Ян Зноска
Ян Зноска (1772, Гродзенскі павет — 1833) — навуковец-эканаміст, палітэканом.
| Ян Зноска | |
|---|---|
| Jan Znosko | |
.jpg) | |
| Імя пры нараджэнні | Jan Znosko |
| Род дзейнасці | эканаміст, логік, філосаф |
| Дата нараджэння | 1772 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 1833 |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Месца працы | |
Біяграфія правіць
Нарадзіўся ў шляхецкай сям'і. Вучыўся ў Галоўнай школе Вялікага княства Літоўскага (і далей у Віленскім універсітэце) у Т. Гусаржэўскага, М. Вольскага, Ж. Жылібера, Г. Страйноўскага, слухаў лекцыі Г. Форстэра. Скончыў універсітэт і быў прызначаны ад'юнктам філасофіі, потым выкладчыкам палітэканоміі. Быў адным з першых, хто ў пачатку XIX ст. пачаў выкладаць філасофію ў Віленскім універсітэце, пасля адмены гэтага прадмета ў Галоўнай школе. Зрабіў поўны пераклад «Логікі» Э. Б. Кандзільяка на польскую мову, са сваёй прадмовай, каментарыямі і адаптацыяй для выкарыстання як падручніка.
Творчая эвалюцыя Я. Зноскі ішла ад філасофіі да палітычнай эканоміі. З 1808 года, па накіраванні рэктара Я. Снядэцкага, на працягу двух гадоў удасканальваў веды палітэканоміі ў Парыжы, бо ў Віленскім універсітэце планавалі стварыць адпаведную кафедру. Я. Зноска праводзіў галоўную працу па распрацоўцы курса кафедры, гэты курс пад назвай «Навука эканоміі палітычнай» быў выдадзены на польскай мове ў Вільні (1811) як падручнік па палітычнай эканоміі. Пазней Ян Зноска выдаў «Даследаванне пра палітычную эканомію, яе гісторыю і сістэмы» (1816). З 1810 года — прафесар, на працягу 12 гадоў выкладаў палітэканомію, якая ў гэты перыяд была яго адзінай спецыялізацыяй. У 1810—1824 гадах загадваў кафедрай палітычнай эканоміі. Пасля абрання ў 1827 годзе Я. Зноскі дэканам, яго месца на кафедры заняў Ян Вашкевіч.
Таксама, значная заслуга Я. Зноскі ў падрыхтоўцы да друку перакладу Статута ВКЛ 1588 году на рускую мову, з 1822 года ён узначальваў камітэт падрыхтоўкі аўтэнтычнага тэксту і перакладу Статута на рускую мову.
«Навука палітычная эканомія» правіць
Падручнік Я. Зноска ў цэлым уяўляў сабою кароткі канспект асноўнай працы А. Сміта «Багацце народаў». Аднак у сваім выкладанні Я. Зноска не засяроджваў увагу выключна на поглядах А. Сміта, а асвятляў працы і іншых эканамістаў. Яго курс падзяляўся на тры часткі: папулярная палітычная эканомія (тут, па яго ўласным прызнанні, даваліся агульнапрызнаныя асновы палітычнай эканоміі), навука пра грамадскія прыбыткі на аснове выдадзенага ім кароткага выкладу агульнай тэорыі А. Сміта з дадаткам новых палажэнняў, і ўрэшце, навука пра гандаль на аснове прац іншых эканамістаў.[1]
Ацэнкі правіць
У духу свайго часу Я. Зноска аддаваў перавагу філасофіі французскіх асветнікаў, найперш Э. Б. Кандзільяку, «Логіка» якога была падручнікам у школах. У прадмове да свайго перакладу «Логікі» Я. Зноска сцвярджае, Кандзільяк ў гэтым твор паказвае найбольш просты шлях пошуку ісціны і навучання ісціне. Разглядаючы тэорыю ісціны, ён падтрымлівае канцэпцыю Кандзільяка і інш. французскіх асветнікаў і лічыць, што яны бліжэй да ісціны, чым Дэкарт і Мальбранш. Каментарыі Я. Зноскі да «Логікі» сведчаць пра яго прыхільнасці да філасофіі Асветніцтва. У іншых каментарыях Я. Зноска паказаў сваё разуменне сувязі матэматычных дасягненняў Лангранжа і Эйлера ў іх адносінах да аналітычнага спосабу мыслення.
У цэлым Я. Зноска аддаваў перавагу поглядам А. Сміта, у прыватнасці адстойваў ідэі свабоднай канкурэнцыі, прыватнага прадпрымальніцтва і ініцыятывы. Аднак па некаторых пытаннях, напрыклад, у трактаванні крыніц нацыянальнага багацця, не ва ўсім быў згодзен з А. Смітам і даваў уласныя тлумачэнні[2], магчыма, кіруючыся тэндэнцыйным каментарыем прафесара Гётынгенскага ўніверсітэта Сарторыуса.
Зноскі
Літаратура правіць
- Акулич В. А. История экономических учений: учебно-методический комплекс. — Мн.: Изд-во МИУ, 2006. — 142 с.
- Дорошевич Э. К. История Вильнюсского университета (1579—1979). — Вильнюс, 1979. — С. 79.
- Дорошевич Э. К. Философия эпохи Просвещения в Белоруссии. — Мн., 1971. — С. 134—135;
- Шалькевич В. Ф. Общественно-политические мысли Белоруссии в первой половине XIX века. — Мн., 1993. — С. 13-14.