Фані Каплан

Фані Яфімаўна Каплан (руск.: Фа́нни Ефи́мовна Капла́н; сапраўднае імя Фейга Хаимовна Ройтблат, Фэйга Хаімаўна Ройтблат; 10 лютага 1890 — 3 верасня 1918) — член партыі эсэраў, якая здзейсніла замах на Уладзіміра Леніна.

Фані Яхімаўна Каплан
руск.: Фанни Ефимовна Каплан
Імя пры нараджэнні	Фейга Хаімаўна Ройтблат
Дата нараджэння	10 лютага 1890(1890-02-10)
Месца нараджэння	Новычы[d], Заслаўскі павет, Валынская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	3 верасня 1918(1918-09-03) (28 гадоў)
Месца смерці	Масква, Маскоўская губерня, Маскоўская вобласць, РСФСР
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР
Партыя	Партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў
Род дзейнасці	тэрарыстка
Бацька	Файвел Ройдман (Каплан)
Маці	Сіма
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Як сябра эсэраў, Каплан разглядала Леніна як «здрадніка рэвалюцыі», пасля таго як бальшавікі забаранілі іх партыю. 30 жніўня 1918 года яна падышла да Леніна, калі ён пакідаў маскоўскі завод і тры разы стрэліла, моцна параніўшы яго. На допыце НК яна адмовілася назваць саўдзельнікаў і была расстраляна 3 верасня. Замах Каплан і забойства Майсея Урыцкага справакавалі савецкі ўрад аднавіць смяротнае пакаранне пасля яго адмены 28 кастрычніка 1917 года.

Біяграфія

Раннія гады і зняволенне

Вера Фігнер у сваіх успамінах «У жаночай катарзе» называе яе Фэйгай Хаімаўнай Ройтблат-Каплан. Іншыя крыніцы даюць ёй першапачатковае прозвішча Ройтман (ідыш: Reutemann). Яе таксама часам называлі «Дора».

Падчас зняволення. 1907 год.

Каплан нарадзілася ў шматдзетнай яўрэйскай сям’і. У раннім узросце яна стала рэвалюцыянеркай і далучылася да групы эсэраў. У 1906 годзе, калі ёй было 16 год, Каплан была арыштавана ў Кіеве з-за датычнасці да тэрарыстычнай арнагізацыі і пажыццёва зняволена ў катаржны лагер. Яна адбывала пакаранне ў турмах Мальцава і Акатуй у Сібіры, дзе страціла зрок (часткова аднавіўся пазней). Была вызвалена 3 сакавіка 1917 г. пасля таго, як Лютаўская рэвалюцыя зрынула імперскі ўрад. У выніку зняволення Каплан пакутавала ад пастаянных галаўных боляў і перыядычнай слепаты.

Каплан расчаравалася ў Леніне ў выніку канфлікту паміж эсэрамі і бальшавіцкай партыяй. Бальшавікам аказалі моцную падтрымку ў саветах. Аднак на выбарах у канкурэнтны орган, Устаноўчы сход, бальшавікі не змаглі атрымаць большасць на выбарах у лістападзе 1917 г., у студзені 1918 г. прэзідэнтам быў абраны эсэр. Бальшавікі загадалі распусціць Устаноўчы сход. Да жніўня 1918 г. канфлікты паміж бальшавікамі і іх палітычнымі апанентамі прывялі да забароны большасці іншых уплывовых партый — у першую чаргу левых эсэраў, якія пэўны час былі асноўным партнёрам кааліцыі бальшавікоў, але арганізавалі левае эсэраўскае паўстанне ў ліпені з-за незадавалення Брэст-Літоўскай мірнай дамовай. Каплан вырашыла забіць Леніна як «здрадніка рэвалюцыі».

Замах на Леніна

Пчолін У. М. Замах на Леніна ў 1918 г.

30 жніўня 1918 г. Ленін выступаў на заводзе зброі Мікельсана на поўдні Масквы. Калі Ленін выйшаў з будынка і перад тым, як сесці ў машыну, Каплан звярнулася да яго. Калі Ленін павярнуўся, яна выпусціла тры кулі з пісталета Браўнінга. Адна куля прайшла праз паліто Леніна, астатнія дзве патрапілі ў цела: адна прайшоў па шыі, прабіў частку левага лёгкага і спыніўся каля правай ключыцы; іншае жыллё на левым плячы.

Паранаенага Леніна адвезлі ў Крэмль. Ён баяўся, што могуць існаваць іншыя змоўшчыкі, якія плануюць яго забіць, і адмовіўся пакідаць Крамлёўскую бяспеку і звярнуцца па медыцынскую дапамогу. Лекары былі дастаўлены для лячэння, але не змаглі дастаць кулі з-за адсутнасці адпаведнага медычнага абсталявання. Нягледзячы на цяжар цялесных пашкоджанняў, Ленін выжыў. Аднак здароўе Леніна ніколі не аднавілася пасля нападу, і, як мяркуюць, стральба спрыяла інсультам, якія былі недзеяздольнымі і ў выніку прывялі да яго смерці ў 1924 годзе.

Пакаранне

Каплан схапілі і ўзялі пад варту і дапытвалі ў ВК. Яна зрабіла наступную заяву:

Мяне завуць Фаня Каплан. Сёння я стрэліла ў Леніна. Я зрабіла гэта самастойна. Я не скажу, ад каго я атрымала свой рэвальвер. Я не дам падрабязнасцей. Я даўно вырашыла забіць Леніна. Я лічу яго здраднікам рэвалюцыі. Мяне саслалі ў Акатуі за ўдзел у замаху на царскага чыноўніка ў Кіеве. Я правяла 11 гадоў у катарзе. Пасля рэвалюцыі мяне вызвалілі. Я прыхільнік Устаноўчага сходу і па-ранейшаму выступаю за яго.

Калі высветлілася, што Каплан не будзе выдаваць саўдзельнікаў, яна была расстраляна ў Аляксандраўскім садзе 3 верасня 1918 года. Яе труп быў закінуты ў бочку з-пад смалы, абліты бензінам і спалены каля Крамлёўскай сцяны. Загад прыйшоў ад Якава Свярдлова, які ўсяго за шэсць тыдняў да гэтага аддаваў загад на растрэл царскай сям’і.

Малькоў загадаў начальніку аўтабаявога атрада выкаціць з боксаў некалькі грузавых аўтамабіляў і запусціць маторы, а ў тупік загнаць легкавік, павярнуўшы радыятарам да брамы. У варотах гаража ён паставіў ўзброеную ахову — двух латышскіх стралкоў. Сам прывёў Каплан, падаў ёй каманду: «Да машыны!» І стрэліў. Прысутнічаў пры гэтым і Дзям’ян Бедны. Гэта ён будзе дапамагаць Малькову ажыццяўляць крэмацыю Каплан (без усялякага медыцынскага агляду) у металічнай бочцы з бензінам. А затым, адчуўшы пах гарэлай чалавечыны, Д. Бедны упадзе ў прытомнасць.

Сучасная прававая адзнака асобы

У кастрычніку 2019 года Генеральная пракуратура Расійскай Федэрацыі адмовілася рэабілітаваць Фані Каплан (гэта прапаноўвала зрабіць Асацыяцыя адвакатаў Расіі за правы чалавека) з наступным тлумачэннем:

Матэрыялы архіўнай справы ўтрымліваюць дадзеныя аб выкананні 1918/08/30 ёю замаху на жыццё У. І. Леніна. Гэтыя наўмысныя дзеянні нельга апраўдаць якімі б там ні было матывамі.

Паданні

Яшчэ ў савецкі час паўстала легенда, што на самой справе Фані Каплан не забівалі, як тады расказалі рабочым, а нібыта бы яна была памілаваная правадыром пралетарыяту і пражыла ў турме да 1936 года. Існуюць некалькі супярэчлівых версій пра тое, як ёй удалося пазбегнуць расстрэлу і пра яе далейшае жыццё. Так, напрыклад, сведкі сцвярджалі, што бачылі Фані Каплан на Салаўках. Гэтая версія абвяргаецца мемуарамі каменданта Крамля Малькова, які вызначана пісаў, што Каплан была расстраляная ім асабіста. Хоць дакладнасць гэтых мемуараў сама па сабе падвяргаецца сумневу, але ўсё ж версія аб пакіданні Каплан ў жывых выглядае непраўдападобна — не праглядаецца ніякіх прычын для такога кроку. Да таго ж ёсць ўспаміны Дзям’яна Беднага, які пацвярджае, што бачыў расстрэл на ўласныя вочы.

На расійскім тэлебачанні лунала папулярная версія, па якой Фані Каплан не была датычная да замаху на Леніна, у рэчаіснасці ажыццёўлены супрацоўнікамі ВЧК Лідзіяй Канаплёвай і Рыгорам Сямёнава і арганізаванага нібыта Якавам Свярдловым. Сумневы выклікае маланкавасць ліквідацыі Каплан ўладамі, якія не парупіліся правесці колькі-небудзь пэўнае расследаванне і высветліць імёны яе саўдзельнікаў, і слабы зрок, якое не дазволіла б Каплан прыцэльна страляць у правадыра. Між тым рэнтгенаўскае даследаванне 1922 года пацвердзілі, што прынамсі дзве кулі (з трох) патрапілі ў Леніна. Згодна з гэтай гіпотэзе, кулі, вынятыя з цела Леніна, нібыта не адпавядалі патронам да пісталета, знойдзеныя ля Каплан, які знаходзіўся як рэчавы доказ у яе справе. Такая версія ўпершыню з’явілася ў эмігранцкіх выданнях у 1970-я гг.; афіцыйна вінаватасць Каплан сумневу ніколі не падвяргалася.

У мастацве

Фані Каплан прысвечаны п’есы Венядзікта Ярафеева і Алены Ісаевай. У фільме «Ленін у 1918 годзе» ролю Каплан выканала Наталля Яфрон.