Жыццёвая прастора на Усходзе

Жыццёвая прастора на Усходзе (ням.: Lebensraum im Osten) — тэрмін нацыянал-сацыялістычнай прапаганды, адбівалы планы засялення германскімі народамі (арыйцамі ў разуменні нацыянал-сацыялістычных правадыроў) тэрыторый ва Усходняй Еўропе. Упершыню гэты тэрмін з'явіўся яшчэ ў вільгельмінскую эпоху, але пасля нацысцкі рух надаў яму расава-біялагічны кантэкст. Імкненне здабыць шырокія тэрыторыі для «народа без прасторы» (ням.: Volk ohne Raum) паслужыла адной з ідэалагічных асноў для распрацаванага Генрыхам Гімлерам Генеральнага плана «Ост». У яго рамках была прадугледжана буйнамаштабная дэпартацыя «расава непажаданага» насельніцтва, яго заняволенне і эканамічная эксплуатацыя.

План «Ост». Абмеркаванне праектаў новых нямецкіх паселішчаў

Перадгісторыя

Фрыдрых Ратцэль (1844—1904) увёў ва ўжытак гэты тэрмін у сваіх навуковых працах «Палітычная геаграфія» (1897) і «Жыццёвая прастора» (1901). Пры гэтым ён перанёс тэорыі Чарльза Дарвіна аб барацьбе за выжыванне ў жывёльным свеце на адносіны паміж народамі і апісваў дзяржавы як жывыя істоты, якія знаходзяцца ў пастаяннай барацьбе за жыццёвую прастору, а далейшае існаванне якіх залежыць ад яго наяўнасці.

Тэрмін быў падхоплены Фёлькішэ бевегунг і Усегерманскім саюзам (ням.: Alldeutscher Verband) і выкарыстаны ў сувязі са шматлікімі на той момант нямецкімі меншасцямі ва Усходняй Еўропе (фольксдойчэ) і планамі іх экспансіі. Лічылася, што зямлі, якія належалі ім, не павінны быць страчаны, а мэтай павінна быць заснаванне новых паселішчаў. Стаўленне да заморскіх калоній Германскай імперыі пры гэтым было негатыўным. Неабходным лічылася прастора для «па-ўсегерманску» арыентаванай «пасяленчай палітыкі ў буйным маштабе». Для гэтага разглядаліся не пазаеўрапейскія калоніі, а «непасрэдна сумежны з германскай Айчынай Усход. Туды нас вядзе лёс. Компас германцаў паказвае на Усход». Нямецкія эмігранты ў Амерыцы павінны былі быць накіраваны на Усход. Дамінантным ідэалам Фёлькішэ бевегунг была чыстакроўная германская дзяржава на «народнай зямлі» краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, населеная нямецкімі сялянамі і рамеснікамі, «бацькамі будучых воінаў». Ужо ў 1875 годзе Паўлем дэ Лагардам было прадстаўлена бачанне германскай дзяржавы, межы якой распасціраюцца

на захадзе ад Люксембурга да Бельфора, на ўсходзе ад Нёмана да «старажытных гоцкіх земляў» Прычарнамор'я, на поўдні з выхадам да Адрыятычнага мора і з патэнцыялам пашырэння ў Малую Азію.

Моцную папулярызацыю атрымала ідэя прасторы на ўсходзе ў 1926 годзе з выхадам рамана Ганса Грыма «Народ без прасторы» (Volk ohne Raum).

Блізкія тэмы

• Дранг нах Остэн
• Генеральны план «Ост»
• Рэйхскамісарыят Остланд, Рэйхскамісарыят Украіна, Рэйхскамісарыят Масковія
• Раса спадароў, Недачалавек
• Тэрытарыяльна-палітычная экспансія Трэцяга рэйха

Гл. таксама

• Остарбайтары