Форт Баяр
Форт Баяр (фр.: Fort Boyard, транскрыпцыя: [fɔʁ bwa'jar]; часам транслітаруецца як Баярд або Буаяр) — каменны форт, размешчаны каля атлантычнага ўзбярэжжа Францыі ў праліве Ант’ёш, паміж астравамі Іль-д’Экс (фр.: Île-d'Aix) і Алерон (фр.: Île d'Oléron). Будаўніцтва пачалося ў 1801 годзе і скончылася ў 1857 годзе.
| Славутасць | |
| Форт Баяр | |
|---|---|
.jpg) | |
| 45°59′59″ пн. ш. 1°12′50″ з. д.HGЯO | |
| Краіна | |
| Месцазнаходжанне | |
| Архітэктар | інжынерныя войскі |
| Дата заснавання | 1801 |
| Матэрыял | прыродны камень[d] |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
.svg){kind=small}
Гісторыя будаўніцтва правіць
Першая прапанова пабудаваць форт на гэтым месцы з’явілася яшчэ ў 1666 годзе, пасля ўзвядзення ваенных верфяў у горадзе Рашфор. Для абароны верфяў ад магчымага нападу брытанскага флоту былі пабудаваны дзве берагавыя батарэі, аднак перакрыць праліў яны не змаглі — дальнабойнасць артылерыйскіх гармат у той час была вельмі малая, а адлегласць між двума сумежнымі астравамі — занадта вялікая. Форт, пабудаваны пасярод праліва, разам з берагавымі батарэямі мог перакрываць праход да верфяў, ствараючы «агнявы бар’ер» перад варожымі караблямі. Аднак легендарны інжынер-фартыфікатар Себасцьен Ле Прэтр дэ Вабан, якому Людовік XIV прапанаваў узначаліць будаўніцтва, адмовіўся, запярэчыўшы каралю: «Сэр, прасцей схапіць зубамі месяц, чым пабудаваць у такім месцы крэпасць».
Да ідэі збудаваць форт вярнуліся ў пачатку XIX стагоддзя. Да таго часу будаўнічыя тэхналогіі ўжо дазвалялі ўзвядзенне такой крэпасці, а патрэба ў ёй заставалася вельмі актуальнай — знешняя палітыка Напалеона I моцна ўскладняла адносіны між Францыяй і Вялікабрытаніяй. Будаўніцтва форта пачалося ў 1801 годзе на ўжо існуючай у праліве пясчанай водмелі, ад назвы якой і пайшла назва самога форта.
Пры будаўніцтве падмуркаў форта каменныя блокі ўсталёўваліся непасрэдна на марское дно. Неўзабаве будаўнікі сутыкнуліся з сур’ёзнымі тэхнічнымі цяжкасцямі — каменныя блокі пад уласным цяжарам правальваліся ў зямлю, нахіляліся і рассоўваліся. У выніку ў 1809 годзе будаўніцтва крэпасці было прыпынена і аднавілася толькі ў 1837 годзе, падчас праўлення Луі-Філіпа I, калі адносіны з Вялікабрытаніяй зноў сталі вельмі напружанымі.
Узвядзенне форта апынулася «даўгабудам» — крэпасць была скончана толькі ў 1857 годзе[2]. Збудаванне атрымалася даволі вялікім: даўжыня крэпасці склала 68 метраў, шырыня — 31 метр, а вышыня сцен дасягала 20 метраў. Гарнізон Баяра налічваў 250 чалавек. Аднак, калі форт быў завершаны, апынулася, што крэпасць увогуле ўжо не патрэбна. За 50 з лішнім гадоў з моманту заснавання форта радыус дзеяння артылерыйскіх гармат значна павялічыўся, а берагавыя батарэі цяпер з лёгкасцю перакрывалі праліў. Такім чынам, неабходнасць у новапабудаваным форце адпала, але ён застаўся ў распараджэнні ваеннага ведамства Францыі і пасля выкарыстоўваўся як турма, не ўдзельнічаючы ў ваенных дзеяннях.
Далейшая гісторыя крэпасці правіць
У 1913 годзе форт выйшаў з распараджэння арміі, а яго гарматы былі распрададзены. Падчас Другой сусветнай вайны немцы выкарыстоўвалі Баяр для трэніровачных стрэльбаў, прычыніўшы яму вялікія пашкоджанні. На працягу наступных 20 гадоў форт заставаўся ў поўным запусценні і паступова разбураўся пад уздзеяннем мора, ветру і марскіх птушак. 28 мая 1962 года форт Баяр быў выстаўлены на аўкцыён з пачатковай цаной 7,5 тысяч франкаў. Асноўная барацьба разгарнулася між дантыстам з Авар’е Эрыкам Эртам і старшынёй таварыства сяброў форта Баяр. Эрт заплаціў 28 тысяч франкаў (на 3 тысячы больш, чым яго канкурэнт) і набыў форт у сваю ўласнасць. Аднак у яго не было сродкаў на аднаўленне Баяра, які ўсё больш разбураўся не толькі ад прыродных уздзеянняў, але і ад шматлікіх турыстаў, якія літаральна разбіралі форт на сувеніры. У 1979 годзе Эрт вырашыў пазбавіцца ад Баяра. Ён выставіў яго на продаж за 1,2 мільёна франкаў. Адзіным зацікаўленым у набыцці форта на той момант было аб’яднанне «Звар’яцелыя на моры», якое хацела зрабіць яго месцам сустрэчы мастакоў і эколагаў. Аднак кошт, запатрабаваны гаспадаром, быў занадта высокі для таварыства.
Пачынаючы з 1980 года пэўную цікавасць да форта Баяр стала праяўляць тэлебачанне. У прыватнасці, Філіп Дэ Д’елевель, вядучы папулярнай праграмы «Паляванне за скарбамі», у адной з серый якой герой павінен знайсці схаваную ў форце табакерку Напалеона. У тым жа годзе гандлёвая палата Рашфора выступіла з прапановай рэканструяваць Баяр. Нікога, аднак, зацікавіць аднаўленнем форта не ўдалося, і праект быў прыпынены. У 1989 годзе Эрык Эрт перапрадаў форт Баяр за 1,5 мільёны франкаў прадзюсару тэлевізійных гульняў Жаку Антуану, які шукаў пляцоўку для свайго новага шоу.
У 1989 годзе пачалася рэканструкцыя Баяра. За 25 метраў ад яго пабудавана марская пляцоўка для швартоўкі судоў (стары пірс форта быў даўно разбураны). Форт быў цалкам ачышчаны ад вялізнага пласта гуана (таўшчынёй 50 см). Абедзве залы абсталяваны для правядзення аднайменнай тэлегульні. У 1996 годзе былі адноўлены і артылерыйскія платформы. Аднак форт па-ранейшаму падвяргаўся шкодным уздзеянням з боку мора. Таму ў 1998 годзе былі праведзены дадатковыя рэстаўрацыйныя працы. Былі цалкам ачышчаны вонкавыя сцены і завершана герметызацыя тэрасы. Завяршальным этапам стала рэстаўрацыя цэнтральнага двара зімой 2003—2004 гадоў.
Уладкаванне форта правіць
Форт Баяр мае тры галоўныя ярусы. На ўсіх трох ярусах размешчаны балконы, калідоры і келлі. Такіх келляў у форце больш за 70. Названы яны так з-за невялікага памеру і мінімальнага ўбрання. У XIX стагоддзі ў келлях жыў гарнізон форта, а таксама там захоўвалася зброя і прыпасы. Цяпер у келлях знаходзяцца механізмы, якія выкарыстоўваюцца падчас гульняў, а таксама тэхнічнае абсталяванне, неабходнае для правядзення тэлегульні. На даху форта звычайна праходзіць спаборніцтва канатаходцаў, таксама над апошнім ярусам форта размешчана невялікая вежа, якая служыла аглядным пунктам.
Форт у кінематографе правіць
У 1962 годзе форт Баяр упершыню з’явіўся ў поўнаметражным фільме — гэта была кінастужка «Адпачынак воіна» рэжысёра Ражэ Вадзіма.
У фільме Рабера Энрыко «Шукальнікі прыгод», які выйшаў на экраны ў 1967 годзе, у форце адбываецца кульмінацыйная сцэна бою працягласцю больш за пятнаццаць хвілін экраннага часу. Здымкі гэтай сцэны занялі ажно тры тыдні і скончыліся моцным штормам, падчас якога здымачную групу прыйшлося ў спешным парадку эвакуіраваць на верталёце.
Форт у камп’ютарных гульнях правіць
Па матывах тэлегульні створана аднайменная відэагульня.
У шутары «Counter-Strike: Global Offensive» ёсць карта пад назвай «de_boyard», якая заснавана на крэпасці.
Заўвагі правіць
- ↑ а б base Mérimée — ministère de la Culture, 1978.
- ↑ Jean de Saint Blanquat. Fort Boyard(недаступная спасылка). charente-maritime. Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2011. Праверана 30 снежня 2011.
Літаратура правіць
- Barber, Richard (1999). The Companion Guide to Gascony and the Dordogne. Companion Guides. ISBN 978-1-900639-27-9.
- Lepage, Jean-Denis G. G. (2009). French Fortifications, 1715–1815: An Illustrated History. McFarland. ISBN 978-0-7864-4477-9.