Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae
Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, таксама вядомы як Clenodia, Klejnoty Długosza, Stemmata Polonica або Stemmata Polonica — найстарэйшае вядомае апісанне польскіх гербаў, напісанае Янам Длугашам.
| Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae Інш. назвы: Clenodia, Klejnoty Długosza, Stemmata Polonica | |
|---|---|
 | |
| Аўтары | Ян Длугаш |
| Жанр | Геральдыка |
| Мова арыгінала | Лацінская мова |
| Арыгінал выдадзены | 1464 - 1480 |
| Электронная версія | |
Гісторыя
правіцьТвор быў напісаны Янам Длугашам у 1464—1480 гг. Праца згадваецца Мацеем Мехавітам у хроніцы Chronica Polonorum 1521 г. («Item scripsit familias, arma et clinodia nobilitatis Polonorum, cum origine et causa eorum»).
На гэтую працу таксама спасылаўся польскі гісторык і геральдыст XVI ст. Барталамей Папроцкі, якому належала яе копія, у сваіх гербарыях «Гняздо цнотаў» (1578) і « Гербы польскіх рыцараў» (1584). Пазней рукапіс прыйшоў у нябыт і доўгі час лічыўся страчаным. Яе знайшоў медыявіст Адам Кладзінскі, які ў 1843 г. заўважыў яе ў адным з рукапісаў канца XV ст., у бібліятэцы Асалінскіх у Львове. Інфармацыя аб яго знаходцы была апублікаваная ў выданні Асалінскай бібліятэцы з таго ж года.
Упершыню фрагмент рукапісу Яна Длугаша апублікаваў Юзэф Мучкоўскі ў 1851 годзе ў працы пад назвай «Весткі пра рукапісы гісторыі Длугаша». Фрагменты паходзяць з двух знойдзеных асобнікаў: з кодэкса Бібліятэкі Асалінскай і з другога кодэкса XVI ст., знойдзенага біскупам Людвікам Лэнтоўскім.
Яшчэ два кодэксы знойдзены графам Аляксандрам Пшэздзецкім: адзін у бібліятэцы Кіджы ў Рыме пачатку 16 стагоддзя, другі ў Парыжы ў бібліятэцы Арсенала, які ён апісаў як: «рукапіс 16 стагоддзя, напісаны на паперы і упрыгожаны маляванымі гербамі дзяржаў, зямель, шляхты і біскупаў пад назвай Stemmata Poloniae, тэкст відавочна запазычаны ў Кленадыя Длугаша, але са значнымі варыяцыямі»[1].
Яшчэ адзін рукапіс быў знойдзены графам Тытусам Дзялынскім у Карніцкай бібліятэцы. Першае, больш разгорнутае апісанне гэтай знаходкі даў Антоній Зыгмунт Гельцэль у першай частцы сваёй працы «Старадаўнія помнікі польскага права».
Змест твора
правіцьПрацы захоўвалася ў некалькіх варыянтах і копіях, якія адрозніваюцца адзін ад аднаго. Магчыма, была поўная арыгінальная версія з большым зместам. Такую выснову зрабіў Зыгмунт Целіхоўскі, які параўнаў тэкст захаваных копій з творамі Барташа Папроцкага, які часта цытуе Длугаша. На аснове гэтага аналізу ён зрабіў выснову, што Папроцкі выкарыстаў больш разгорнуты варыянт твора. Ёсць некалькі асобнікаў Clenodia, у т.л. кодэкс Лёнтоўскага, кодэкс Бібліятэкі Асалінскіх і кодэкс Корніка, які лічыцца самым старажытным. Адрозненні ёсць як у апісанні, так і ў колькасці апісаных гербаў. Менш за ўсё гербаў пазначана ў кодэксе Асалінеума, у кодэксе Корніка — 71, у кодэксе Лёнтоўскага — 111. Юзэф Мучкоўскі, параўноўваючы вядомыя варыянты рукапісу Длугаша з фрагментамі, прыведзенымі Барташам Папроцкім, падлічыў агульную колькасць 116 найстарэйшых польскіх шляхецкіх гербоўнікаў.
Аўтарства Длугаша
правіцьУ ХІХ стагоддзі гісторыкі прызналі Яна Длугаша аўтарам. У ХХ стагоддзі Марк Цэтвіньскі паставіў пад сумнеў яе аўтарства і высунуў тэорыю, што арыгінал твора не захаваўся да нашых дзён, а ўсе захаваныя рукапісы — толькі копіі. Рукапіс, знойдзены ў Курніку, лічыўся самым раннім[2].
Крыніцы
правіць- ↑ Celichowski 1885.
- ↑ Dymmel 1993, s. 59–77.
Літаратура
правіць- Adam Kłodziński: «Rękopisy Długosza o herbach polskich» Biblioteka Ossolineum t.5. Lwów: Ossolineum, 1843, s. 182.
- Józef Muczkowski: Rozmaitości historyczne i bibliograficzne, zeszyt 2, art."Wiadomość o rękopismach historyi Długosza". Kraków: 123—157, 1851.
- Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, «Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.». Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
- Piotr Dymmel: Problem autorstwa «Klejnotów» przypisywanych Długoszowi, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, nr I (XII). Warszawa: Wydawnictwo DiG Spj, 1993, s. 59–77.
Спасылкі
правіць- Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego. wydał dr. Z. Celichowski. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885. [dostęp 2016-10-28].
- Insignia seu clenodia Regni Poloniae / Jan Długosz. Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia Vol. 1. — Cracoviae, 1887. (łac.)