Ёзаф Ціса

Ё́заф Ці́са (славацк.: Jozef Tiso; 13 кастрычніка 1887, вёска Вэлька-Бітча, Аўстра-Венгрыя — 18 красавіка 1947, горад Браціслава, Чэхаславакія) — прэзідэнт Першай Славацкай рэспублікі; рымска-каталіцкі святар, член чэхаславацкага парламента. Пасля Другой сусветнай вайны быў абвінавачаны ў ваенных злачынствах і пакараны смерцю.

Ёзаф Ціса
славацк.: Jozef Tiso
Прэзідэнт Славакіі 26 кастрычніка 1939 — 4 красавіка 1945
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	пасада скасавана
1-ы Прэм'ер-міністр Славакіі 14 сакавіка — 17 кастрычніка 1939
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Войцех Тука
Нараджэнне	13 кастрычніка 1887(1887-10-13) Бытча, Каралеўства Венгрыя, Аўстра-Венгрыя
Смерць	18 красавіка 1947(1947-04-18) (59 гадоў) Браціслава, Чэхаславакія
Месца пахавання	St. Emmeram's Cathedral, Nitra[d]
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Партыя	Глінкава славацкая народная партыя
Адукацыя	Венскі ўніверсітэт
Дзейнасць	палітыка
Аўтограф
Узнагароды	Ордэн германскага арла
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Лідар 1-й Славацкай рэспублікі

У лютым 1939 нямецкія палітыкі сталі пераконваць славацкіх палітыкаў абвясціць незалежнасць Славакіі. 9 сакавіка 1939 года часткі чэхаславацкай арміі, верныя пражскім ураду, занялі тэрыторыю Славакіі і адхілілі Ціса ад улады. 13 сакавіка 1939 Гітлер прыняў Ціса ў Берліне і фактычна прымусіў яго аб'явіць аб незалежнасці Славакіі пад патранатам Трэцяга рэйха. 14 сакавіка 1939 славацкі парламент абвясціў незалежнасць, а на наступны дзень нямецкія войскі акупавалі Чэхію. Ціса стаў прэм'ер-міністрам, а 26 кастрычніка 1939 г — прэзідэнтам.

3 лістапада 1941 Ціса наведаў акупаваны немцамі Кіеў. У выніку няўдалага замаху на Ціса быў знішчаны Успенскі сабор Кіева-Пячэрскай лаўры (Ціса пакінуў сабор на 1 гадзіну раней, чым разлічвалі дыверсанты). Знішчэнне сабора савецкая прапаганда доўгі час прыпісвала немцам.

Ціса спрабаваў быць умераным прэзідэнтам і часта канфліктаваў з адкрыта пранямецкім урадам Войцеха Тукі. Тым не менш, Ціса не хаваў свае антысеміцкія погляды і 15 мая 1942 года падпісаў закон аб дэпартацыі яўрэяў. Гэты закон дзейнічаў паўгады, і да 1944 года дэпартацыі не аднаўляліся. За 1942 з Славакіі было дэпартавана 57 628 яўрэяў; з іх, згодна з даступных дадзеных, выжылі толькі 280—800 чалавек.

Уцёкі і пакаранне смерцю

У красавіку 1945 Ціса збег у Баварыю, дзе быў 6 чэрвеня 1945 года затрыманы амерыканскай арміяй і выдадзены Чэхаславакіі. Быў прысуджаны да павешання за дзяржаўную здраду. 18 красавіка 1947 г. прысуд быў прыведзены ў выкананне.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ёзаф Ціса

Літаратура

• Славацкая надзея: досвед дэмакратычных трансфармацый / Пер. са славацкай. Браціслава — Мінск: ООО «Невский простор», С.-Пецярбург, 2006. — 328 с.