Вікіпедыя

Гісторыя капірайта

Гісторыя капірайта пачынаецца з ранніх прывілеяў і манаполіяў, падараваных выдаўцам кніг. Брытанскі статут каралевы Ганны ад 1710, поўная назва якога "Загад для падтрымкі адукацыі, надання права Капіраваць друкаваныя выданні Аўтарамі або пакупнікамі такога права, на працягу часу тут апісанага", быў першым капірайт-законам. Напачатку закон аб капірайце прымяняўся толькі для друкаваных кніг. З цягам часу ён выкарыстоўваецца для перакладзеных і вытворных прац, якія былі зроблены аб’ектамі капірайта. Зараз капірайт пакрывае шырокае кола прац, у тым ліку карты, драматычныя прадстаўленні, карціны, фатаграфіі, гуказапіс, кінематограф і камп’ютарныя праграмы.

Сёння нацыянальныя капірайт-законы стандартызаваныя рознымі знешнімі інтэрнацыянальнымі і рэгіянальнымі дагаворамі, такімі як Бернская канвенцыя, і Еўрапейскімі капірайт-дырэктывамі. Хоць і існуе ўзаемадзеянне паміж нацыянальнымі капірайт-законамі, кожная юрысдыкцыя мае асобныя і адрозныя законы і рэгулятары ў капірайце. Некаторыя юрусдыкцыі таксама вызначаюць маральныя правы стваральнікаў, такія як права быць асацыяванымі (абазначанымі) з творам (рэд. права аўтарства).

Капірайт — гэта эксклюзіўныя правы, выдадзеныя аўтару або стваральніку арыгінальнага твора, у тым ліку права капіраваць, распаўсюджваць і змяняць твор. Капірайт не ахоўвае ідэі, толькі іх выражэнне і зафіксаваную форму. У большасці юрысдыкцый капірайт з’яўляецца па факту стварэння і не патрабуе рэгістрацыі твора. Праваўладальнік мае выключнае прадпісанае права ажыццяўляць кантроль над капіраваннем і іншым выкарыстаннем твораў на пэўны прамежак часу, пасля якога твор трапляе ў грамадскі здабытак. Выкарыстанне, якое абаронена абмежаваннямі і выключэннямі капірайта - свабоднае выкарыстанне (fair use) - не патрабуюць дазволу ад праваўладальніка. Любое іншае выкарыстанне патрабуюць дазволу, і праваўладальнікі могуць ствараць ліцэнзіі або перадаваць правы ўвесь час, або перадаваць свае выключныя правы іншым.

Ранняе развіццё правіць

Самае ранняе ўзгадванне выпадку прымянення капірайта ў гісторыі прыходзіць са старажытнай Ірландыі. "Жыццё" (англ. the Cathach) - самы старажытны, захаваўшыйся Ірландскі рукапіс Псалтыра і самы ранні прыклад Ірландскай пісьменнасці. Ён утрымлівае агульнапрынятую версію Псалтыра XXX (10) да CV (13) з тлумачальнай рубрыкай ці ўводнай часткай перад псалтыром. Ён традыцыйна прыпісваўся Святому Калумбу як копія, зробленная ўначы хутка пад дзіўны свет, Псалтыр пазычаны Калумбу Святым Фініанам. Узнікла палеміка пра ўласнасць на копію і кароль Дзіамет Мак Сэбхэіл даў заключэнне: "Кожнай карове належыць яе цяля, таму кожнай кніге належыць яе копія"[1]. Сучасны капірайт знаходзіцца пад уздзеяннем мноства папярэдніх правоў, што былі прызнаныя на працягу гісторыі, уключаючы маральныя правы аўтара, які стварыў твор, эканамічныя правы ахвярадаўцы, што аплаціў стварэнне копіі, праваўласнасць прыватнага ўладальніка копіі і незалежнае права цэнзуры і рэгуляванне паліграфічнай індустрыі. Вытокі некаторых з гэтых правоў могуць быць знойдзены ў Старажытнагрэчаскай культуры, Старажытным Яўрэйскім Законе і Старажытнарымскім Законе[2]. У грэчаскім грамадстве на працягу VI ст. да н.э. існавала паняцце індывідуальнасці, у тым ліку персанальныя ідэалы, амбіцыі і творчасць[3]. Індывідуальнасць значна для капірайта, таму што яна адрознівае творчасць, зробленую індывідам і астатнім грамадствам. У старажытнаяўрэйскім Талмудзе можа быць знойдзена вызначэнне маральных правоў аўтара і эканамічныя або правы ўласнасці аўтара[4]. Да вынаходніцтва кнігадрукавання на захадзе ў сярэдзіне XV ст., тэксты перапісвалі ад рукі, і вельмі невялікая колькасць тэкстаў выклікала некалькі выпадкаў, калі гэтыя правы былі апрабаваны. Падчас Рымскай Імперыі, перыяду росквіту гандля кнігамі, капірайта альбо падобных законаў не існавала[5]. Капіраванне іншымі асобамі, якія не былі прафесійнымі гандлярамі кніг, было рэдкасцю, таму што звычайна кнігі капіраваліся пісьменнымі рабамі, якія былі дарагія для набыцця і падтрымкі. Такім чынам, любы перапісчык меў бы выдаткі, як прафесіянальны выдавец. Рымскія кніжныя гандляры часам аплочвалі добрых аўтараў для магчымасці першага доступа для капіравання тэксту, але яны не мелі выключных правоў на твор. Аўтарам звычайна не плацілі за іх працу[5].

Раннія прывілеі і манаполіі правіць

 
Старонка назвы Index Librorum Prohibitorum або Спіс Забароненых Кніг, (Венецыя, 1564).

Вытокі капірайта большасці еўрапейскіх краін ляжаць у спробах царквы і ўрадаў рэгуляваць і кантраляваць прадукцыю выдаўцоў[6]. Перад вынаходніцтвам друкарскага станка, аднойчы створаная праца, магла быць фізічна памножана толькі перапісваннем - вельмі працаёмкім і схільным да памылак працэсам ручнога капіравання. Існавала добра прадуманная сістэма цэнзуры і кантролю над перапісваннем.[7] Кнігадрукаванне дазволіла рабіць дакладныя копіі твораў, больш хуткай і шырокай цыркуляцыю ідэй і інфармацыі (глядзі культуру друкавання).[6] Папа Рымскі Аляксандр VI у 1501 выпусціў біль супраць неліцэнзійнага друку кніг. У 1559 Рэестр Выкрэсліванняў і Спіс Забароненых Кніг быў выпушчаны ўпершыню[7]. У Еўропе кнігадрукаванне было вынайдзена і шырока распаўсюдзілася ў 15-16 стст.[6] Урады і царква падрымлівалі і ўхвалялі друкаванне шматлікімі спосабамі, якія дазвалялі распаўсюдзіць Біблію і ўрадавую інфармацыю. Творы іншадумцаў і крытыкаў маглі таксама хутка распаўсюджвацца. Як вынік, урады ўсталявалі кантроль над кнігавыдаўцамі па ўсёй Еўропе, патрабуючы ад іх мець афіцыйныя ліцэнзіі на вытворчасць і гандаль кнігамі. Ліцэнзіі звычайна давалі кнігавыдаўцам выключныя правы друкаваць асобныя творы на працягу фіксіравана прамежку гадоў, і дазвалялі выдаўцам прадухіляць друк гэтых жа твораў іншымі на працягу гэтага перыяду. Ліцэнзіі маглі забяспечваць правы толькі на тэрыторыі дзяржавы, што выдала іх, але гэтыя ліцэнзіі звычайна забаранялі імпарт замежных выданняў.[6]

Рэспубліка Венецыя выдала сваю першую прывілею на асобную кнігу ў 1486 годзе. Гэта бы адмысловы выпадак, вядомы ў гісторыі горада як 'Rerum venetarum ab urbe condita opus' Маркуса Антонія Коцыуса Сабелікуса. [8] З 1492 года і далей Венецыя пачала рэгулярна дараваць прывілеі на кнігі.[9] Рэспубліка Венецыя, герцагі Фларэнцыі, Леў Х і іншыя Папы Рымскія прызнавалі ў розныя часы для вызначаных выдаўцоў выключныя прывілеі на пэўны тэрмін (рэдка перавышаючы 14 год) для рэдагавання класічных аўтараў.[цытаванне неабходна]

Першы капірайт-прывілей меў месца ў 1518 годзе і быў выдадзены Рычарду Пінсану, каралеўскаму выдаўцу, спадкаемцу Вільяма Какстана. Гэты прывілей даваў манаполію на два гады. Гэта адбылося на 15 год пазней, чым быў выдадзены першы падобны прывілей у Францыі. Раннія капірайт-прывілеі былі абазваны "манаполіямі", асабліва падчас кіравання Каралевы Элізабеты, якая часта выдавала манаполіі на пэўныя галіны агульнага карыстання, такія як соль, скура, вугаль, мыла, піва, картаграфія, віно. Гэта практыка была працягнута да часу Статута аб Манаполіях ад 1623 года, які завяршыў мноства манаполій з некаторымі выключэннямі, такімі як патэнты. Пасля 1623 года выдача патэнтных лістоў выдаўцам стала звычайнай справай.[10]

Самы ранні Германскі прывілей, пра які існуюць сцвярджаючыя запісы, быў выдадзены ў 1501 годзе Імператарскім Саветам асацыяцыі Sodalitas Rhenana Celtica для публікацыі выдання драмы Гросвіфа з Гандэршэйна, якая была падрыхтавана для друку Конрадам Кельтсам.[11] У 1512 годзе Імператарскі прывілей быў выдадзены гісторыяграфу Ёханесу Стадыюсу для ўсяго, што ён мусіў надрукаваць. Гэта быў першы Еўрапейскі прывілей, які пакрываў выданне больш як адной творчай працы і адносіўся да яшчэ неапублікаваных кніг. У 1794 годзе ў Прускім парламенце быў прыняты закон, які таксама адобрылі іншыя германскія дзяржавы (за выключэннем Віртенберга і Мекленбурга). Згодна гэтаму закону ўсе германскія і замежныя аўтары, працы якіх былі прадстаўлены выдаўцамі Франкфурта і Лейпцыга, ахоўваліся германскай дзяржавай ад усіх неаўтарызаваных перадрукаў. [неабходна цытата]

Першая старонка Арыапагітыкі Джона Мідтана, выданнай у 1644 годзе, у якой ён пераканаўча выступае супраць Закона аб ліцэнзіях 1643 года.

Як "пагроза" развіццю кнігадрукавання, урады ўводзяць механізм цэнтралізаванага кантролю,[12] і ў 1557 годзе Англійская Карона прыдумала, як вынішчыць бунтарскія і ерэтычныя кнігі наданнем прывілея выдавецтву гільдыі Крамаў. Права друкаваць было абмежавана сябрамі гэтай гільдыі. 30 год пасля Зоркавая Палата была прывіліявана скарочана "вялікія злачынствы і абразы" "dyvers contentyous and disorderlye persons professinge the arte or mystere of pryntinge or selling of books." Права друкаваць было абмежавана дзвюма ўніверсітэтамі і 21 існуючымі друкарамі ў цэнтры Лондана, якія мелі 53 друкавальныя прасы. Французская карона рэпрэсіравала выдаўцоў. Друкар Эціэн Далет быў спалены на вогнішчы ў 1547 годзе. Як толькі ў Англіі ўзялі пад кантроль друк, кнігавыдаўцы перацяклі ў Нідэрланды. Сутычкі з уладамі рабілі выдаўцоў радыкальнымі і мяцежнымі. Каля 800 аўтараў, выдаўцоў і кніжных гандляроў было заключана ў Бастыліі перад штурмам у 1789 годзе. Меркаванне, што выражэнне дысідэнтскіх і антыўрадавых пунктаў гляджання павінна быць дазволена, не цэнзуруема і не каральна законам, развівалася паралельна росту кнігавыдання і прэссы. "Арэапагітыка", апублікаваная ў 1644 годзе з поўнай назвай "Араэпагітыка, прамова містэра Джона Мілтэна за свабоду неліцэнзаванага друку да парламента Англіі", была адказам Джона Мілтана з нагоды прыняцця англійскім парламентам ліцэнзавання дзейнасці друкароў (далей выдаўцоў). У сваёй прамове Мілтан звяртаецца да галоўных вытокаў будучых дыскусій аб свабодзе выказвання. Вызначэнне рамак свабоды выказвання і "шкоды" гаворкі Мілтан аргументуе супраць прынцыпаў цэнзуры і абараняе цярпімасць да шырокага кола пунктаў погляду.[13]

Ранні Брытанскі капірайт правіць

Асноўны артыкул: статут каралевы Ганны
 
Статут Ганны прыйшоў з 1710 года

У Англіі друкары (кнігагандляры) стварылі калектыўную арганізацыю, вядомую, як Гільдыя Кнігадрукароў (Stationers' Company). У 16-ым стагоддзі Гільдыі Кнігадрукароў была нададзена ўлада на тое, каб усе законна выдадзеныя кнігі былі ўнесены ў яе рэестр. Гэта значыла, што Гільдыя Кнігадрукароў дасягнула дамінуючай пазіцыі над публікацыяй у 17 стагоддзі (няма аналагічнага ў Шатландыі ці Ірландыі). Але манаполіі прыйшоў канец у 1694 годзе, калі англійскі парламент не працягнуў паўнамоцтвы Гільдыі Друкароў.[6]

У 1707 годзе Парламенты Англіі і Шатландыі былі аб’яднаны ў выніку англа-шатландскага саюза. Новы парламент мог змяняць законы ў абедзвюх краінах. Адным з ранніх законаў быў Капірайт Акт ад 1709 года, вядомы як статут Ганны, пасля каралевы Ганны. Дадзены загад пачаў дзейнічаць у 1710 годзе і стаў першым Статутам аб капірайце. Яго поўная назва была "Загад для заахвочвання ў вывучэнні, наданні правоў капіравання і друку кніг аўтарам або пакупнікам такіх правоў, на працягу часу тут адзначанага".[6]

Пачатак дзеяння Статута Ганны ў красавіку 1710 года быў гістарычным момантам у развіцці закону аб капірайце. Першы ў свеце капірайт-статут надаваў кнігавыдаўцам заканадаўчую ахову - 14 год з часу дзеяння статута. Ён таксама даваў 21 год аховы для кніг, якія ўжо былі выдадзеныя.[14] Статут Ганны меў больш шырокі сацыяльны эфект і быў слабейшы за манаполію, якая была ў Гільдыі Друкароў. Статут быў сканцэнтраваны на клопаце аб публічным чытанні, вытворчасці карыснай літаратуры, прасоўванні і пашырэнні адукацыі. Цэнтральным пунткам Статута ёсць грамадская кампенсацыя (баланс), заахвочваць "адукаваных людзей складаць і пісаць карысныя кнігі", шляхам гарантавання абмежаванага права друкаваць і перадрукоўваць гэтыя працы. Ён усталёўваў практычны дагавор паміж аўтарамі, гандлярамі кніг і грамадствам.[15] Статут Ганны скончыў час старой сістэмы, дзе толькі тая літаратура, што прайшла стандарты цэнзуры гандляроў кніг, магла з’явіцца ў друку. Статут акрамя таго стварыў грамадскі здабытак для літаратуры (да гэтага ўся літаратура належала гандлярам кніг вечна)[16]

Па словах Паттэрсана і Ліндберга, Статут каралевы Ганны:

"... ператварыў канцылярскі капірайт, які быў выкарыстаны, як прылада манаполіі і інструмент цэнзуры, у канцэпцыю гандлёвага рэгулявання, каб спрыяць навучанню і абмежаваць манаполію выдаўцоў... Асаблівасці Статута каралевы Ганны, якія апраўдваюць эпітэт рэгулявання гандлю, уключалі абмежаваны тэрмін дзеяння капірайта, яго недасяжнасць нікому і палажэнне кантролю цэн. Капірайт замест таго, каб быць вечным, быў цяпер абмежаваны тэрмінам у 14 год, абнаўленне тэрміну могло быць даступна толькі аўтару (і толькі, калі аўтар жывы на прыканцы першага тэрміна)."[16]

Калі ўсталяваны законам тэрмін дзеяння капірайта, прадугледжаны Статутам каралевы Ганны, пачаў скончвацца ў 1731 годзе, лонданскія кнігагандляры імкнуліся да абароны свайго дамінантнага становішча, патрабуючы прадпісанняў ад канцылярыі суда на творы аўтараў, якія знаходзіліся па-за аховай Статута. У той жа час кнігагандляры Лондана лабіравалі ў парламенце падаўжэнне тэрміну дзеяння капірайту, прадугледжаны Статутам каралевы Ганны. У выніку, у выпадку вядомым, як Мідвінтэр супраць Хамільтана (1743 - 1748) яны звярнуліся да агульнага закону і пачаўся 30-гадовы перыяд, вядомы як бітва гандляроў кніг. Гэта бітва разглядала лонданскіх гандляроў сашчапіўшыміся рогамі з наноў узнікшым шатландскім кнігагандлем з нагоды на перадрук кніг, якія выходзяць па-за Статутам каралевы Ганны. Шатландскія кнігагандляры скардзіліся, што няма агульнага капірайт-закону для твораў аўтараў. Лонданскія - што Статут каралевы Ганны толькі дапаўняў і падтрымліваў ужо існуючы агульны капірайт-закон. Дэбаты былі аргументаваны ў шэрагу прыкметных спраў, напрыклад, Міллар супраць Кінсаіда (1749-1751) і Тонсан супраць Коллінза (1761-1762).[17]

Агульны закон аб капірайце правіць

Бушавалі дэбаты вакол таго, ці могуць надрукаваныя ідэі быць уласнасцю. Лонданскія кнігагандляры і іншыя прыхільнікі вечнага капірайту сцвярджалі, што без іх навука магла б спыніць існаванне і аўтары не мелі б стымулаў працягваць творчую працу над доўгатэрміновымі каштоўнасцямі, калі яны не маглі б перадаць правы ўласнасці сваім нашчадкам. Апаненты вечнага капірайта казалі, што гэта стварае вечную манаполію, якая завышае кошты кніг, робіць іх менш даступнымі і таму звужае пашырэнне асветы. Лонданскія кнігагандляры былі атакаваныя аргументам, што пад маскай правоў аўтараў яны хаваюць сваю сквапнасць і асабісты інтарэс у кантролі над гандлем кнігамі.[18][19] Калі справа Дональдсан супраць Бекета дайшла да Палаты Лордаў у 1774 годзе, лорд Камдэн быў больш рэзкі ў сваім непрыняцці агульнага закона аб капірайце, папярэджваючы Палату Лордаў, што варта толькі прагаласаваць у падтрымку агульнага закону аб капірайце, фактычна вечнага капірайта, як «уся наша навука будзе заблакавана ў руках Тонсанаў і Лінтатсаў на вякі». Больш за тое, ён папярэдзіў, што кнігагандляры потым могуць усталёўваць такія кошты на кнігі, якія іх будуць задавальняць, «да той пары, пакуль публіка не стане іх рабамі ў такой жа ступені, як і іх уласныя наёмныя аўтары». Ён заявіў, што «веды і навука не тыя рэчы, што павінны быць звязаныя такім павуціннем ланцугоў».[20]

Кіруючыся гэтым, Палата Лордаў пастанавіла, што капірайт — «параджэнне статута» (creature of statute) і што правы і адказнасць у капірайце вызначаны заканадаўствам.[21] Існуе, аднак, дагэтуль рознагалоссе наконт таго, ці пацвердзіла Палата Лордаў наяўнасць агульнага закона аб капірайце, як гэта адбылося ў Статуце Ганны. Лорды традыцыйна непрыязна ставіліся да манаполіі кнігагандляроў і былі азнаёмлены з дактрынай агульнага закона аб капірайце, прасоўваемай імі. Гэты закон падтрымліваў пазіцыю гандляроў аб вечным капірайце. Лорды, без сумневу, прагаласавалі супраць вечнага капірайта[22] з адабрэннем тэрміну капірайта, г. зн. капірайт мае пэўны працяг часу дзеяння і скончваецца ў адпаведнасці са статутам. Лорды таксама адобрылі існаванне грамадскага здабытку (public domain). Справа Дональдсан супраць Бекета была вырашана такім чынам, што вялікая колькасць прац і кніг, упершыню апублікаваных у Брытаніі, перамяшчаецца ў грамадскі здабытак, таму што тэрміны капірайта скончыліся, бо кнігі былі апублікаваныя перад тым, як быў прыняты Статут Ганны ў 1709 годзе. Гэтая пастанова адкрыла рынак для таннай перадрукоўкі прац Шэкспіра, Джона Мілтана і Джэфры Чосера — прац, якія зараз лічацца класікай. Пашырэнне грамадскага здабытку ў кнігах разбурыла дамінуючую пазіцыю лонданскіх кнігагандляроў і выдаўцоў і дало магчымасць канкурэнцыі. Колькасць лонданскіх гандляроў і выдаўцоў кніг павысілася ў тры разы — з 111 да 308 у прамежку з 1772 да 1802.[23]

У рэшце рэшт было пастаноўлена, што аўтары мелі існуючы да гэтага агульны закон ад капірайце над іх працай, але са Статутам Ганны парламент абмежаваў гэтыя натуральныя правы для таго, каб стварыць баланс паміж інтарэсамі аўтара і шырокімі сацыяльнымі патрэбамі.[24] Згодна з Патэрсанам і Лівінгстанам, у гэтым законе заставалася нявырашанай прырода капірайта. Капірайт разглядаўся з двух бакоў: як натуральнае права аўтара і як прадпісанае права абмежаванай манаполіі. Адна тэорыя сцвярджае, што капірайт бярэ свой пачатак у творчай працы, а другая — што капірайт узнікае толькі дзякуючы адпаведнаму заканадаўству.[25]

Ранні французскі закон аб капірайце правіць

Асноўны артыкул: Французскі закон аб капірайце

У прадрэвалюцыйнай Францыі ўсе кнігі павінны былі быць ухвалены цэнзурай. І аўтары, і выдаўцы павінны былі атрымаць каралеўскі прывілей перад тым, як кніга магла быць апублікавана. Каралеўскія прывілеі былі эксклюзіўнымі і звычайна выдаваліся на 6 год з магчымасцю працягу. Праз некаторы час гэта стварыла сітуацыю, калі толькі ўладальнік каралеўскага прывілея меў права працягваць яе дзеянне бясконца. У 1761 годзе Каралеўскі Савет узнагароджваў каралеўскім прывілеем пераважней спадкаемцу аўтара, чым выдаўца. Гэта падзея распаліла нацыянальныя дэбаты аб прыродзе кніжнай уласнасці, падобныя да тых, што мелі месца і ў Брытаніі падчас бітвы з кнігагандлярамі.[26]

У 1777 годзе шэраг каралеўскіх дэкрэтаў рэфарміравалі ў прывілеі. Тэрмін прывілеяў быў устаноўлены мінімум 10 год альбо жыццё аўтара, калі яно было даўжэй. Калі аўтар атрымліваў прывілей і не перадаваў, або не прадаваў яго, ён мог публікаваць і прадаваць копіі сваёй кнігі самастойна, а таксама перадаць прывілей нашчадкам, якія карысталіся гэтым прывілеем бясконца. Калі прывілей быў прададзены выдаўцу, выключнае права магло быць перададзена на вызначаны перыяд. Каралеўскія дэкрэты забаранялі працягваць прывілеі, і калі аднойчы прывілей скончыў дзеянне, любы мог атрымаць "просты доступ" друкаваць і прадаваць копіі такіх прац. З тых часоў грамадскі здабытак у кнігах быў вызначаны часам сканчэння нечага прывілея.[26] Пасля Вялікай французскай рэвалюцыі ўзнікла спрэчка, ці надаваць Камедзі Франсэз (фр. Comédie-Française) выключныя правы для публічнага выканання ўсіх драматычных прац. У 1791 годзе Нацыянальны Сход адмяніў гэты прывілей. Любы чалавек мог сварыць публічны тэатр. Нацыянальны Сход абвяшчаў, што працы любога аўтара, які памёр больш за 5 год таму становяцца грамадскай уласнасцю. У той жа час Нацыянальны Сход надаваў аўтарам выключнае права дазваляць публічнае прадстаўленне іх прац на працягу ўсяго жыцця і пашыраў гэта права на нашчадкаў аўтара ці правапераемнікаў на працягу пяці год пасля смерці аўтара. Нацыянальны Сход прымаў пункт гледжання, што апублікаваная праца мела прыроду грамадскай уласнасці, а права аўтара было вызначана, як выключэнне з гэтага прынцыпа, каб кампенсаваць выдаткі аўтара на стварэнне яго працы.

У 1793 годзе быў прыняты новы закон, які надаваў аўтарам, кампазітарам і артыстам выключнае права прадаваць і распаўсюджваць свае працы. Гэта права было пашырана на іх нашчадкаў і правапераемнікаў на працягу 10 год пасля смерці аўтара. Нацыянальны Сход рашуча памясціў гэты закон у асновы натуральных правоў, назваўшы яго "Дэкларацыя правоў талента" сугучна са знакамітай "Дэкларацыяй правоў чалавека і грамадзяніна". Аднак аўтараў абавязаліся рабіць копіі прац у Нацыянальную Бібліятэку. У XIX стагоддзі каментатары характарызавалі закон 1793 года, як утылітарны і "добразычлівы падарунак грамадства".[26]

Ранні амерыканскі (ЗША) закон аб капірайце правіць

Асноўны артыкул: ЗША закон аб капірайце
 
Капірайт-акт ад 1790 года ў часопісе "Калумбійскі вартавы" (Columbian Centinel)
 
Пашырэнне амерыканскага закона аб капірайце. (Мяркуецца, што аўтары ствараюць свае творы ва ўзросце 35 гадоў і жывуць на працягу сямідзесяці гадоў)

Статут каралевы Ганны не распаўсюджваўся на амерыканскія калоніі. Эканоміка ранняй Амерыкі была ў значнай ступені аграрнай і толькі тры прыватных аўтарскіх акты прайшлі ў Амерыцы да 1783. Два акты былі абмежаваныя тэрмінам дзеяння ў 7 гадоў, адзін акт - тэрмінам у 5 год. У 1783 годзе некалькі хадайніцтваў аўтараў упэўнілі Кантынентальны Кангрэс, "што няма нічога больш слушнага з уласнасцей чалавека, чым плод яго даследаванняў, і што абарона і бяспека ў значнай ступені літаратурнай уласнасці, заахвочваюць геніяў і садзейнічаюць карысным адкрыццям." Але, у адпаведнасці з артыкулам Канфедэрацыі, Кантынентальны Кангрэс не меў паўнамоцтваў прымаць закон аб капірайце. Кантынентальны кангрэс прыняў рэзалюцыю, якая заклікала штаты "забяспечыць аўтараў або выдаўцоў любой новай кнігі, да гэтага часу недрукаванай... правам капіравання такіх кніг на працягу пэўнага часу, не менш, чым чатырнаццаць год з часу першай публікацыі; а таксама для забеспячэння ўзгаданных аўтараў, калі яны яшчэ жывыя пасля сканчэння тэрміну дзеяння,... права капірвання такіх кніг яшчэ на адзін тэрмін часу, не менш чатырнаццаці год".[27] Тры штаты прынялі статуты аб капірайце ўжо ў 1783 годзе, да рэзалюцыі Кантынентальнага Кангрэса, а ў наступныя тры гады ўсе астатнія штаты, за выключэннем штата Дэлавэр, прынялі статуты аб капірайце. Сем штатаў паследвалі за Статутам каралевы Ганны і рэзалюцыяй Кантынентальнага Кангрэса аб забеспячэнні двух тэрмінаў дзеяння па чатырнаццаць год. Пяць астатніх штатаў далі капірайту адзін тэрмін дзеяння ў чатырнаццаць, дваццаць і дваццаць адзін гады без права аднаўлення.[28]

У Канвенцыі Філадэльфіі 1787 года Джэймс Медысан са штата Вірджынія і Чарлз Катэрворс Пінкні з Паўднёвай Караліны прадставілі прапановы, якія дазваляюць Кангрэсу права прадастаўляў капірайт на абмежаваны перыяд часу. Гэтыя прапановы маюць паходжанне з пункта аб капірайце ў Канстытуцыі ЗША, які дазваляе прадастаўленне капірайта і патэнтаў на працягу абмежаванага часу, каб служыць вялізнай функцыі, а менавіта "у мэтах садзейнічання прагрэсу навукі і карысных мастацтваў". Першым федэральным актам аб капірайце быў "Акт аб Капірайце" 1790 года. Ён прадастаўляў права капірайта на тэрмін дзеяння ў 14 год "з моманту рэгістрацыі назвы твора", з правам падаўжэння яшчэ на 14 гадоў, калі аўтар пражыў да канца першага тэрміна. Закон ахоплівае не толькі кнігі, але і карты, і схемы. За выключэннем палажэнняў аб картах і схемах, "Акт аб Капірайце" ад 1790 капіруецца амаль даслоўна са Статута каралевы Ганны.[28]

На той момант творы толькі атрымалі абарону ў адпаведнасці з федэральным прадпісаным капірайтам, калі статутныя фармальнасці, такія як належная абвестка аб капірайце, былі задаволеныя. Калі б гэта было не так, то праца адразу ж уваходзіла б у грамадскі здабытак. У 1834 годзе Вярхоўны суд вынес рашэнне по справе Уітан супраць Петерса (выпадак, падобны да выпадку 1774 года Дональдсан супраць Бекета ў Вялікабрытаніі), што, хоць аўтар неапублікаванага твора меў права па агульнаму закону кантраляваць першую публікацыю, ён не меў права па агульнаму закону кантраляваць працэс рэпрадукцый твора пасля першай публікацыі.[28]

Ранняя міжнародная практыка правіць

Асноўны артыкул: Міжнародныя дамовы аб капірайце
 
Краіны, падпісаўшыя Бернскую канвенцыю (блакітным).

Бернская канвенцыя была ўпершыню прынята ў 1886 годзе і паслядоўна пераглядалася ў 1896 (Парыж), 1908 (Берлін),1928 (Рым), 1948 (Брусель), 1967 (Стакгольм) і 1971 (Парыж) гадах. Гэта канвенцыя адносіцца да літаратурных і драматычных прац, якія ўключаюць фільмы. Таксама канвенцыя патрабуе ад дзяржаў-удзельніц прадастаўляць ахову кожнаму літаратурнаму, навуковаму і драматычнаму твору. Бернская канвенцыя мае шэраг ключавых пунктаў, у тым ліку прынцып "нацыянальнага рэжыму", які ўтрымлівае, што кожная дзяржава-ўдзельніца канвенцыі павінна даваць грамадзянам іншых краін такія ж правы, якія дае ўласны закон аб капірайце для сваіх грамадзян (артыкул 3-5).[29]

Іншай асноўнай асаблівасцю з’яўляецца ўсталяванне мінімальных нормаў нацыянальнага заканадаўства аб капірайце, па якіх кожная дзяржава-удзельніца згаджаецца на некаторыя асноўныя правілы, якія павінны ўтрымлівацца ў сваіх нацыянальных законах. Хаця дзяржавы-удзельніцы могуць, калі яны хочуць, павялічыць тэрмін абароны, які прадастаўляецца ўладальнікам капірайта. Адно важнае правіла ў тым, што мінімальны тэрмін дзеяння капірайта павінен быў быць, як мінімум, жыццё аўтара + 50 гадоў. Яшчэ адно важнае правіла, устаноўленае ў адпаведнасці з Бернскай канвенцыяй заключаецца ў тым, што капірайт пачынае дзейнічаць з моманту стварэння твора і не залежыць ад якіх-небудзь фармальнасцей, такіх як сістэма дзяржаўнай рэгістрацыі (артыкул 5 (2)). У той час некаторыя краіны патрабавалі рэгістрацыі капірайта, і калі Брытанія выконвала Бернскую канвенцыю ў Законе аб Капірайце 1911 года, яна павінна была адмяніць уласную сістэму рэгістрацыі ў Канцылярскай зале (Stationers' Hall).[29]

Бернская канвенцыя арыентавана на аўтараў, як ключавых фігур у законе аб капірайце, і мэтай канвенцыі з’яўляецца "абарона правоў аўтараў на іх літаратурныя і мастацкія творы" (артыкул 1), а не абарона выдаўцоў і іншых суб'ектаў у працэсе распаўсюджвання твораў публіцы. У 1928 годзе была ўведзена канцэпцыя маральных правоў (артыкул 10-біс), якая забяспечвае аўтараў правам быць згаданым і пярэчыць прыніжальнай апрацоўцы іх твораў. Гэтыя правы, у адрозненні ад эканамічных правоў, такіх як прадухіленне капіравання, не могуць быць перададзены іншым асобам.[29]

Бернская канвенцыя замацавала абмежаванні і выключэнні капірайта, якія дазваляюць прайграванне літаратурных і мастацкіх твораў без папярэдняга дазволу ўладальнікаў капірайта. Падрабязнасці гэтых выключэнняў былі пакінуты на меркаванне нацыянальнага заканадаўства аб капірайце, але пра кіруючы прынцып гаворыцца ўжо ў артыкуле 9 канвенцыі. Так званы трохступеньчаты тэст лічыць, што выключэнне дазваляецца толькі "у пэўных асаблівых выпадках пры ўмове, што такое праіграванне ці не наносіць шкоды нармальнаму выкарыстанню твора, ці не ўшчамляе неабгрунтаваным чынам законныя інтарэсы аўтара". Бясплатнае карыстанне творамі, абароненымі капірайтам, відавочна дазволена ў выпадку цытавання з правамерна апублікаваных твораў, для навучальных мэтаў і навінных рэпартажаў (артыкул 10).[29]

Капірайт у камуністычных краінах правіць

Падрабязны разгляд тэмы: Капірайт у Расіі і Закон Савецкага Саюза аб капірайце

Капірайт і тэхналогіі правіць

  • Лічбавая тэхналогія ўяўляе новы ўзровень спрэчак у капірайце.
  • Уключэнне праграмнага забеспячэння, як прадмета аховы капірайта па рэкамендацыі CONTU, а потым з ЕС Дырэктывай Камп'ютарных Праграм.
  • Прыняцце Пагаднення аб гандлёвых аспектах правоў інтэлектуальнай уласнасці (TRIPS).
  • Спрэчкі з нагоды здольнасці баз дадзеных быць пад аховай капірайта (Карпарацыя Фэіст Публікацыі супраць Сельскай тэлефоннай службы і супярэчлівыя выпадкі); спасылкі на дыскусіі з нагоды, ў сваім родзе, правоў баз дадзеных.
  • Прыняцце Капірайт Дамовы Сусветнай Арганізацыяй Інтэлектуальнай Уласнасці; нацыі пачынаюць дзейнасць па абыходу законаў.

Каментатары, такія як Барлоў (1994), сцвярджаюць, што лічбавы капірайт у корані адрозніваецца, і будзе ўпарта цяжка рэалізаваць яго на практыцы; іншыя, такія як Столман (1996) [30] сцвярджаюць, што ў першую чаргу Інтэрнэт глыбока падрывае эканамічнае абгрунтаванне капірайта. Гэтыя перспектывы могуць прывесці да разгляду альтэрнатыўных сістэм кампенсацыі, замест выключных правоў на ўсе віды інфармацыі, у тым ліку на праграмнае забеспячэнне, кнігі, фільмы і музыку.[31] Retrieved 2011-09-13.[32]

Пашырэнні ў сферы ўжывання і дзеянняў правіць

  • Пераход ад агульнага права да адмысловых манапольных грантаў на статуты капірайта.
  • Пашырэнні па прадмеце (у асноўным, звязаныя з тэхналогіямі).
  • Пашырэнні па працягласці.
  • Стварэнне новых выключных правоў (напрыклад, для выканаўцаў, і іншых сумежных правоў).
  • Стварэнне таварыстваў калектыўнага кіравання.
  • Крымінальная адказнасць за парушэнне капірайта.
  • Стварэнне супраць абыходу законаў.[33]
  • Судовае прымяненне другасных дактрын адказнасці для пакрыцця файлаабменных сетак.

References правіць

  1. ↑ Royal Irish Academy. The Cathach/The Psalter of St. Columba(недаступная спасылка). Library Cathach. Архівавана з першакрыніцы 2 ліпеня 2014. Праверана 10 лістапада 2013.
  2. ↑ Bettig, Ronald V. (1996). Copyrighting Culture: The Political Economy of Intellectual Property. Boulder, Colorado: Westview Press. pp. 11. ISBN 0-8133-1385-6.
  3. ↑ Ploman, Edward W., and L. Clark Hamilton (1980). Copyright: Intellectual Property in the Information Age. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 5. ISBN 0-7100-0539-3.
  4. ↑ Ploman, Edward W., and L. Clark Hamilton (1980). Copyright: Intellectual Property in the Information Age. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 7. ISBN 0-7100-0539-3.
  5. ↑ а б Martial, The Epigrams, Penguin, 1978, James Mitchie
  6. ↑ а б в г д е MacQueen, Hector L (2007). Contemporary Intellectual Property: Law and Policy. Oxford University Press. p. 34. ISBN 978-0-19-926339-4. {{cite book}}: Невядомы параметр |coauthors= ігнараваны (прапануецца |author=) (даведка)
  7. ↑ а б de Sola Pool, Ithiel (1983). Technologies of freedom. Harvard University Press. pp. 14. ISBN 978-0-674-87233-2.
  8. ↑ Before Copyright: the French book-privilege system 1498-1526. Cambridge University Press, Cambridge: 1990, p. 3
  9. ↑ Armstrong, Elizabeth. Before Copyright: the French book-privilege system 1498-1526. Cambridge University Press, Cambridge: 1990, p. 6
  10. ↑ Deazley, Ronan. Rethinking copyright: history, theory, language. (Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing Limited, 2006), p. 24.
  11. ↑ Kawohl, F. (2008) "Commentary on Imperial privileges for Conrad Celtis (1501/02) http://copy.law.cam.ac.uk/cam/tools/request/showRecord?id=commentary_d_1501 Архівавана 19 сакавіка 2013. in: Primary Sources on Copyright (1450-1900), eds L. Bently & M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org
  12. ↑ de Sola Pool, Ithiel (1983). Technologies of freedom. Harvard University Press. p. 15. ISBN 978-0-674-87233-2.
  13. ↑ Sanders, Karen (2003). Ethics & Journalism. Sage. p. 66. ISBN 978-0-7619-6967-9
  14. ↑ Ronan, Deazley (2006). Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. p. 13. ISBN 978-1-84542-282-0
  15. ↑ Ronan, Deazley (2006). Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. pp. 13–14. ISBN 978-1-84542-282-0.
  16. ↑ а б . Cyberlaw: the law of the internet. Springer. p. 34. ISBN 978-0-387-94832-4.
  17. ↑ Ronan, Deazley (2006). Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. p. 14. ISBN 978-1-84542-282-0.
  18. ↑ Van Horn Melton, James (2001). The rise of the public in Enlightenment Europe. Cambridge University Press. p. 139. ISBN 978-0-521-46969-2.
  19. ↑ Keen, Paul (2004). Revolutions in Romantic literature: an anthology of print culture 1780—1832. Broadview Press. p. 80. ISBN 978-1-55111-352-4.
  20. ↑ Ronan, Deazley (2006). Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. p. 19. ISBN 978-1-84542-282-0.
  21. ↑ Rimmer, Matthew (2007). Digital copyright and the consumer revolution: hands off my iPod. Edward Elgar Publishing. p. 4. ISBN 978-1-84542-948-5.
  22. ↑ Marshall, Lee (2006). Bootlegging: romanticism and copyright in the music industry. Sage. p. 15. ISBN 978-0-7619-4490-4.
  23. ↑ Van Horn Melton, James (2001). The rise of the public in Enlightenment Europe. Cambridge University Press. pp. 140—141. ISBN 978-0-521-46969-2.
  24. ↑ Ronan, Deazley (2006). Rethinking copyright: history, theory, language. Edward Elgar Publishing. p. 24. ISBN 978-1-84542-282-0.
  25. ↑ Jonathan, Rosenoer (1997). Cyberlaw: the law of the internet. Springer. pp. 34-35. ISBN 978-0-387-94832-4.
  26. ↑ а б в . Intellectual Property and Information Wealth: Copyright and related rights. Greenwood Publishing Group. pp. 141–142. ISBN 978-0-275-98883-8.
  27. ↑ Peter K, Yu (2007). Intellectual Property and Information Wealth: Copyright and related rights. Greenwood Publishing Group. p. 142. ISBN 978-0-275-98883-8.
  28. ↑ а б в г Contemporary Intellectual Property: Law and Policy. Oxford University Press. p. 37. ISBN 978-0-19-926339-4.
  29. ↑ Richard Stallman. "Reevaluating Copyright: The Public Must Prevail".
  30. ↑ Samudrala, Ram (1994). "The Free Music Philosophy".
  31. ↑ Samudrala, Ram (1994). "A Primer on the Ethics of Intellectual Property". Retrieved 2011-09-13.
  32. ↑ See Jessica Litman, Digital Copyright (2000), for a detailed discussion of the legislative history behind the passage of the 1998 Digital Millennium Copyright Act, one of the first statutes prohibiting circumvention.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гісторыя_капірайта&oldid=4600579"