ад Эль-Джахра і яшчэ каля 400 у раёне прыбярэжнай дарогі — апошнія належалі ў асноўным элітнай 1-й танкавай дывізіі «Хамурапі» Рэспубліканскай гвардыі Ірака. У параўнанні з асноўнай шашой 80 на прыморскай трасе было больш ваеннай тэхнікі — «танкі і бронемашыны, гаўбіцы і зенітныя гарматы, грузавікі для перавозкі боепрыпасаў і машыны хуткай дапамогі»[1]. Многія танкі перавозіліся на танкавых транспарцёр і былі знішчаны ці проста кінуты на шашы — у адным месцы саюзнікі знішчылі 50 танкаў T-72; у іншым месцы група з 40 танкаў была проста пакінута[3]. Уласныя танкі і бранятэхніка саюзнікаў перакрылі шашу 80 да поўначы, спадзеючыся перашкодзіць уцёкам тых, хто выжыў, зрэшты, без асаблівага поспеху[3]: у палон здалося толькі 450 іракскіх салдат[1].

Ахвяры правіць

Колькасць ахвяр на «шашы смерці» застаецца нявысветленай. Фатограф Пітэр Торнлі, які прыбыў на шашы наступнай раніцай пасля спынення ваенных дзеянняў, адзначаў, што бачыў і сфатаграфаваў мноства целаў і амерыканскіх ваенных, што хавалі іх у вялікіх магілах[4]. Журналісты «Вашынгтон пост», якія пабылі на асноўнай шашы, налічылі там ад 200 да 300 трупаў[5]; аб наступствах атакі на прыморскай шашы «Вашынгтон Пост» таксама паведамляла, што там засталося прыкладна 400 адзінак тэхнікі і «тры тузіны целаў»[6]. Журналіст Los Angeles Times Боб Дрогін бачыў на тым жа прыморскай шашы «многія дзясяткі» трупаў[1]. Лівана-амерыканская журналістка Джойс Чэдыак сцвярджала, што на шашы засталіся «цела дзясяткаў тысяч іракскіх салдат»[7] — гэтая ацэнка, верагодна, была заснавана на агульным ліку салдат, якія адыходзілі з Кувейта, і невялікай колькасці захопленых палонных[8]. У 2003 годзе даследаванне Project on Defense Alternatives амерыканскай арганізацыі The Commonwealth Institute ацэньвала агульную колькасць загінуўшых у абедзвюх калонах ў 800—1000 чалавек, і максімальныя страты павінны былі панесці галава і хвост кожнай калоны[8].

Ацэнка падзеі правіць

 
Кінутая і знішчаная тэхніка на «шашы смерці», выгляд з паветра.

Гэтая падзея, акрамя відавочнага ваенна-стратэгічнага эфекту, выклікала значны палітычны рэзананс. Адміністрацыя Буша заяўляла пра тое, што нанесла ўдар па адступаючым іракскім войскам, паколькі тыя выраблялі перагрупоўку для працягу баявых дзеянняў. Гэтая акалічнасць з’яўляецца адзінай падставай для нанясення падобнага ўдару, у адпаведнасці з міжнародным правам[7]. Галоўнакамандуючы сіламі шматнацыянальная кааліцыі генерал Норман Шварцкопф так тлумачыў рашэнне аб нанясенні удараў па адступаючым войскам:

Першая прычына... таму што на гэтым шашы было шмат ваеннай тэхнікі, і я аддаў распараджэнне ўсім сваім камандзірам, што я хачу, каб была знішчана кожная адзінка іракскай тэхнікі, якую мы можам знішчыць... Па-другое, гэта была не група нявінных людзей, якія спрабавалі перабрацца праз мяжу ў Ірак. Гэта была група гвалтаўнікоў, забойцаў і галаварэзаў, якія гвалтавалі і рабавалі ў цэнтры Кувейт-Сіці, а цяпер спрабавалі выбрацца з краіны, перш чым іх зловяць[9].

Пасля заканчэння баявых дзеянняў акцыя па знішчэнні іракскіх войскаў на «шашы смерці» раскрытыкавана з боку шэрагу заходніх каментатараў. Некаторыя крытыкі, у прыватнасці, былы генеральны пракурор ЗША Рэмсі Кларк і створаная ім «Следчая камісія Міжнароднага трыбунала па ваенных злачынствах» назвалі здарэнне ваенным злачынствам і абвінавачвалі амерыканскіх вайскоўцаў у парушэнні Жэнеўскіх канвенцый аб абароне грамадзянскага насельніцтва ў ваенны час[10][7].

«Шаша смерці» пасля вайны правіць

Шаша 80 была адрамантавана ў канцы 1990-х гадоў. У 2003 годзе яна выкарыстоўвалася амерыканскімі і брытанскімі войскамі падчас ўварвання ў Ірак[11]. Сёння ўздоўж шашы яшчэ можна сустрэць асобныя экземпляры тэхнікі, знішчанай у 1991 годзе.

У культуры правіць

  • У 1991 годзе The Guardian даручыў брытанскаму антываенныя паэту Тоні Харысану ушанаваць памяць пра вайну і, у прыватнасці, аб «Шаша смерці»[12]. Яго верш «Халоднае прышэсце» пачалося з прадстаўлення фатаграфіі, зробленай на шашы 80 фотажурналістам Кенетам Джарэкам.
  • Сцэна на «шашы смерці» прысутнічае ў фільме «Марпехі».
  • У фільме «Брава Два Нуль» (у Расіі вядомы як «Бура ў пустыні») паказаны некалькі секунд дакументальных здымак разбітай тэхнікі на «шашы смерці».
  • У гульні «Splinter Cell: Conviction» ёсць місія на «Дарозе смерці»
  • У гульні «Battlefield 3» «шашу смерці» можна ўбачыць у чале Thunder Run.
  • У гульні Call of Duty: Modern Warfare (2019) дзеянне адной з місій адбываецца на «шашы смерці», які нагадвае свой рэальны правобраз, але змешчана ў выдуманай краіне Урзыкстан, прычым у адпаведнасці з сюжэтам гульні калону ўцекачоў і ваенных на шашы разбамбавала расійская авіяцыя. У Расіі такая інтэрпрэтацыя выклікала абурэнне як у СМІ, так і сацыяльных сетках[13][14]. Распрацоўшчыкі з студыі Infinity Ward, адказваючы на ​​папрокі, казалі, што малююць у гульні не нейкі канкрэтны канфлікт, а выдуманы, выкарыстоўваючы тэмы «за апошнія 50 гадоў» — падзеі, якія адбываюцца ў свеце зноў і зноў[15]. Журналіст Polygon Чарлі Хол, каментуючы сітуацыю, пісаў: «спажыўцы па-за заходніх краін мяркуюць, што гэты непрыкрытая празаходняя выдумка накіравана супраць іх, а спажыўцы ў заходніх краінах — што іх спрабуюць падмануць скажэннем фактаў, без пяці хвілін прапагандай»[13].

Гл. таксама правіць

Заўвагі правіць

  1. ↑ а б в г д On Forgotten Kuwait Road, 60 Miles of Wounds of War,
  2. ↑ The Massacre of Withdrawing Soldiers on "The Highway of Death"
  3. ↑ а б в г >AFTER THE WAR: The Battleground; Death Stalks Desert Despite Cease-Fire
  4. ↑ Peter Turnley The Unseen Gulf War // Digital Journalist (digitaljournalist.org) — December 2002. Архівавана 23 студзеня 2008.
  5. ↑ Steve Coll, William Branigan. U.S. Scrambled to Shape View of 'Highway of Death'. // Washington Post. — 11 March 1991. — P. 1.
  6. ↑ [ https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1991/03/11/deathly-quiet-shrouds-site-of-2nd-convoy-hit-by-jets/(недаступная спасылка) Deathly Quiet Shrouds Site of 2nd Convoy Hit by Jets]
  7. ↑ а б в Chediac Joyce The Massacre of Withdrawing Soldiers on «The Highway of Death» — Report at the New York Commission hearing, May 11, 1991. («Резня отступающих солдат на „шоссе смерти“») (англ.) Архівавана 14 жніўня 2014 года.
  8. ↑ а б The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict Project on Defense Alternatives Research Monograph #8 Архівавана 12 лістапада 2020.
  9. ↑ Ken Dilanian. Commander learns of challenge facing U.S. // Stars and Stripes (www.estripes.com) — April 13, 2003. Архівавана 12 сакавіка 2007.
  10. ↑ «WAR CRIMES» A Report on United States War Crimes Against Iraq to the Commission of Inquiry for the International War Crimes Tribunal by Ramsey Clark and Others — New York, May 11, 1991. Архівавана 2 красавіка 2008 года.
  11. ↑ Highway (of Death) Robbery. TIME.com (3 мая 2012). Праверана 19 December 2014.
  12. ↑ Harrison, Tony (14 February 2003). "A cold coming". The Guardian. Праверана 2009-07-27.
  13. ↑ а б Hall, Charlie. Call of Duty: Modern Warfare’s Highway of Death controversy, explained (англ.). Polygon (30 кастрычніка 2019). Праверана 4 лістапада 2019.
  14. ↑ Павел Аксенов, Павел Хлюпин. Хороших русских больше нет? Почему россиянам не понравилась новая Call of Duty (англ.). Би-би-си (29 кастрычніка 2019). Праверана 4 лістапада 2019.
  15. ↑ Евгений Миркин. Разработчик Call of Duty: Modern Warfare прокомментировал ситуацию с русскими и Шоссе смерти (руск.). 3DNews - Daily Digital Digest (2 лістапада 2019). Праверана 4 лістапада 2019.

Спасылкі правіць

  Шаша смерці на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Шаша_смерці&oldid=4475082"