Канфуцыянства

Канфуцыянства (кіт. трад. 儒學, спр. 儒学, пал. Rúxué, пал. жу сюэ) — адна з найстарэйшых філасофскіх сістэм свету, якая паходзіць з Кітая. Яна заснавана на вучэннях Канфуцыя, кітайскага вучонага і філосафа, які жыў у V-VI стагоддзях да нашай эры.

Канфуцыянства
Названа ад	Канфуцый
Заснавальнік	Канфуцый
Вывучаецца ў	Jian jia xue pai[d], Kaozheng[d], сіналогія, kangaku[d], Chinese philosophy[d] і Chinese Classical Studies[d]
Адлюстроўваецца на	Four Books and Five Classics[d] і Thirteen Classics[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вучэнне

Вучэнне Канфуцыя накіравана на падтрыманне гармоніі і парадку ў грамадстве і на падставе яго прынцыпаў будуецца іерархічная сістэма ўзаемаадносін. Кожны член таварыства павінен ведаць сваё месца і ставіцца да іншых у адпаведнасці з іх статусам.

Канфуцыянства абвяшчае ўладу правіцеля свяшчэннай, дараванай Небам, а раздзяленне людзей на вышэйшых і ніжэйшых («высакародных мужоў» і «дробных людзішак») усеагульным законам справядлівасці. У аснову сацыяльнага ўладкавання канфуцыянства ставіць маральнае самаўдасканаленне і выкананне норм этыкету («лі»).

Важнае значэнне ў вучэнні займае канцэпцыя «сяа» — сыноўняй пачцівасці, павагі да бацькоў і старэйшых. Канфуцый лічыў «сяа» найбольш эфектыўным метадам кіравання краінай (краіна — гэта адна «вялікая сям’я»); кожны павінен усвядоміць адну простую ісціну: «Правіцель павінен быць правіцелем, бацька — бацькам, а сын — сынам».

Таксама Канфуцыем была выкладзена канцэпцыя ідэальнага чалавека (цзюнь-цзы), у аснове характару якога павінна быць т.зв. «жэнь» — гуманасць, чалавечнасць, любоў да людзей. Адным з галоўных прынцыпаў Канфуцыянства ёсць «Залатое правіла» — трэба ставіцца да іншых так, як бы вы хацелі, каб яны ставіліся да вас.

Уплыў

Статуя Канфуцыя ля сярэдняй школы № 6 ва Ухані.

Канфуцыянства вельмі моцна паўплывала на культуру і лад жыцця ў Кітаі. Яно фарміруе аснову грамадскай маралі і этыкі, кіруе палітычным ладам і ўяўляе фундаментальныя каштоўнасці праўлення і грамадства ў цэлым.

У сучаснай Кітайскай Народнай Рэспубліцы канфуцыянства не мае статусу дзяржаўнай рэлігіі, але яно адыгрывае вельмі важную ролю ў культурным і дзяржаўным жыцці. Традыцыі, якія бяруць свой пачатак з канфуцыянскага вучэння, усё яшчэ захоўваюцца і важныя для людзей, у тым ліку сямейныя рытуалы, павага да моцных і старэйшых, а таксама павага да ведаў і адукацыі.

Па-за межамі Кітая ідэі Канфуцыя прынялі многія краіны Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі, дзе яны сталі нацыянальнымі ідэалогіямі.

Некаторыя ідэі канфуцыянства знайшлі сваё адлюстраванне ў заходніх філасофскіх традыцыях і культурах.

У Заходняй Еўропе

У сярэдзіне XVII стагоддзя ў Заходняй Еўропе паўстала мода на ўсё кітайскае, і зусім на ўсходнюю экзотыку. Гэта мода суправаджалася і спробамі асвоіць кітайскую філасофію, пра якую часта сталі казаць часам ва ўзнёслых і захопленых тонах. Так, прыкладам, англічанін Роберт Бойль параўноўваў кітайцаў і індусаў з грэкамі і рымлянамі.

У 1687 годзе выходзіць у святло лацінскі пераклад «Лунь юя» Канфуцыя. Перавод падрыхтавала група езуіцкіх навукоўцаў. У гэты час езуіты мелі шматлікія місіі ў Кітаі. Адзін з публікатараў, Піліп Куплянню, вярнуўся ў Еўропу ў суправаджэнні маладога кітайца, хрышчонага пад імем Мішэль. Візіт гэтага госця з Кітая ў Версаль у 1684 годзе дадаткова надала цікавасць да кітайскай культуры ў Еўропе.

Адзін з самых вядомых езуіцкіх даследчыкаў Кітая, Матэа Рычы, спрабаваў знайсці канцэптуальную сувязь паміж кітайскімі духоўнымі навукамі і хрысціянствам. Магчыма, яго даследніцкая праграма пакутавала еўропацэнтрызмам, але даследчык не гатовы быў адмовіцца ад думкі, што Кітай мог паспяхова развівацца па-за прылучэннем да хрысціянскіх каштоўнасцей. Пры гэтым Рычы казаў, што «Канфуцый з'яўляецца ключом да кітайска-хрысціянскага сінтэзу». Больш таго, ён лічыў, што кожная рэлігія павінна мець свайго заснавальніка, які атрымаў першае адкрыццё ці Які прыйшоў, таму ён назваў Канфуцыя заснавальнікам «канфуцыянскай рэлігіі».

Французскі філосаф Нікаля Мальбранш у сваёй кнізе «Гутарка хрысціянскага мысляра з кітайскім», якая выйшла ў 1706 годзе, вёў палеміку з канфуцыянствам. Мальбранш сцвярджае ў сваёй кнізе, што каштоўнасць хрысціянскай філасофіі складаецца ў тым, што яна абапіраецца адначасна і на інтэлектуальную культуру, і на каштоўнасці рэлігіі. Кітайскі мандарын, наадварот, паказвае ў кнізе прыклад голага інтэлектуалізму, у якім Мальбранш угледжвае прыклад глыбокай, але частковай мудрасці, дасяжнай з дапамогай адных толькі ведаў. Такім чынам, у інтэрпрэтацыі Мальбранша, Канфуцый — не заснавальнік рэлігіі, а прадстаўнік чыстага рацыяналізму.

Готфрыд Вільгельм Лейбніц таксама надаў навуцы Канфуцыя нямала часу. У прыватнасці, ён параўноўвае філасофскія пазіцыі Канфуцыя, Платона і хрысціянскай філасофіі, прыходзячы да высновы, што першы прынцып канфуцыянства, «Лі» — гэта Розум як аснова Прыроды. Лейбніц праводзіць паралель паміж прынцыпам разумнасці створанага свету, прынятага ў хрысціянскім светапоглядзе, новаеўрапейскім паняткам субстанцыі як пазнавальнага, звышпачуццёвага грунту прыроды, і платонаўскім паняткам «найвысокай выгоды», пад якім той разумее вечны, няствораны грунт свету. Такім чынам, канфуцыянскі прынцып «Лі» падобен платонаўскай «найвышэйшай выгодзе» ці хрысціянскаму Богу.

Паслядоўнік і папулярызатар метафізікі Лейбніца, адзін з самых уплывовых філосафаў Асветніцтва, Хрысціян фон Вольф успадкаваў ад настаўніка паважлівае дачыненне да кітайскай культуры і, у прыватнасці, да канфуцыянства. У сваім складанні «Прамова пра маральную навуку кітайцаў», а таксама ў іншых працах, ён неаднаразова падкрэсліваў агульналюдскае значэнне навукі Канфуцыя і патрэбу яго ўважлівага вывучэння ў Заходняй Еўропе.

Вядомы нямецкі гісторык Іаган Готфрыд Гердэр, крытычна ацэньвальны кітайскую культуру, як адарваную ад іншых народаў, косную і неразвітую, таксама нямала непахвальнага сказаў і пра Канфуцыя. Па яго думцы, этыка Канфуцыя здольная спарадзіць толькі рабоў, якія закрыліся ад усяго свету і ад маральнага і культурнага прагрэсу.

У сваіх лекцыях па гісторыі філасофіі Гегель скептычна ацэньвае тую цікавасць да канфуцыянства, якая мела месца ў Заходняй Еўропе ў XVII—XVIII стст. Паводле яго думцы, у «Лінь юю» няма нічога выдатнага, а ёсць толькі сукупнасць банальнасцей «хадзячай маралі». На думку Гегеля, Канфуцый паказвае сабой узор чыста практычнай мудрасці, пазбытай вартасцей заходнееўрапейскай метафізікі, ацэньванай Гегелем вельмі высока. Як заўважае Гегель, «для славы Канфуцыя было б лепш, калі б яго творы не былі б перакладзены».

Літаратура

• Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Уклад. Э. Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6