Хасэ Артэга-і-Гасет

Хасэ Артэга-і-Гасет (9 мая 1883, Мадрыд — 8 кастрычніка 1955) — іспанскі філосаф, культуролаг; прадстаўнік філасофіі жыцця і філасофскай антрапалогіі.

Хасэ Артэга-і-Гасет
ісп.: José Ortega y Gasset
Імя пры нараджэнні	ісп.: José Ortega y Gasset
Род дзейнасці	філосаф, педагог, пісьменнік, выкладчык універсітэта, сацыёлаг, матэматык, літаратурны крытык, публіцыст, палітык, паэт, перакладчык, эсэіст
Дата нараджэння	9 мая 1883(1883-05-09)[…]
Месца нараджэння	Мадрыд, правінцыя Мадрыд, Кастылья-ла-Нуэва, Іспанія
Дата смерці	18 кастрычніка 1955(1955-10-18)[…] (72 гады)
Месца смерці	Мадрыд, правінцыя Мадрыд, Кастылья-ла-Нуэва, Іспанія
Месца пахавання	могілкі Сан Ісідра[d]
Грамадзянства	Іспанія
Бацька	José Ortega Munilla[d]
Жонка	Rosa Spottorno Topete[d]
Дзеці	José Ortega Spottorno[d], Soledad Ortega Spottorno[d] і Miguel Ortega[d]
Месца працы	Мадрыдскі ўніверсітэт
Альма-матар	Мадрыдскі цэнтральны ўніверсітэт Універсітэт Дэўста St. Stanislaus Kostka College, Málaga[d]
Партыя	Agrupación al Servicio de la República[d]
Член у	Каралеўская акадэмія маральных і палітычных навук[d] Баварская акадэмія прыгожых мастацтваў[d] Каралеўская галісійская акадэмія Каралеўская фламандская акадэмія навук і мастацтваў Бельгіі[d]
Узнагароды і прэміі	медаль Гётэ горада Франкфурта-на-Майне[d] (1949) медаль Гётэ за мастацтва і навуку[d] (1932)
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі

Скончыў Мадрыдскі ўніверсітэт са ступенню доктара філасофіі (1904), вучыўся ва ўніверсітэтах Лейпцыга, Берліна і Марбурга. У 1910-36 узначальваў кафедру метафізікі Мадрыдскага ўніверсітэта. У 1931-33 дэпутат рэспубліканскіх картэсаў, адзін з арганізатараў «Саюза абароны рэспублікі». 3 1936 у эміграцыі. У 1948 заснаваў у Мадрыдзе Інстытут гуманітарных навук.

Светапогляд

Паводле Х. Артэга-і-Гасета, працэс жыцця — гэта своеасаблівая энергія космасу, сканцэнтраваная ў пэўных рэчах і ў чалавеку ў выглядзе аўтаномнага «ідэальнага праекта»; кожны чалавек займае пэўнае месца ў гістарычнай «перспектыве», якая залежыць ад вынікаў творчай актыўнасці людзей і ў той жа час сама вызначае розныя тыпы іх светапоглядаў, ідэалаў і перакананняў («Ідэі і вераванні», 1934; «Гісторыя як сістэма», 1941). Упершыню ў заходняй філасофіі абгрунтаваў асноўныя прынцыпы канцэпцыі масавага грамадства. У такім грамадстве, на яго думку, гаспадаром жыцця становіцца «чалавек натоўпу», у культуры, мастацтве, палітыцы пачынае дамінаваць усярэднены стандарт і прымітывізм мыслення, парушаюцца асновы законнасці, адкрываецца прамы шлях да аўтарытарызму і ўзнікнення дэструктыўных масавых рухаў (нацыянал-сацыялізм, фашызм і да т.п.). Выхад з «тупіка» масавага грамадства бачыў у захаванні такіх найважнейшых каштоўнасцей цывілізацыі, як лібералізм, палітычная дэмакратыя, парламентарызм, свабода асобы і інш., у перадачы ўлады «абранай меншасці» — духоўнай эліце, якая творыць і захоўвае культуру («Паўстанне мас», 1929-30). У эстэтычных творах («Дэгуманізацыя мастацтва», 1925; «У пошуках Гётэ», 1932) сцвярджаў, што «новае мастацтва» пач. ХХ ст. вызначаецца няўхільным выцясненнем чалавечых элементаў і захаваннем толькі чыста мастацкай матэрыі, яно звяртаецца да выяўлення свету ідэй, суб’ектыўных схем, стварэння ідэальных вобразаў і даступнае толькі выбраным мастацкім натурам. Пры гэтым Х. Артэга-і-Гасет заклікаў абараняць яе ад масы, ад рэвалюцыйнага пачатку, што нясе з сабой канфлікт паміж «розумам мас» і «духам эліты».

Беларускія пераклады

Некаторыя творы пераклалі Сяргей Вераціла, Анатоль Прасаловіч і Лявон Баршчэўскі.

Бібліяграфія

• Obras completas, Editorial Alianza/ Revista de Occidente, Madrid. 12 volúmenes. 1946—1983. Edición de Paulino Garagorri.
• Obras completas, Editorial Taurus, Madrid, 10 volúmenes (Santillana Ediciones Generales/Fundación José Ortega y Gasset, en coedición). El proceso de publicación ha terminado (2004—2010).