Розум і пачуцці
«Розум і пачуцці» (англ.: Sense and Sensibility) — раман англійскай пісьменніцы Джэйн Осцін, упершыню апублікаваны ў 1811 годзе пад псеўданімам «нейкая Лэдзі» (англ.: By A Lady).
| Розум і пачуцці | |
|---|---|
| англ.: Sense and Sensibility | |
 Тытульная старонка першага выдання 1811 года. | |
| Жанр | раман |
| Аўтар | Джэйн Осцін |
| Мова арыгінала | англійская |
| Дата першай публікацыі | 1811 |
| Выдавецтва | Thomas Egerton[d] |
| Наступны | Пыха і перадузятасць |
| Персанажы | Элінар Дэшвуд, Эдвард Фэрарс, Марыяна Дэшвуд[d], палкоўнік Брэндан[d] і Джон Уілабі[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Раман апавядае гісторыю сясцёр Дэшвуд: разважлівай і стрыманай Элінар і рамантычнай і страснай Марыяны. Калі іх бацька памірае, сёстры разам з аўдавелай маці вымушаны пакінуць сямейны маёнтак Норлэнд-Парк і пераехаць у сціплы Бартан-Котэдж, уласнасць іх далёкага сваяка. Неўзабаве абедзве сястры перажываюць сардэчную драму, якую кожная з сясцёр успрымае па-свойму: Элінар — праз прызму разумнасці і стрыманасці, а Марыяна — аддаючыся сіле пачуццяў.
Выдадзены ў канцы 1811 года накладам у 750 асобнікаў, раман цалкам разышоўся да сярэдзіне 1813 года і стаў поспехам для яго аўтаркі. У 1813 годзе ён быў перавыдадзены.
Раман «Розум і пачуцці» стаў першым творам Осцін, перавыдадзеным у Англіі пасля яе смерці, і першай ілюстраванай кнігай Осцін, выпушчанай у Брытаніі. Ад самага часу выдання раман пастаянна перавыдаваўся, шмат разоў ілюстраваўся, а таксама адаптаваўся для сцэны, кіно і тэлебачання[1].
Сюжэт
правіцьНа смяротным ложы містэр Дэшвуд даручае свайму сыну ад першага шлюбу Джону паклапаціцца пра яго другую жонку і трох дачок, бо ў адпаведнасці з англійскім законам аб спадчыне яны не атрымаць нічога. Джон дае абяцанне бацьку, аднак яго эгаістычная і хцівая жонка Фані пераконвае мужа, што ў яго няма ніякіх фінансавых абавязацельстваў у адносінах да іх. Застаўшыся без спадчыны, місіс Дэшвуд і яе дочкі Элінар, Марыяна і Маргарэт трапляюць у цяжкае становішча: яны вымушаны тэрмінова шукаць новае жыллё, якое да таго ж будзе ім па сродках. Неўзабаве ў маёнтак прыбываюць новыя ўласнікі — Джон і Фані. Сваімі паводзінамі яны даюць зразумець місіс Дэшвуд і яе дочкам, што іх прысутнасць тут непажаданая.
Брат Фані Эдвард Фэрарс, сціплы, інтэлігентны малады чалавек, прыязджае пагасціць у Норлэнд. Адразу па прыездзе між ім і Элінар узнікае ўзаемная сімпатыя, і місіс Дэшвуд спадзяецца на хуткія заручыны старэйшай дачкі. Аднак Фані намякае ёй, што іх маці, багатая ўдава, чакае ад сына добрай кар’еры і выгаднай жаніцьбы, а іначай можа пазбавіць маладога чалавека спадчыны. Зняважаная такімі намёкамі, місіс Дэшвуд прымае рашэнне пакінуць Норлэнд як найхутчэй. Хоць Эдвард і праяўляе ўвагу да Элінар, яго стрыманасць не дае ёй пэўнасці ў яго намерах. Элінар не дазваляе родным спадзявацца на сваё хуткае замужжа, хаця ў глыбіні душы сама чакае прапановы рукі і сэрца.
Адзін са стрыечных братоў місіс Дэшвуд, сэр Джон Мідлтан, запрашае іх пасяліцца ў катэджы свайго маёнтку Бартан-парк у Дэваншыры. З сэрам Джонам і яго жонкай пражывае таксама яго цешча місіс Джэнінгс, вельмі энергічная натура. Яна мае намер неадкладна знайсці мужоў сёстрам Дэшвуд. Падчас гасцявання ў сэра Джона сям’я Дэшвуд знаёміцца з яго старым сябрам палкоўнікам Брэнданам. Неўзабаве становіцца відавочна, што палкоўніку падабаецца Марыяна, аднак дзяўчыне гэта не па душы. Яна лічыць, што палкоўнік у свае 35 гадоў занадта стары і няздольны на высокія пачуцці.
Падчас прагулкі Марыяна трапляе пад дождж, падае і падварочвае нагу. У гэты момант побач апынаецца Джон Уілабі, вельмі прывабны малады чалавек, які гасцюе непадалёк у сваёй багатай цёткі місіс Сміт. Ён адносіць Марыяну дадому. Часта наведваючы яе, ён заваёўвае яе сімпатыі, і місіс Дэшвуд і сёстры пачынаюць падазраваць таемныя заручыны. Элінар занепакоена занадта адкрытым выражэнням пачуццяў сястры ў прысутнасці Уілабі і перасцерагае дзяўчыну, але Марыяна не жадае яе слухаць. На пікніку парачка пакідае кампанію, каб удваёх агледзець дом і маёнтак, які Уілабі ўспадкуе ад сваёй цёткі. Элінар устрывожана тым, што Марыяна без суправаджэння пайшла ў дом, з гаспадыняй якога не знаёмая, а Марыяна злуецца на ўмяшанне сястры. На наступны дзень місіс Дэшвуд знаходзіць Марыяну ў істэрыцы пасля ранішняга візіту Уілабі: ён паведаміў, што цётка адпраўляе яго ў Лондан па справах і, магчыма, яны не ўбачацца цэлы год. Ён адхіляе запрашэнне пагасцяваць пакуль у Дэшвудаў і паспешна знікае.
Эдвард Фэрарс наведвае Дэшвудаў у іх катэджы, але выглядае ён няшчасным і прыгнечаным. Элінар непакоіцца, што ён больш нічога не адчувае да яе. Тым не менш, у супрацьлегласць Марыяне, яна захоўвае знешнюю стрыманасць і ніяк не выяўляе сваіх сапраўдных пачуццяў. Неўзабаве ў Бартан-парк прыязджаюць Эн і Люсі Сціл, даволі развязныя і неадукаваныя кузіны лэдзі Мідлтан. Сэр Джон жартам паведамляе Люсі, што Элінар закахана ў Эдварда. Гэта падштурхоўвае міс Сціл расказаць Элінар пра свае таемныя заручыны з Эдвардам, якія адбыліся чатыры гады таму. Элінар хавае сваё расчараванне і імкнецца пераканаць Люсі, што яна раўнадушная ў адносінах да Эдварда.
Элінар і Марыяна праводзяць зіму ў доме місіс Джэнінгс у Лондане. Марыяна піша мноства лістоў Уілабі, пацвярджаючы падазрэнне сястры аб іх заручынах, бо толькі заручаныя маладыя людзі могуць адкрыта ліставацца. Тым не менш, лісты Марыяны застаюцца без адказу, і падчас сустрэчы на балі Уілабі ставіцца да яе з халоднай пагардай. Пазней ён вяртае яе лісты і ўсе доказы кахання, у тым ліку пасму валасоў, і паведамляе пра свае заручыны з міс Грэй, дзяўчынай высокага паходжання з вялікім багаццем у 50 тысяч фунтаў. Горка расчараваная Марыяна прызнаецца Элінар, што ніколі не была заручана з Уілабі, але кахала яго, і ён даваў нагоды думаць, што гэта ўзаемна.
Тым часам выплывае праўда аб праўдзівым характары містэра Уілабі. Палкоўнік Брэндан апавядае Элінар, што Уілабі спакусіў яго падапечную, пятнаццацігадовую Элізу Уільямс, і кінуў яе, калі яна зацяжарыла. Калісьці Брэндан быў закаханы ў маці Элізы, жанчыну, якая нагадвала яму Марыяна, і чыё жыццё было разбурана з прычыны нешчаслівага шлюбу з братам палкоўніка.
Фані Дэшвуд, якая таксама знаходзіцца ў Лондане зімой, адхіляе прапанову свайго мужа запрасіць сясцёр Дэшвуд пажыць у іх. Замест гэтага яна запрашае сясцёр Сціл, якіх першы раз бачыць. Люсі ганарыцца гэтым і хваліцца перад Элінар, што маці Фані, місіс Фэрарс, прыхільна ставіцца да яе. Сімпатыі Фані і місіс Фэрарс да Люсі настолькі відавочныя, што яе сястра Эн раскрывае ім праўду пра таемныя заручыны Люсі і Эдварда. Калі місіс Фэрарс даведаецца пра гэта, яна ў прыпадку шаленства выганяе сясцёр Сціл на вуліцу і патрабуе ў Эдварда разарваць заручыны пад пагрозай пазбаўлення спадчыны. Эдвард жа лічыць, што разарваць заручыны было б невысакародна з яго боку, і рашуча адмаўляецца. Тады місіс Фэрарс перадае долю спадчыны Эдварда яго малодшаму брату Роберту. Элінар і Марыяна спачуваюць яму, іх высокае меркаванне аб ім умацоўваецца, бо ён застаўся верны свайму слову.
Эдвард мае намер прыняць духоўны сан, і палкоўнік Брэндан вырашае дапамагчы маладому чалавеку. Паколькі асабіста ён з Эдвардам не знаёмы, то просіць Элінар перадаць яму прапанову: прыход у маёнтку палкоўніка ў Дэлафордзе з гадавым даходам у памеры 200 фунтаў. Брэндан дае Эдварду прыход не з той мэтай, каб ён мог ажаніцца з Люсі, бо гэтага недастаткова, каб утрымліваць сям’ю, але гэта дапаможа яму пратрымацца на плаву, пакуль ён не знойдзе што-небудзь лепшае. Тым часам Элінар знаёміцца з фатаватым братам Эдварда, Робертам, і шакаваная тым, што ў яго няма ніякіх згрызотаў сумлення ў адносінах да брата, якога пазбавілі сродкаў да існавання.
Сёстры пакідаюць Лондан і адпраўляюцца ў зваротны шлях у Бартан. Дарогай яны спыняюцца ў Кліўлендзе, у загарадным маёнтку зяця місіс Джэнінгс, містэра Палмера. Там, аплакваючы страту Уілабі, Марыяна грэбліва ставіцца да свайго здароўя і небяспечна захворвае. Пачуўшы пра гэта, Уілабі раптам прыязджае да іх і распавядае Элінар, што ён быў па-сапраўднаму закаханы ў Марыяну. Аднак з таго часу, як цётка пазбавіла яго спадчыны з-за гісторыі з міс Уільямс, ён вырашыў ажаніцца з багатай міс Грэй. Элінар расказвае Марыяне пра гэты візіт, і тая прызнаецца, што хоць кахала Уілабі, яна не змагла б быць шчаслівай з распусным бацькам незаконнанароджанага дзіцяці, нават калі б ён не кінуў яе. Яна таксама ўсведамляе, што захварэла з-за перабольшанай пачуццёвасці, і што калі б яна памерла, гэта было б падобна самагубству. Яна вырашае змяніцца і навучыцца ад сястры стрыманасці і здароваму сэнсу.
Сям’я Дэшвуд даведваецца, што Люсі і містэр Фэрарс ажаніліся. Калі місіс Дэшвуд бачыць, як сумуе Элінар, яна канчаткова ўсведамляе, наколькі моцныя пачуцці дачкі да Эдварда, і шкадуе, што не надала яе няшчасцю належнай увагі. Тым не менш, неўзабаве Эдвард сам прыязджае і расказвае, што гэта яго брат Роберт ажаніўся з Люсі, а не ён. Ён прызнаецца, што быў як у пастцы з Люсі, жанчынай, якую перастаў кахаць ужо вельмі даўно, і што яна сама разарвала заручыны, каб выйсці замуж за разбагацелага Роберта. Эдвард робіць Элінар прапанову, і яна прымае яе. У рэшце рэшт Эдвард мірыцца са сваёй маці, якая дае яму 10 тысяч фунтаў. Ён таксама наладжвае, наколькі гэта магчыма, адносіны з Фані. Эдвард і Элінар жэняцца і пераязджаюць у прыходскі домік у Дэлафордзе.
Тым часам, цётка Уілабі аддае яму яго долю спадчыны, з прычыны яго разважлівых паводзін і выгаднай жаніцьбы. Ён разумее, што вяселле з Марыянай зрабіла б падобны эфект на старую, і калі б ён павёў сябе як джэнтльмен, то атрымаў бы і каханне, і грошы. На працягу наступных двух гадоў місіс Дэшвуд, Марыяна і Маргарэт праводзяць большую частку часу ў Дэлафордзе. Марыяна сталее і ў дзевятнаццацігадовым узросце вырашае выйсці замуж за 37-гадовага палкоўніка. Нягледзячы на тое, што раней яна лічыла замужжа за чалавекам на 20 гадоў старэйшым за сябе немагчымым і агідным, удзячнасць і павага, якую яна адчувала да палкоўніка, перараслі ў моцнае каханне. Дом палкоўніка знаходзіцца побач з прыходам, дзе жывуць Элінар і Эдвард, так што сёстры і іх мужы могуць часта бачыць адзін аднаго.
Персанажы
правіць
- Элінар Дэшвуд (англ.: Elinor Dashwood) — разумная і стрыманая старэйшая дачка містэра і місіс Генры Дэшвуд. Яна прадстаўляе «розум» з назвы рамана. У пачатку кнігі ёй 19 гадоў. Яна прывязваецца да Эдварда Фэрарса, швагра яе старэйшага зводнага брата Джона. Яна па-сяброўску сімпатызуе палкоўніку Брэндану, шматпакутнаму прыхільніку і будучаму мужу Марыяны. Заўсёды маючы вострае пачуццё адказнасці перад сваёй сям’ёй і сябрамі, яна ставіць іх дабрабыт і інтарэсы вышэй за свае і падаўляе ўласныя моцныя пачуцці, так што іншыя парой лічаць яе абыякавай або раўнадушнай. Заўсёды высакародная, яна лічыць сябе не ў праве раскрыць таемныя заручыны Люсі Сціл з Эдвардам, нават калі гэта прычыняе ёй вялікія пакуты. Нягледзячы на тое, што апавяданне ў кнізе вядзецца ад 3-й асобы, галоўным чынам адлюстроўваецца пункт гледжання Элінар. Такім чынам, апісанне большасці герояў і падзей рамана адлюстроўвае думкі і разуменне Элінар.
- Марыяна Дэшвуд (англ.: Marianne Dashwood) — рамантычна настроеная і страсная другая дачка містэра і місіс Генры Дэшвуд. Яе празмерная эмацыянальнасць адлюстравана як «пачуццёвасць» у назве рамана. У пачатку кнігі ёй 16 гадоў. Яна з’яўляецца аб’ектам увагі палкоўніка Брэндана і містэра Уілабі. Яе прыцягвае малады, прыгожы, рамантычна настроены Уілабі, і яна не вельмі высокага меркавання пра старэйшага, больш стрыманага палкоўніка. Марыяна перажывае найбольшае развіццё ў кнізе, калі ўсведамляе, што яе пачуцці былі эгаістычнымі. Яна вырашае, што яе паводзіны павінны быць больш падобнымі на паводзіны яе старэйшай сястры Элінар.
- Эдвард Фэрарс (англ.: Edward Ferrars) — старэйшы брат Роберта Фэрарса і Фані Дэшвуд. Неўзабаве пасля знаёмства з Дэшвудамі, ён улюбляецца ў Элінар. За некалькі гадоў да гэтага ён зрабіў прапанову Люсі Сціл, пляменніцы свайго школьнага настаўніка. Заручыны трымаліся ў сакрэце, бо сям’я Фэрарса была б супраць яго жаніцьбы з незаможнай дзяўчынай. Даведаўшыся пра заручыны, маці Эдварда пазбавіла яго спадчыны, але малады чалавек наадрэз адмовіўся адрачыся ад свайго слова. У выніку міс Сціл сама разрывае заручыны і ён жэніцца з Элінар Дэшвуд.
- Джон Уілабі (англ.: John Willoughby) — распусны пляменнік суседкі Мідлтанаў, хвацкая асоба, якая зачароўвае Марыяну і падзяляе яе мастацкія і культурныя адчуванні. Падчас яго стасункаў з Марыянай, многія іх агульныя знаёмыя лічылі, што яны заручаны (часткова з-за яе ўласных занадта фамільярных учынкаў); аднак ён раптоўна спыняе знаёмства з сям’ёй і з’язджае якраз тады, калі заручыны з Марыянай здаюцца непазбежнымі. Пазней высвятляецца, што ён заручыўся з багатай Сафіяй Грэй з-за таго, што яго цётка адмовіла яму ў грашовай падтрымцы.
- Палкоўнік Брэндан (англ.: Colonel Brandon) — блізкі сябар сэра Джона Мідлтана. На пачатак кнігі яму 35 гадоў. Ён улюбляецца ў Марыяну з першага позірку, бо яна нагадвае яму падапечную бацькі Элізу, якую ён кахаў у маладосці. Яму не дазволілі ажаніцца з Элізай, бо яго бацька вырашыў, што яна павінна выйсці замуж за старэйшага брата Брэндана. Брэндана адправілі ў войска за мяжу, каб ён быў як далей ад яе, і пакуль яго не было, Эліза пацярпела ад шматлікіх няшчасцяў, часткова з-за яе няшчаснага шлюбу. Урэшце яна памерла без грошай і ў ганьбе. Перад смерцю яна перадала ў апеку палкоўніку сваю пазашлюбную дачку, таксама па імені Эліза. Палкоўнік добры сябра Дэшвудаў, асабліва Элінар, і прапануе Эдварду Фэрарсу сродкі на жыццё пасля таго, як ад Эдварда адраклася яго маці.
Экранізацыі
правіцьРаман экранізаваўся прынамсі 5 разоў:
- «Розум і пачуцці» — брытанскі міні-серыял 1971 года рэжысёра Дэвіда Джайлза.
- «Розум і пачуцці» — брытанскі міні-серыял 1981 года рэжысёра Родні Бэнэта.
- «Розум і пачуцці» — брытана-амерыканскі фільм 1995 года рэжысёра Энга Лі.
- «Розум і пачуцці» — індыйскі фільм 2000 года рэжысёра Раджыва Менана.
- «Розум і пачуцці» — брытанскі міні-серыял 2008 года рэжысёра Джона Аляксандра.
Крыніцы
правіць- ↑ Looser, Devoney (2017). The Making of Jane Austen. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. pp. 106–7, 219–20. ISBN 978-1421422824.