Аўгусцін Аўгусцінавіч Бетанкур

Аўгусцін дэ Бетанкур і Маліна, поўнае імя Аўгустын Хасэ Педра дэль Кармэн Дамінга дэ Кандэларыя дэ Бетанкур і Маліна (ісп.: Agustín José Pedro del Carmen Domingo de Candelaria de Betancourt y Molina; 1 лютага 1758 — 14 (26) ліпеня 1824) — іспанскі, затым расійскі дзяржаўны дзеяч і вучоны, генерал-лейтэнант рускай службы, архітэктар, будаўнік, інжынер-механік і арганізатар транспартнай сістэмы Расійскай імперыі.

Аўгусцін Аўгусцінавіч Бетанкур
ісп.: Agustín José Pedro del Carmen Domingo de Candelaria de Betancourt y Molina
Дата нараджэння 1 лютага 1758(1758-02-01)
Месца нараджэння Пуэрта-дэ-ла-Крус,
Канарскія астравы, Іспанія
Дата смерці 26 ліпеня 1824(1824-07-26) (66 гадоў)
Месца смерці Санкт-Пецярбург,
Расійская імперыя
Месца пахавання
Грамадзянства Сцяг Іспаніі Іспанія
 Расійская імперыя
Альма-матар
Член у
Узнагароды
Ордэн Святога Уладзіміра II ступені
Ордэн Святога Уладзіміра II ступені
Ордэн Святога Аляксандра Неўскага
Ордэн Святога Аляксандра Неўскага
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Памятная манета Банка Расіі з партрэтам А. Бетанкура, срэбра-золата, 25 рублёў, 2008 г.
Паштовая марка Расіі да 250-годдзя з дня нараджэння Аўгустына Бетанкура (ЦФА (ІТЦ «Марка») № 1220)
Магіла А. А. Бетанкура на Лазараўскіх могілках Аляксандра-Неўскай лаўры ў Санкт-Пецярбургу

Біяграфія правіць

Сям'я правіць

Аўгусцін дэ Бетанкур нарадзіўся 1 лютага 1758 года ў Іспаніі ў горадзе Пуэрта-дэ-ла-Крус  (руск.) на востраве Тэнэрыфэ, у сям'і, заснаванай французскім продкам Жанам дэ Бетанкурам  (руск.), які ў 1417 годзе абвясціў сябе каралём Канарскіх астравоў.

Дзейнасць у Іспаніі правіць

Атрымаўшы ўсебаковую навуковую адукацыю ў Парыжы, Бетанкур быў адпраўлены іспанскім урадам у найбольш культурныя краіны Заходняй Еўропы для агляду розных сістэм суднаходства, каналаў, паравых машын і т. п. Бетанкур паспяхова выканаў гэта даручэнне. У 1798 годзе на яго было ўскладзена прылада аптычнага тэлеграфа  (руск.) паміж Мадрыдам і Кадысам і арганізацыя ў Іспаніі корпуса інжынераў шляхоў зносін. У 1800 годзе быў прызначаны генерал-інспектарам гэтага корпуса і членам савета фінансавага кіравання, а 1803 годзе — інтэндантам армій і галоўным дырэктарам пошт.

Прыезд у Расію правіць

 
Гасціны двор Ніжагародскага кірмашу  (руск.), фота сярэдзіны XIX стагоддзя (не захаваўся)

Беспарадкі, якія ўзніклі ў Іспаніі, прымусілі Бетанкура пакінуць краіну. Спачатку ён адправіўся ў Парыж, а ў 1808 годзе — у Расію, дзе і быў прыняты на службу ў чыне генерал-маёра. Тут яму было адкрыта шырокая ніва для прымянення яго ведаў; ён ператварыў Тульскі збройны завод  (руск.), пабудаваў гарматны ліцейны дом у Казані, увёў новыя і палепшыў старыя машыны на Аляксандраўскай мануфактуры, пабудаваў будынак Экспедыцыі нарыхтоўкі дзяржаўных папер (дзе ім асабіста прыдумана вялікая частка машын), велічэзны па тых часах маскоўскі экзэрцыргауз (крыты пляц для правядзення ваенных аглядаў, цяпер — Манеж), гасцінны двор Ніжагародскага кірмашу  (руск.), першы мост праз раку Няву з уладкаваннем цэнтральнай набярэжнай Санкт-Пецярбурга і розныя іншыя будынкі і збудаванні. Прымаў удзел у пабудове Ісакіеўскага сабора.

Інстытут Корпуса інжынераў шляхоў зносін правіць

Па праекце Бетанкура ў Санкт-Пецярбургу быў заснаваны Інстытут Корпуса інжынераў шляхоў зносін, куды ён і быў прызначаны генеральным інспектарам[1]. Інстытут быў адкрыты 1 лістапада 1810 года. Бетанкур ўнёс важны ўклад у развіццё расійскай сістэмы вышэйшай інжынернай адукацыі ў XIX стагоддзі, якая адрознівалася спалучэннем фундаментальнай, агульнаінжынернай і спецыяльнай падрыхтоўкі.

Пры складанні праграмы навучання ў Інстытуце ён пісаў:

«Мэта інстытута забяспечыць Расію інжынерамі, якія, прама па выхадзе з яго, маглі б быць назначаемы да вытворчасці усялякіх работ у Імперыі».[2]

Дзейнасць у Ніжнім Ноўгарадзе правіць

З 1816 года Бетанкур займаў пасаду старшыні Камітэту аб гарадскіх збудаваннях у Санкт-Пецярбургу  (руск.). Вясной 1817 года прыбыў у Ніжні Ноўгарад будучы начальнікам Камітэта будынкаў і гідраўлічных работ для экспертызы праекта будаўніцтва Ніжагародскага кірмашу. Зацвердзіў наадварот для будаўніцтва месца, аднак не пагадзіўся з архітэктурным рашэннем, у сувязі з чым ўзяўся за праектаванне кірмашовага ансамбля і сістэмы камунікацый самастойна.

3 лістапад 1817 года рашэннем Камітэта міністраў Расійскай імперыі атрымаў у «адзінае і незалежнае распараджэнне… усю будаўнічую частку азначанага кірмаша». Мэтай будаўніцтва меў стварэнне лепшага гандлёвага комплексу ў Еўропе, «производством котораго я полагаю оказать истинную заслугу России» (бел.: вытворчасцю якога я мяркую аказаць сапраўдную заслугу Расіі)[3].

Вясной 1818 года адбылася закладка кірмашовых будынкаў. З гэтага моманту і да 1822 (адкрыццё кірмашовых таргоў) Бетанкур праводзіў у Ніжнім Ноўгарадзе кожнае лета і асабіста кіраваў працай на ўсіх стадыях будаўніцтва.

У 1819 годзе асабіста распрацоўвае праект рэканструкцыі ніжняй частцы горада.

У 1823 годзе распрацоўвае (сумесна з В. І. Гестэ  (руск.)) генеральны план будучага развіцця Ніжняга Ноўгарада, найвысока зацверджаны ў студзені 1824[3].

Апошнія гады правіць

У 1819 годзе стаў дырэктарам Галоўнага ўпраўлення шляхоў паведамленні і па пасадзе увайшоў у склад Камітэта міністраў Расійскай імперыі  (руск.). На гэтай пасадзе ён заставаўся да самай смерці 14 (26) ліпеня 1824 года.

Быў пахаваны на Смаленскіх лютэранскіх могілках  (руск.) у Пецярбургу.

У 1979 годзе прах А. А. Бетанкура і надмагільны помнік перанесены ў «Некропаль XVIII стагоддзя» на Лазараўскіх могілках  (руск.) Аляксандра-Неўскай лаўры[4].

Сям'я правіць

Памяць правіць

Узнагароды правіць

  • Удастоены шэрагу вышэйшых расійскіх ордэнаў, да ордэна Святога Аляксандра Неўскага уключна (1811).
  • За ўзоры асігнацый наміналам 100, 50, 25, 10 і 5 руб., распрацаваныя Бетанкурам і Хаванскім у 1818 годзе, Аляксандр I дараваў А. А. Бетанкур ордэн Св. Уладзіміра 2-й ступені.

Зноскі

  1. Большая биографическая энциклопедия
  2. А. А. Бетанкур. «Распределение курсов учения в Институте путей сообщения».Цит. по: Барышников С. «… Движение внутренней и внешней торговли превосходит уже меру прежних путей сообщения…» // Водный транспорт. — 15 июля 2012. — № 7. — С. 6. [1](недаступная спасылка) Таксама глядзі: Л. И. Коренев К истории образования и развития ПГУПС в XIXв. [2]
  3. а б Николай Филатов. «Нижний Новгород. Архитектура XIV — начала XX веков». Нижний Новгород, РИЦ «Нижегородские новости», 1994.
  4. Августин Августинович Де Бетанкур и Молина и его могила

Літаратура правіць

Спасылкі правіць