Цыянабактэрыі

Цыянабактэрыі (Cyanobacteria) — група фотатрофных пракарыётаў, што называецца таксама сіне-зялёнымі водарасцямі.

Цыянабактэрыі
Anabaena spiroides
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Бактэрыі Тып:  Цыанабактэрыі
Міжнародная навуковая назва
Cyanobacteria Stanier ex Cavalier-Smith, 2002
Сінонімы
Cyanophyta
Даччыныя таксоны
Гл. тэкст
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   956108 EOL   3223 FW   67023

Апісанне

Уключаюць аднаклетачныя і шматклетачныя (ніткаватыя) формы. Да бактэрый сіне-зялёныя водарасці адносяць паводле будовы клетак (напрыклад, не маюць абмежаванага мембранай ядра), наяўнасці агульных спецыфічных злучэнняў (напрыклад, мурэіну ў клетачнай сценцы), блізкасці іх генетычных уласцівасцей. Таксама цыянабактэрый уключаюць у батанічную класіфікацыю паводле іх здольнасці, як вышэйшых раслін і водарасцей, да фотасінтэзу з выдзяленнем малекул кіслароду. Многія фіксуюць малекулярны азот. Назва «цыянабактэрыі» выкарыстоўваецца ў мікрабіялагічнай літаратуры, у батанічнай часцей ужываецца назва «сіне-зялёныя водарасці».

Аднаклетачныя, каланіяльныя і шматклетачныя (ніткаватыя) арганізмы, мікраскапічныя, часта ўтвараюць буйныя скопішчы ў выглядзе корак і кусцікаў вышынёю да 20 см (у трапічных морах). Афарбоўка ад сіне-зялёнай да чырвонай. Фотасінтэзавальныя, маюць хларафілы, караціноіды і асобныя пігменты — фікабіліпратэіды. Для іх характэрна адсутнасць жгуцікавых стадый і палавога працэсу. Размнажэнне вегетатыўнае.

Пашыраны ўсюды. Вядомы з дакембрыю (узрост некаторых з іх больш за 3 млрд гадоў).

Сістэматыка

Падзяляюцца на 3 класы: храакокавыя, хамесіфонавыя і гармагоніевыя водарасці. Адрозніваюць каля 150 родаў, 2 тыс. відаў. На Беларусі 327 відаў, разнавіднасцей і форм з 55 родаў: асцыляторыя (Oscillatoria), насток (Nostoc), мікрацысціс (Microcystis), афанізаменон (Aphanizomenon), глеятрыхія (Gloeotrichia), глеякапса (Gloeocapsa), фармідыум (Phormidium), калотрыкс (Calothrix), спіруліна (Spirulina), афанатэцэ (Aphanothece), сінехакокус (Synechococcus) і інш.

Экалогія

Цыянабактэрыі ў асноўным насяляюць прэсныя вадаёмы, некаторыя жывуць на вільготнай глебе, ніжняй частцы ствалоў дрэў. Невялікая колькасць відаў існуюць у морах. Некаторыя прыстасаваліся жыць у вельмі неспрыяльных умовах.

Уваходзяць у склад планктону, бентасу прэсных вод і мораў, жывуць на паверхні глебы, у гарачых крыніцах з тэмпературай вады да 80 °C, у вапнавым субстраце, гарах, Арктыцы і Антарктыцы. З’яўляюцца піянерамі жыцця ў крайніх умовах існавання. Часта знаходзяцца ў сімбіятычных адносінах з іншымі арганізмамі: аднаклетачнымі водарасцямі, што страцілі хларапласты, прасцейшымі, грыбамі (лішайнікі), моха- і папарацепадобнымі, сагаўнікавымі, пакрытанасеннымі.

Цыянабактэрыі, якія насяляюць паверхневы слой прэсных і марскіх вадаёмаў, маюць у сваіх клетках спецыяльныя структуры — газавыя вакуолі. Гэтыя вакуолі рэгулююць плывучасць арганізмаў і дазваляюць ім заставацца ў тоўшчы вады. Калі цыянабактэрыі губляюць здольнасць рэгуляваць сваю плывучасць, напрыклад, пры рэзкіх ваганнях тэмператур або парушэнні кіслароднага абмену, яны ўсплываюць на паверхню. Выклікаюць «цвіценне» вады ў вадасховішчах, калі цыянабактэрыі пасля масавага размнажэння пачынаюць адміраць.

Цыянабактэрыі ўтвараюць запас арганічных рэчываў, якія з’яўляюцца кармавой базай для рыб і іншых дробных жывёл, у глебе і вадзе.

Выкарыстанне

Некаторыя ўжываюцца ў ежу (насток, спіруліна), выкарыстоўваюцца для культывавання (напр., для вырабу лекаў). Выконваюць ролю азот-фіксатараў, выкарыстоўваюцца як угнаенне (напр., на рысавых палях).

Літаратура

• Міхеева Т. М. Сіне-зялёныя водарасці // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 398—399. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Цыянабактэрыі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).