Вікіпедыя

Смаленская гандлёвая праўда

Смаленская гандлёвая праўда ― дамова, падпісаная ў 1229 годзе паміж Смаленскім, Віцебскім, Полацкім княствамі і Рыгай з востравам Готландам.

Стан дзвінскага гандлю ў XIII стагоддзі правіць

Гандаль Полацкага, Віцебскага і Смаленскага княстваў з Захадам у XIII—XIV стагоддзях ажыццяўляўся пераважна па Заходняй Дзвіне[1].

У пачатку XIII стагоддзя гандлёвае паселішча ліваў Рыга было аблюбавана нямецкімі купцамі, якія прыйшлі сюды разам з крыжакамі. Рыга з'яўлялася ідэальным месцам для транзітнага гандлю з усходнімі землямі. Да гэтага такім выгадным пунктам быў толькі горад Вісбю на востраве Готланд[2].

Да гэтага часу гандлёвыя паездкі смаленскіх, полацкіх і віцебскіх купцоў у Рыгу і на Готланд ўвайшлі ў звычай, як і паездкі нямецкіх купцоў у гарады Падзвіння. Б. А. Рыбакоў адзначае, што існавалі «два магутныя патокі, накіраваныя на Захад: першы — праз Валынь, Кракаў на Прагу і Рэгенсбург, а другі ― праз Смаленск, Ноўгарад, Ладагу і польскія і венгерскія гарады Паўднёвай Прыбалтыцы»[3].

«Шлях у немцы», які ішоў з Дняпра праз волак ў Заходнюю Дзвіну і Рыжскі заліў «мора Варажскага» быў добра вядомы. У 1210 годзе заключана першае гандлёвае пагадненне Полацка з Рыгай. У 1212 годзе рыжскі біскуп Альберт Буксгеўдэн сустракаўся з полацкім князем Уладзімірам з нагоды бяспекі дзвінскага гандлёвага суднаходства.

Перадгісторыя дамовы правіць

Папярэдне дамова абмяркоўвалася на смаленскім вечы, пасля чаго ў Рыгу дзеля падрыхтоўкі сустрэчы паслоў паехаў соцкі Панцялей[4].

Патрэба ў заключэнні дамовы паўстала ў сувязі з неабходнасцю адрэгуляваць гандлёвыя адносіны, якія станавіліся ўсё больш шчыльныя. У Смаленску да гэтага часу нават існавала невялікая калонія нямецкіх купцоў, якія мелі свой двор і касцёл[5].

Дамову падпісалі амбасадары смаленскага князя Мсціслава-Фёдара Давыдавіча «лепшы поп Ярома і разумны муж Панцялей». З нямецкага боку гэта «лацінскае купецтва» з «Рымскага царства», якое прадстаўляла Рыгу, Ордэн мечаносцаў, Вісбі, Гамбург, Любек, і якое таксама разам з пасламі абмяркоўвала пункты дамовы[6].

Змест дамовы правіць

Па дамове заключалася сяброўства «паміж Смаленска і Рыгі». Асноўныя пункты дамовы[7]: праезд па Заходняй Дзвіне, а таксама ў Рыгу, Любек, Готланд і іншыя гарады балтыйскага ўзбярэжжа смаленскім, полацкім і віцебскім купцам; нямецкім купцам свабодны праход па Заходняй Дзвіне;

  • вольны аптовы і рознічны гандаль абодвум бакам;
  • вызначэнне падатка.

Адзіным суддзёй між рускімі і нямецкімі купцамі з'яўляўся смаленскі князь. Дамова давала роўныя правы рускаму і нямецкаму купецтву ў пытаннях вольнага праезду, аптовага, рознічнага і гасцявага гандлю.

Дамова, якая з'яўлялася гандлёвым і палітычным пагадненнем, замацавала прававыя нормы, якія гарантавалі развіццё гандлёвых адносін на аснове ўзаемнасці і раўнапраўя. Напрыклад, «аще кто деревомь ударить чл̃вка до кръви, полуторы грв̃ны [грывны] серебра, аще ударить по лицю или за волосы иметь, или батогомъ шибеть, платити безъ четвьрти грв̃на серебра…»… «Русину не звати Латина на поле бится у Руской земли, а Латинину не звати Русина на поле битося у Ризе и на Готском березе»[8].

Значэнне дамовы правіць

Істотным дасягненнем дамовы было права беспадатковага і бесперашкоднага гандлю рускімі купцамі па Заходняй Дзвіне. Для спрэчных пытанняў былі зацверджаны нормы гандлёвага крымінальнага права.

Да XV стагоддзя «Смаленская гандлёвая праўда» прызнавалася бакамі нярухомай, яна зрэдку дапаўнялася, але заўсёды захоўвала сваю сілу. Так было на працягу XIII—XIV стагоддзяў. Гэтым, магчыма, і тлумачыцца, што тэкст дагавора дайшоў да нас у 6-ці спісах. Ён, разам з «Рускай Праўдай», уключаны ў юрыдычны зборнік другой паловы XIV стагоддзя як важнейшы прававы дакумент.

Зноскі

  1. ↑ Усачёв Н. О внешней торговле Смоленска IX—XIV веках // Материалы по изучению Смоленской области. — М.: 1970.
  2. ↑ Стародубец П. А. Купечество Северной Германии и немецкая агрессия в Восточной Прибалтике в XIII веке // «Ученые записки Тульского педагогического института», 1948
  3. ↑ Рыбаков Б. А. Торговля и торговые пути. История культуры Древней Руси. т. I, М.-Л., 1948. С. 362
  4. ↑ Голубовский П. В. История Смоленской земли до начала XV столетия. — Киев, 1895 °C. 341
  5. ↑ Усачев Н. К вопросу о немецком торговом дворе в древнем Смоленске // Сб. «Рефераты и тезисы докладов XI научной конференции Смоленского пединститута», Смоленск, 1960, стр. 78-80
  6. ↑ Борковский В. Смоленская грамота 1299 года — русский памятник. // «Ученые записки Ярославского пединститута», вып.1. Гуманитарные науки, 1944, стр.27-46; «Смоленские грамоты». С. 1-62
  7. ↑ Пашуто В. Т. Внешняя политика Древней Руси. — М., Наука, 1968. с. 478. С. 101—103 Архівавана 9 студзеня 2015.
  8. ↑ «Торговый договор Смоленска с Ригою и Готским берегом», 1229 г., список конца XIII в., рижская редакция

Літаратура правіць

  • Грамоты, касающиеся до сношения Северо-Западной России с Ригой и Ганзейскими городами и XII, XIII и XIV в. ― СПб., 1857.
  • Бережков М. Н. О торговле русских с Ригою в XIII и XIV веках // Журнал министерства народного просвещения, 1877, февраль, с. 340, пр. 3.
  • Борковский В. И. Смоленская грамота 1299 года — русский памятник // Ученые записки Ярославского пединститута, вып.1. Гуманитарные науки, 1944, стр.27-46* Краснопёров И. М. Очерки промышленности и торговли Смоленского княжества с древнейших времен до XV века // Историческое обозрение, т. VII, СПб, 1894, стр. 68.
  • Маковский Д. П. Смоленское княжество // Смоленский краеведческий научно-исследовательский институт. Сб. — Смоленск, 1948.
  • Янин В. Л. К вопросу о датировке экземпляров D и K «Смоленской правды» // Археографический ежегодник за 1968 год. М., 1970, С. 102—108.

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Смаленская_гандлёвая_праўда&oldid=4453622"