Зязюлін лён звычайны

Зязюлін лён звычайны (Polytrichum commune) — від зялёных імхоў сямейства палітрыхавых.

Зязюлін лён звычайны
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Нададдзел:  Мохападобныя Аддзел:  Імхі Клас:  Polytrichopsida Парадак:  Polytrichales Сямейства:  Палітрыхавыя Род:  Зязюлін лён Від:  Зязюлін лён звычайны
Міжнародная навуковая назва
Polytrichum commune Hedw., 1801
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   15759 NCBI   3213 EOL   883425 IPNI   ??? TPL   tro-35125360

Апісанне

Мае простае неразгалінаванае прамастаячае сцябло даўжынёй 30-40 см, якое густа пакрыта лінейна-шылападобным, а ўнізе — больш дробным бурым лісцем. Яшчэ ніжэй яно пераходзіць у бурае карэнішча, ад яго адыходзяць шматлікія ржава-бурыя рызоіды.

Сцябло мае складаную ўнутранную будову. У сярэдзіне яго размешчаны канцэнтрычны праводзячы пучок — зачаткавая стэла. У цэнтры пучка знаходзіцца «ксілема», з мёртвых падоўжных клетак з тонкімі скошанымі папярочнымі сценкамі; падоўжныя сценкі іх даволі тоўстыя. Гэтыя клеткі праводзяць ваду і адпавядаюць функцыянальна трахеідам больш арганізаваных вышэйшых раслін. Аднак марфалагічна яны не з'яўляюцца трахеідамі, таму што не маюць пор, для забеспячэння скразной сувязі клетак паміж сабой.

За «ксілемай» у 1-2 слаі размешчана крухмальная похва. Клеткі яе запоўнены крухмалам. За крухмальнай похвай размяшчаецца кальцо з некалькіх слаёў клетак «флаэмы». Яна складаецца з жывых падоўжных клетак з густым плазменным змесцівам. Гэтыя клеткі знешне нагадваюць сітападобныя трубкі, якім і адпавядаюць функцыянальна. Яны праводзяць пластычныя рэчывы. Аднак гэтыя клеткі не маюць сітападобных пласцінак, ці пор, ці іншых скразных адтулін ні на папярочных, ні на падоўжных сценках.

Пучок акружае кара. У ёй бачны ліставыя сляды — адгалінаванні праводзячых элементаў ад цэнтральнага пучка да лістоў. Звонку сцябло пакрыта эпідэрмай.

Лісты зязюлінага льну маюць складаную будову. У іх ёсць цэнтральная жылка, верхні і ніжні эпідэрмісы. На верхнім баку ліста размяшчаюцца пласціністыя вырасты, т. з. асімілятары. Клеткі іх зялёныя, утрымліваюць хларафіл. Яны павялічваюць асіміляцыйную паверхню ліста. У жылцы ліста ёсць ксілема і флаэма, а таксама механічныя клеткі.

Пашырэнне

Распаўсюджаны ў хвойных лясах, на ўскрайку балот.

Асаблівасці біялогіі

Зязюлін лён — расліна двухдомная. На верхавіне сцяблоў адных раслін утвараюцца антэрыдыі, на другіх — архегоніі. Яны сабраны групамі і акружаны верхавіннымі лістамі.

Антэрыдыі маюць мехападобную форму на кароткай ножцы і адзеты аднаслойнай сценкай. У антэрыдыі ўтвараецца вялікая колькасць сперматагенных клетак. Кожная з ix дае двухжгуцікавы сперматазоід. Антэрыдый ускрываецца ў дажджавое надвор'е шчылінай на верхавіне. Паміж антэрыдыямі знаходзяцца парафізы — вырасты сцябла ў выглядзе аднарадных ніцей ці пашыраных на верхавіне пласцінак.

На мужчынскіх раслінах група антэрыдыяў акружана вегетатыўнымі лістамі бурага колеру і мае выгляд «кветкі». Кропка росту сцябла не ідзе на ўтварэнне антэрыдыяў, і сцябло ў далейшым прарастае, утварае новы парастак. На сцябле зязюлінага льну можна бачыць да 5-6 такіх разетак.

Архегоніі маюць звычайную будову, уключаюць брушка і доўгую шыйку. Звонку яны акружаны лістамі, якія не адрозніваюцца ад звычайных вегетатыўных лістоў.

Пасля апладнення з зіготы развіваецца спарагон. Ён складаецца з каробачкі i доўгай ножкі, ніжняя пашыраная частка якой называецца гаўсторыяй. Зверху каробачка спарагона пакрыта каўпачком, або каліптрай (рэшткі брушка архегонія). У далейшым каўпачок скідваецца.

Спелыя каробачкі

Спелая каробачка мае складаную будову. Сярэдняя пашыраная частка яе атрымала назву урначкі, у аснове каробачкі — апафіза і зверху — вечка. Унутры каробачкі ад асновы ўгару падымаецца калонка — цяж бясплодных парэнхіматычных клетак. Калонка ўверсе пашыраецца і ўтварае на мяжы вечка і урначкі тонкую пласцінку — эпіфрагму. Перыстом налягае на край эпіфрагмы ў выглядзе зубчыкаў.

Вакол калонкі на тонкіх ніцях падвешаны спарангій. Ніці прымацоўваюць спарангій да калонкі і сценак урначкі. У спарангіі са спарагеннай тканкі рэдукцыйным шляхам утвараюцца шматлікія споры.

Клеткі сценкі маладой каробачкі ўтрымліваюць хларафіл, таму спарагон зялёных імхоў жывіцца часткова самастойна.

Пры падсыханні каробачкі вечка аддзяляецца ад урначкі. Уваход у урначку закрывае эпіфрагма і перыстом. У вільготнае надвор'е зубчыкі перыстома набухаюць, налягаюць на эпіфрагму, закрываючы ўваход у урначку. Вада ў урначку не трапляе і не выклікае прарастання спор. У сухое надвор'е зубчыкі перыстома выпрамляюцца, эпіфрагма адыходзіць ад сценак урначкі і праз адтуліны паміж зубчыкамі перыстома споры порцыямі высяваюцца на зямлю.

Перыстом — складаны орган, ён забяспечвае раўнамернае і паступовае рассейванне спор. На паверхні глебы спора прарастае ў ніткаватую, багата разгалінаваную пратанему (прадростак). На пратанеме ўтвараюцца пупышкі, з якіх развіваюцца лістасцябловыя расліны.

На гэтым цыкл развіцця зязюлінага льну заканчваецца. Як і ва ўсіх зялёных імхоў, пераважаючым пакаленнем з'яўляецца гаметафіт — пратанема, сама лістасцябловая расліна з антэрыдыямі і архегоніямі. Спарафіт прадстаўлены каробачкай на ножцы. Ён цесна звязаны з гаметафітам, не можа існаваць самастойна. Пры ўтварэнні спор адбываецца рэдукцыйнае дзяленне. Споры, такім чынам, гаплоідныя.

Літаратура

• Сапегін Л. М. Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па біялагічных спецыяльнасцях. — Гомель: ГДУ, 2012. — 337 с. ISBN 978-985-439-644-6

Спасылкі

• Политрихум обыкновенный: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
• Polytrichum commune Hedw. // ИАС «ООПТ России» (руск.)