Паўднёвазаходняя Афрыканская кампанія
Паўднё́вазахо́дняя Афрыка́нская кампа́нія — уварванне войскаў Паўднёва-Афрыканскага Саюза, якія дзейнічалі на баку Вялікабрытаніі, на тэрыторыю Германскай Паўднёва-Заходняй Афрыкі і яе акупацыя на пачатку Першай сусветнай вайны.
| Паўднёвазаходняя Афрыканская кампанія | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Афрыканскі тэатр Першай сусветнай вайны | |||
 Ход баявых дзеянняў ў 1915 году | |||
| Дата | верасень 1914 — ліпень 1918 | ||
| Месца | Тэрыторыя сучасных ПАР і Намібіі | ||
| Вынік | Перамога войскаў Паўднёва-Афрыканскага Саюза | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Перадгісторыя правіць
Ужо задоўга да пачатку Першай сусветнай вайны ўрад брытанскага дамініёна Паўднёва-Афрыканскі Саюз усведамляў значэнне, якое будзе мець наяўнасць у яго агульнай мяжы з Германскай Паўднёва-Заходняй Афрыкай. Прэм’ер-міністр ПАС Луіс Бота паведаміў у Лондан, што ён у стане арганізаваць абарону ўласнымі сіламі, так што брытанскі гарнізон можа адбыць у Францыю. На запыт брытанскага ўрада аб магчымасці ўварвання ў Германскую Паўднёва-Заходнюю Афрыку Бота адказаў згодай.
Войскі Паўднёва-Афрыканскага Саюза былі дыслакаваныя на мяжы з Паўднёва-Заходняй Афрыкай. Імі камандавалі генерал Генры Лукін і генерал Мані Марыц.
Паўстанне Марыца правіць
Многія буры выступалі супраць удзелу ў вайне за брытанскія інтарэсы супраць немцаў, тым больш што Германія падчас нядаўняй Англа-бурскай вайны (1899—1902) аказвала ім маральную падтрымку.
Не жадаючы ўдзельнічаць у ажыццяўленні планаў урада ПАС па захопу тэрыторыі германскай калоніі, генерал Марыц са сваім атрадам падняў антыўрадавы мяцеж, у якім у далейшым прынялі ўдзел у агульнай складанасці да 12 тысяч чалавек. Аднак дзейнічалі яны разрознена, а супрацьстаялі ім 32-тысячныя войскі, з якіх дваццаць тысяч таксама былі бурамі.
14 кастрычніка 1914 года ўлады абвясцілі ваеннае становішча, і ўрадавыя сілы пад камандаваннем генералаў Луіса Боты і Яна Смэца прыступілі да знішчэння паўстанцаў. Да пачатку лютага 1915 года паўстанне было задушана.
Ход баявых дзеянняў правіць
Першая спроба ўварвання на тэрыторыю германскай калоніі пацярпела паражэнне — 25 верасня 1914 года брытанскія і паўднёваафрыканскія войскі былі разбітыя ў бітве пры Сандфантэйне.
У лютым 1915 года, каб перашкодзіць рыхтуючымуся ўварванню паўднёваафрыканскіх сіл, немцы нанеслі папераджальны ўдар блізу Какамаса, паспрабаваўшы ўсталяваць кантроль над двума переправамі праз раку Аранжавую, але былі вымушаныя адступіць.
Каб навесці парадак на сваёй уласнай тэрыторыі, паўдневаафрыканскае камандаванне прыступіла да падрыхтоўцы ўварвання. Камандуючым войскамі паўночнага фронту стаў сам Луіс Бота, які ажыццяўляў і агульнае камандаванне, а паўднёвага — Ян Смэц[1].
11 лютага Бота прыбыў у Свакапмунд, на поўнач ад Уолвіс-Бэя, паўднёваафрыканскага анклава на ўзбярэжжы Паўночна-Заходняй Афрыкі, куды па яго загаду пачалася актыўная перакідка войскаў. Да сакавіка сілы ўварвання былі гатовыя. Наступаючы з раёна Свакапмунда ўздоўж чыгуначнай лініі, паўднёваафрыканцы занялі Ачымбінгве, Карыбіб, Фрыдрыхсфельдэ, Вільгельмсталь, Акаханджу і 5 мая 1915 года ўступілі ў Віндхук[2].
Немцы запыталі мір, але іх прапанова была адхілена Луісам Ботам, і баявыя дзеянні працягнуліся. 12 мая Бота абвясціў ваеннае становішча і падзяліў войска на чатыры групы (камандуючыя: Коэн Брыц, Лукін, Мані Бота і Мібург). Да гэтага часу надыходзячыя войскі фактычна падзялілі тэрыторыю нямецкай калоніі напалову. У далейшым Брыц рушыў на поўнач, захапіў Ачываронгу, Оўчу і выйшаў да возера Этоша, адрэзаўшы германскія войскі ва ўнутранай частцы калоніі ад прыбярэжных раёнаў Кабінда і Каакавельд. Астатнія тры групы паўднёваафрыканскіх войскаў наступалі на паўночны ўсход па разбежных напрамках уздоўж чыгункі Свакапмунд—Цумеб. 1 ліпеня германскія войскі далі апошнюю бітву пад Атаві, якая скончылася іх разгромам, і 9 ліпеня яны капітулявалі каля Кхараба.
У той час як на поўначы развіваліся гэтыя падзеі, у Людэрыцы высадзіліся паўднёваафрыканскія войскі пад камандаваннем Яна Смэца. Замацаваўшыся ў горадзе, яны 20 мая авалодалі Кітмансхупам, дзе сустрэліся з двума іншымі калонамі, якія надыходзілі ад Порт-Налота і Кімберлі.
Працягваючы наступ, Смэц заняў Берсебу, а 26 мая, пасля двухдзённых баёў, паў Гібеён[1][3]. Застаўшыяся нямецкія войскі адступілі на поўнач, у бок пакоранай сталіцы, і праз 2 тыдні таксама капітулявалі[2].
Далейшы ход падзей правіць
Разграміўшы нямецкія войскі на тэрыторыі Паўднёва-Заходняй Афрыкі, Паўднёва-Афрыканскі Саюз акупіраваў яе, а ў 1919 годзе, у ходзе пасляваеннага ўрэгулявання, атрымаў мандат Лігі Нацый на кіраванне ёю. Паўднёваафрыканскія ўлады на працягу многіх дзесяцігоддзяў прэтэндавалі на далучэнне тэрыторыі і фактычна кіравалі Паўднёва-Заходняй Афрыкай як сваёй «пятай правінцыяй», надаўшы тутэйшай белай меншасці магчымасць не толькі абіраць уласны Заканадаўчы сход, але і быць прадстаўленымі ў паўднёваафрыканскім парламенце, акрамя Заканадаўчай асамблеі ПЗА.
Пасля таго, як у 1946 годзе Лігу нацый змяніла ААН, Паўднёвая Афрыка адмовілася перадаць ёй свой мандат на кіраванне ПЗА, аднак рашэннем Генеральнай асамблеі ААН ён быў ануляваны, а ў 1971 годзе Міжнародны суд ААН абвясціў незаконным працягваючаяся кіраванне Паўночна-Заходняй Афрыкай з боку Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі[4]. У 1966 годзе была створана ўзброеная арганізацыя СВАПО, якая пачала партызанскую вайну за вызваленне Намібіі, што доўжылася больш за 20 гадоў.
Пасля шматлікіх марных спробаў ААН пераканаць ПАР выканаць патрабаванні рэзалюцыі Савета бяспекі № 435 (1978 г.), якая змяшчала ўзгоднены план дэкаланізацыі Намібіі, толькі ў 1988 годзе пачаўся пераход тэрыторыі да атрымання поўнай самастойнасці ў выніку трохбаковага пагаднення ПАР, Анголы і Кубы, па якім ПАР пагадзілася ажыццявіць вывад і дэмабілізацыю сваіх войскаў, якія знаходзяцца на тэрыторыі Намібіі, а Куба вывела свае войскі з поўдня Анголы, куды яны былі накіраваныя для садзейнічання руху МПЛА ў яго ўзброеных дзеяннях супраць канкуруючай арганізацыі УНІТА. Кантроль над вывадам войскаў, вяртаннем на Радзіму намібійскіх бежанцаў і правядзеннем першых у гісторыі Намібіі выбараў у Заканадаўчы сход у кастрычніку 1989 года ажыццяўляла аб’яднаная місія ААН пад кіраўніцтвам фінскага дыпламата Марці Ахцісаары.
Зноскі
- ↑ а б Tucker, Wood 1996, p. 654.
- ↑ а б Crafford 2005, p. 102.
- ↑ Burg, Purcell 2004, p. 59.
- ↑ Namibian War of Independence 1966–1988. Armed Conflict Events Database. Архівавана з першакрыніцы 6 лютага 2013. Праверана 19 лютага 2018.
Літаратура правіць
- Burg, David F.; Purcell, L. Edward. Almanac of World War I. — illustrated. — University Press of Kentucky, 2004. — P. 59. — ISBN 978-0-8131-9087-7.
- Crafford F. S. [1] = Jan Smuts: A Biography. — reprint of 1943. — Kessinger Publishing, 2005. — ISBN 978-1-4179-9290-4.
- Tucker, Spencer; Wood, Laura Matysek. The European powers in the First World War: an encyclopedia / Tucker Spencer, Laura Matysek Wood, Justin D. Murphy. — illustrated. — Taylor & Francis, 1996. — P. 654. — ISBN 978-0-8153-0399-2.
- Collyer, John Johnston (1922). "South West Africa: Military Operations 1914-5". Encyclopædia Britannica. Vol. 31 (12th ed.). Cambridge University Press. pp. 229–231.
Спасылкі правіць
- Sol Plaatje, Native Life in South Africa: Глава XXIII — The Boer Rebellion Архівавана 27 верасня 2011. (англ.)
- 90th anniversary of German defeat in South-West Africa from the Great War Society (англ.)
- Chronology of Events in the Defense of the Portuguese African Colonies, 1914-1920 (парт.)