Сілезскі этналект

Сілезскі этналект (па-сілезску: ślōnskŏ gŏdka, польск.: etnolekt śląski) разглядаецца як дыялект польскай мовы альбо як асобная заходнеславянская мова, блізкая да польскай і, у меншай ступені, чэшскай моваў, у лексіцы таксама шмат германізмаў. Паводле каталогу Ethnologue, гэта верхне-сілезскі дыялект польскай мовы, на якім размаўляюць польскія сілезцы з Верхняй Сілезіі.

Сілезскі этналект
Саманазва	ślōnskŏ gŏdka
Краіны	Польшчы, Чэхіі, Германіі, ЗША і іншых краінах
Рэгіёны	Верхняя Сілезія Ніжняя Сілезія Сілезія
Афіцыйны статус	непрызнаная
Агульная колькасць носьбітаў	каля 1,25 мільёна
Класіфікацыя
Катэгорыя	???
Індаеўрапейская  Славянская   Заходнеславянская     Сілезскі этналект
Пісьменнасць	лацінскае пісьмо
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	—
ISO 639-3	szl
Ethnologue	szl
ELCat	8349
IETF	szl
Glottolog	sile1253
Вікіпедыя на гэтай мове

Распаўсюджанне

Большасць карыстальнікаў гэтага этналекту насяляюць Верхнюю Сілезію, падзеленую на дзве часткі — паўднёва-заходнюю частку Польшчы і паўночна-ўсходнюю частку Чэхіі. У цяперашні час па-сілезску размаўляюць на тэрыторыі паміж гістарычнай мяжою Сілезіі на ўсходзе і лініяй, праведзенай праз Сыцаў і Пруднік на захадзе, а таксама і ў іншых месцах.

Па выніках апошняга перапісу насельніцтва, праведзенага ў Польшчы (2002), прыблізна 70000 чалавек назвалі сілезскую мову роднай, а таксама прыблізна 170000 чалавек назваліся сілезцамі па нацыянальнасці. Наогул, агульная колькасць носьбітаў гэтага этналекту (большасць з каторых не вызнае яе за асобную мову) перавышае два мільёны чалавек. Таксама налічваецца каля 100000 сілезскамоўных (цешынска-сілезскамоўных), якія жывуць у Чэхіі; Цэшынска-сілезскі дыялект шырока распаўсюджаны і на тэрыторыі Польшчы, у Цешынскай Сілезіі. 10878 чалавек з Чэхіі лічаць сябе сілезцамі па нацыянальнасці. Акрамя Польшчы і Чэхіі, на сілезскім этналекце размаўляюць і ў іншых частках свету.

Пытанне самастойнасці мовы

Пункты гледжання на гэтае пытанне ў розных даследчыкаў кардынальна розняцца. Гэтае пытанне стаіць і перад шэраговымі карыстальнікамі этналекту, пры тым што частка носьбітаў вызнаюць сябе сілезцамі і прызнаюць існаванне «сілезскай мовы» адрознай ад польскай. Аднак адзінага стандарту мовы не існуе. Статусу рэгіянальнай мовы ў Польшчы сілезская не мае.

Калі лічыць яго асобнай мовай, то трэба прызнаць яго блізкую сувязь з польскай мовай і, у меншай ступені, чэшскай, з уплывам нямецкай мовы.

Хоць і былі спробы адкрыць Вікіпедыю на сілезскім этналекце, але спачатку запыт на стварэнне такога праекта не быў задаволены. 23 мая 2008 года была атрымана згода на адкрыццё сілезскай Вікіпедыі, і 26 мая з’явіўся дамен szl.wikipedia.org.

Алфавіт

Прапанаваны сілезскі алфавіт заснаваны на лацінскім алфавіце з выкарыстаннем дыякрытыкаў: акута, гравіса, карона, кружка, умлаута і трэмы. Стандартнае кадаванне знакаў для сілезскага алфавіта — ISO 8859-2 (Latin-2).

I. Складзены з 32 літар:

A, B, C, Ć, Č, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ń, O, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, Ů, W, Y, Z, Ź, Ž.

Таксама ўлучае чатыры дыграфы: Dz, Dź, Dž, Ch

II.Складзены з 37 літар:

A, B, C, Ć, Č, D, E, È, F, G, H, I, Ì, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ô, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, W, Y, Ỳ, Z, Ź, Ž.

Таксама ўлучае чатыры дыграфы: Dz, Dź, Dž, Ch

III. Складзены з 32 літар: A, B, C, Ć, Č, D, E, Ë, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ń, O, P, R, Ř, S, Ś, Š, T, U, Ü, W, Y, Z, Ź, Ž.

Прыклад тэксту

Вось прыклад вершаванкі на сілезскім этналекце:

Pierōn

Jasny pierōn strzylōł z nieba -

Zarŏz sie przeżegnać trzeba.

Пераклад на беларускую мову:

Пярун

Ясны пярун стрэліў з неба -

Адразу перажагнацца трэба.

Спасылкі

• Slonsko Lauba (па-сілезску)
• Slonskie Beranie — слоўнік сілезскай мовы Архівавана 11 красавіка 2007. (mirror Архівавана 4 лютага 2005.)
• Klub Slonskie Beranie — Клуб сілезскамоўных (люстра клуба Архівавана 12 лютага 2005.)
• Slonski Servis (па-польску, па-нямецку)
• Слёнск — краіна і людзі (па-сілезску, па-польску, па-нямецку) Архівавана 22 сакавіка 2007.
• Ethnologue — Верхне-сілезскі дыялект
• Сілезская мова (Любоў Падпорынава) (бел.)