Уладзімір Яўграфавіч Татлін

Уладзімір Яўграфавіч Татлін (16(18) снежня 1885, Харкаў — 31 мая 1953, Масква) — расійскі мастак, дызайнер, сцэнограф, адзін з найбуйных прадстаўнікоў наватарскага руху ў мастацтве 1920-х гг., родапачынальнік мастацкага канструктывізму. Нараўне з К. Малевічам — адзін з двух самых аўтарытэтных лідараў рускага авангарда першай паловы XX ст.

Уладзімір Яўграфавіч Татлін
руск.: Владимир Татлин
Дата нараджэння	16 (28) снежня 1885[…]
Месца нараджэння	Харкаў, Харкаўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	31 мая 1953(1953-05-31)[…] (67 гадоў)
Месца смерці	Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Дзеці	Anatoly Romov[d]
Род дзейнасці	мастак, архітэктар, скульптар, выкладчык універсітэта, ілюстратар, сцэнограф, дызайнер, мастак-гравёр, майстар асамбляжу, калажыст, архітэктурны чарцёжнік
Жанр	архітэктурны краявід[d], фігурка[d], ню, партрэт і нацюрморт
Вучоба	Пензенскае мастацкае вучылішча імя К. А. Савіцкага[d]
Мастацкі кірунак	канструктывізм
Уплыў	Dmytro Bezperchy[d]
Уплыў на	Q12154253?
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Юнацтва і навучанне

Нарадзіўся ў сям'і інжынера-тэхнолага, вучыўся ў Харкаўскім рэальным вучылішчы. Пятнаццацігадовым падлеткам уцёк з хаты. У 1899—1900 уладкаваўся юнгай на параход, здзейсніў плаванне па маршруце Адэса — Варна — Стамбул — Батумі. У 1902 паступіў у Маскоўскае вучылішча жывапісу, разьбярства і дойлідства, з якога быў адлічаны ў наступным годзе «за непаспяховасць і неўхваляльныя паводзіны». Зноў плаваў матросам па Чорным моры ў 1904. У 19 гадоў паступіў у Адэскае вучылішча гандлёвага мараходства, якое не закончыў. У 1905—1910 займаўся ў Пензенскім мастацкім вучылішчы, дзе атрымаў званне «прафесійнага рысавальшчыка».

У канцы 1900-х — пачатку 1910-х гг. займаўся ў авангардных мастацкіх студыях Масквы і Пецярбурга — у Машкова, Цыанглінскага, Бернштэйна, Ларыёнава. У вакацыйныя месяцы вучнёўскіх гадоў шмат займаўся вывучэннем і капіраваннем узораў старажытнарускага мастацтва. У пачатку 1910-х гг. некалькі разоў здзяйсняў марскія вандраванні, наймаючыся на лета ў Адэсе матросам.

Наватарства

У 1908 (або 1909) у Маскве пазнаёміўся з лідарам авангарднай моладзі Міхасём Ларыёнавым.

У канцы 1900-х — пачатку 1910-х гг. мастак зблізіўся з рускімі авангардыстамі, паэтамі Велімірам Хлебнікавым, Кручаных і іншымі. У тыя гады ў сферу інтарэсаў Татліна ўваходзілі ў асноўным жывапіс і малюнак. Найбольш значнымі працамі сталі палотны «Матрос (Аўтапартрэт)» (тэмпера, 1911, Рускі музей), «Прадавец рыб» (клеевыя фарбы, 1911, Трэццякоўская галерэя). Маракі, рыбакі — рамантычныя героі, звязаныя з морам, — часта бывалі персанажамі яго малюнкаў і палотнаў; атаясамленне сябе з «марскім ваўком» — частка доўгага перыяду ў біяграфіі Татліна.

У 1911 годзе пасяліўся ў Маскве. Пасля парыву з Ларыёнавым улетку 1912 арганізаваў уласную майстэрню, у якой займаліся жывапісам шматлікія «левыя мастакі», што аналітычна даследавалі формы. Задача — «паставіць вока пад кантроль дотыку». З гэтага часу і да канца 1920-х гг. Татлін быў адной з двух цэнтральных постацей рускага авангарда, нароўні з Малевічам, у суперніцтве з якім развіваў свае мастацкія адкрыцці, якія былі пакладзены ў аснову будучыні руху конструктывістаў.

Татлін хутка вылучыўся ў асяроддзі рускіх авангардыстаў; удзельнічаў у ілюстраванні футурыстычных кніг, у канцы 1911 аформіў спектакль «Цар Максіміліян» у Маскоўскім літаратурна-мастацкім гуртку, затым самастойна працаваў над сцэнаграфіяй опер Глінкі «Жыццё за цара» (1913—15) і Вагнера «Лятучы галандзец» (1915—18).

Удзельнік шэрагу выстаў («Міры мастацтва» і «Звяза моладзі», «Звановы ніжнік» і «Асліны хвост»), у лютым-сакавіку 1914 як спявак суправаджаў выстаўку рускага народнага мастацтва ў Берліне, затым паехаў у Парыж, дзе наведаў майстэрню Пікасо.

Контррэльефы

У маі 1914 у Маскве Татлін арганізаваў «Першую выставу маляўнічых рэльефаў». Выстаўленыя творы, які называліся «матэрыяльныя падборы» (ці «контррэльефы», напрыклад, кампазіцыя з цынку, палісандра і елкі, 1916; Трэццякоўская галерэя, Масква) і ўяўлялі сабой аб'ёмна-прасторавыя кампазіцыі, вырабленыя з «немастацкіх» матэрыялаў — жалеза, кардона, дрэва, шклы, тынкоўкі і г. д., часам у камбінацыі з бытавымі прадметамі або фрагментамі гатовых вырабаў (шпалерамі, фальгой, ножкай крэсла, бляшанкай і г. д.). Контррэльефы Татліна, у якіх матэрыялы з бытавога жыцця сталі і аб'ектам мастацтва, і самім мастацтвам, вызначылі пераходы да новых прасторавых канцэпцый і паслужылі магутным стымулам у самавызначэнні шматлікіх рускіх майстроў-наватараў. З контррэльефаў Татліна пачалася конструктывісцкая лінія ў рускім авангардзе, супрацьпастаўленая — ва ўсякім разе, аўтарам — адцягнена-знакаваму супрэматызму Малевіча.

Паслярэвалюцыйная дзейнасць

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі Татлін энергічна ўліўся ў грамадска-мастацкае жыццё: у 1917 быў удзельнікам «левага блока», старшынёй «маладой фракцыі» у прафесійным звязе мастакоў-жывапісцаў, з 1918 — старшыня Маскоўскай мастацкай калегіі Наркамата асветы, удзельнік музейнага аддзела, ініцыятар стварэння музеяў новага тыпу («музеяў мастацкай культуры»). У 1917 аформіў разам з Якулавым і іншымі кафэ «Питтореск».

У 1919—25 гадах мастак быў звязаны з Петраградам-Ленінградам. Быў старшынёй Аб'яднання левых плыняў у мастацтве (1921—25), кіраваў Аддзелам матэрыяльнай культуры Дзяржаўнага інстытута мастацкай культуры (1923—25) ў Петраградзе-Ленінградзе.

У 1923 годзе ў Дзяржаўным інстытуце мастацкай культуры ў Петраградзе Татлін паставіў спектакль «Зангези» па паэме Веліміра Хлебнікава, дзе выступіў як рэжысёр, сцэнограф і акцёр, стварыўшы свой варыянт «канструктывісцкага тэатра».

У пострэвалюцыйныя гады Татлін актыўна займаўся выкладаннем: у маскоўскіх Вышэйшых мастацка-тэхнічных майстэрнях — Вышэйшым мастацка-тэхнічным інстытуце (Вхутемас — Вхутеин) і ў Кіеўскім мастацкім інстытуце (1918—1930). Падчас яго педагагічнай дзейнасці закладваліся асновы «вытворчага мастацтва», закліканага, як гэта было першапачаткова зададзена ў контррэльефах, ствараць не выявы рэчаў, а самі рэчы, фармавальна новы побыт. Гэта выразілася ў стварэнні шматлікіх эскізаў мужчынскай і жаночай адзежы, якія характарызаваліся прастатой і практычнасцю, праектаванні посуду, мэблі і г. д. (1923—1924). Дызайнерскае мысленне Татліна адрознівалася незвычайнай рысай: ён імкнуўся вылучыць праектную ідэю, рэалізацыя якой у лепшым выпадку была б магчымая ў будучыні. Вянком яго праектнай дзейнасці з'явіўся «Летатлин» (1930—1931, Музей гісторыі авіяцыі, Масква), апарат («орнитоптер»), які апынуўся тэхнічна непрактычным (ён так і не ўзляцеў), але дасціпна апярэдзіў прынцыпы біядызайна, што ўлічвае ўнутраныя законы жывой прыроды.

Быў старшынёй Аб'яднання левых плыняў у мастацтве (1921—25), кіраваў Аддзелам матэрыяльнай культуры Дзяржаўнага інстытута мастацкай культуры (1923—25) ў Петраградзе-Ленінградзе.

«Мадэль праекту Помніка 3-му Камуністычнаму Інтэрнацыяналу»

У 1919—20 Татлін спраектаваў і вырабіў мадэль свайго самага знакамітага твора — Помніка 3-му Камуністычнаму Інтэрнацыяналу («Вежа Татліна») — выстаўленую ў снежні 1920 года ў Маскве падчас працы 8-га з'езда Саветаў. Будынак, які пераўзыходзіў у паўтары разы па вышыні Эйфелеву вежу, быў задуманы як адміністрацыйны і агітацыйна-прапагандысцкі цэнтр Камінтэрна, арганізацыі, што рыхтавала чалавецтва да сусветнай рэвалюцыі. Канструкцыя з «металічных» бэлек (вырабленых на самай справе з драўляных рэек) і чатырох, якія верцяцца з рознымі хуткасцямі празрыстых аб'ёмаў павінна была мясціць выканаўчыя, заканадаўчыя і прапагандысцкія ўстановы Камінтэрна. Энергічная дыяганаль «Вежы Татліна» спалучалася з дзвюма, якія ахопліваюць яе спіралямі, што верцяцца. Аб'ёмы былі ўпісаныя ўнутр аголенай каркаснай структуры. Грандыёзны будынак-манумент, сканструяваны на аснове наватарскіх мастацка-пластычных і тэхніка-інжынерных формаў, валодаў утылітарным прызначэннем, і разам з тым яго выява была непарыўна звязана з сімвалічным выразам утапічных сацыяльна-грамадскіх ідэалаў. Сам Татлін лічыў сваё тварэнне вышэйшым дасягненнем «сінтэзу метадаў жывапісу, скульптуры і архітэктуры».

Арыгінальная пяціметровая мадэль «Вежы Татліна», выстаўленая ў апошні раз у 1930 г., была затым згубленая (найбольш дакладная з шматлікіх рэканструкцый мадэлі «Вежы» была створана ў Расіі ў 1992—93).

Апошнія дзесяцігоддзі жыцця

У 1931 годзе Татлін атрымаў званне заслужанага дзеяча мастацтваў РСФСР, у 1932 годзе адбылася яго адзіная прыжыццёвая персанальная выстаўка. Аднак пасля разгрому авангарда, пачынаючы з 1930-х гг., творчасць мастака шэльмавалася як «фармалістычная». Татлін вымушаны быў зарабляць на хлеб як тэатральны мастак, кансультант у архітэктурнай майстэрні, кіраўнік брыгады мастакоў, якія займаліся стварэннем дапаможнікаў для Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта. З канца 1930-х гг. звярнуўся да рэалістычнага жывапісу, стварыўшы немалую колькасць нацюрмортаў, пейзажаў, партрэтаў.

У 1938 годзе пано Татліна для Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі (1938) былі знішчаны як «палітычна шкодныя». З сярэдзіны 1930-х гадоў Татлін захоплена займаўся станкым жывапісам, ствараючы нацюрморты і пейзажы, радзей партрэты — простыя па кампазіцыі, але складаныя па гульні маляўнічых фактур і стрыманых, мігатліва-прыглушаных тонаў (цыкл кветкавых букетаў; «Чэрап на расчыненай кнізе», 1948—1953, Цэнтральны дзяржаўны архіў літаратуры і мастацтвы, Масква). Гэтыя рэчы прымыкаюць ужо да асабліва неафіцыйнага «ціхага мастацтва» тых гадоў.

Марыў аб рухомай майстэрні ў прычапным фургоне. Праект майстэрні падаў у Саюз мастакоў у 1952 годзе. Гэта быў апошні праект Уладзіміра Татліна.

Памёр У. Татлін у Маскве 31 мая 1953 года.

Адраджэнне цікавасці да спадчыны Татліна пачалося ў 1960-я гг. З тых часоў у розных краінах свету былі праведзены шматлікія выстаўкі, якія дазволілі ацаніць значэнне выдатнага майстра ў мастацкай культуры XX ст.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Уладзімір Яўграфавіч Татлін