Вікіпедыя

Горская рэспубліка

Саю́з Го́рцаў Паўно́чнага Каўка́за і Дагеста́на (з мая па кастрычнік 1917), Го́рская рэспу́бліка (з 1918), — аўтаномнае дзяржаўнае ўтварэнне, абвешчанае на з’ездзе паўночнакаўказскіх народаў 1 мая 1917 года на тэрыторыі Дагестана і горскіх акругаў Церскай вобласці. У красавіку 1918 года ЦК Саюза абвясціў незалежнасць з трансфармацыяй дзяржавы ў Горскую Рэспубліку (Рэспубліку Горцаў Паўночнага Каўказа і Дагестана). Афіцыйна незалежнасць абвешчаная 11 мая 1918 года на мірнай канферэнцыі ў Батумі. Тэрыторыя часткова прызнанага дзяржавы ахоплівала 400 000 км2 з насельніцтвам каля 11 млн. чал.

Гістарычная дзяржава
Горская рэспубліка
Герб Сцяг
Герб Сцяг
< 
< 
 >
 >
1917 — 1920
Сталіца
Мова(ы) абхазская мова, аварская мова, даргінскія мовы[d], Інгушская мова, Кабардзінская мова, карачаева-балкарская мова[d], Kumyk[d], Lak[d], лезгінская мова, Асецінская мова, руская, Рутульская мова і чачэнская мова
Афіцыйная мова руская
Форма кіравання парламенцкая рэспубліка
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Саюз, а затым Горскую рэспубліку ўваходзілі сем самастойных «штатаў», выдзеленых па нацыянальнай прыкмеце і аб’яднаных па канфедэратыўнаму прынцыпу на тэрыторыях: Дагестана, Інгушэціі, Чачні, Асеціі, Карачаева-Балкарыі, Кабардзіна-Чаркесіі і Адыгеі, Нагайскіх стэпаў і, у некаторы перыяд, Абхазіі[1][2][3].

Гісторыя правіць

Першы Горскі ўрад правіць

Кабінет міністраў Горскай рэспублікі быў прадстаўлены выхадцамі з амаль усіх рэгіёнаў Паўночнага Каўказа.

  • Старшыня ЦК Саюза, затым першы Прэм’ер-міністр Рэспублікі — Абдул-Меджыд (Тапа) Чармоеў (Чачня);
  • Другі Прэм’ер-міністр — Пшемаха Коцаў (Кабарда);
  • Міністр унутраных спраў і другі Старшыня ЦК Саюза — Рашытхан Капланаў (Дагестан);
  • Міністр замежных спраў — Гайдар Бамат (Дагестан);
  • Ваенны міністр — Нух-Бек Таркоўскі (Дагестан);
  • Міністр фінансаў, аўтар Дэкларацыі незалежнасці і Канстытуцыі Горскай рэспублікі — Васан-гірэй Джабагіеў (Інгушэція).

Адначасова быў заключаны саюз паміж Горскім урадам Саюза аб’яднаных горцаў і Вайсковым урадам Церскага казацкага войска і створаны аб’яднаны Церска-Дагестанскі ўрад, у які ўвайшла большая частка членаў Горскага ўрада.

Горскі ўрад, аднак, мог разлічваць на прызнанне толькі на тэрыторыі Дагестана, прычым нават тут яго не ўсюды прызнавалі, асабліва ў аулах, мяжуючых з Чачнёй. Сам ўрад не меў пастаяннай рэзідэнцыі. Так, Гайдар Баматаў, міністр замежных спраў, пастаянна знаходзіўся ў Тыфлісе ў пошуках заступніцтва «знешняй сілы» — спачатку Турцыі, а пасля — Англіі. Галоўныя гарады Дагестана знаходзіліся пад уладай саветаў дэпутатаў і гарадскіх самакіраванняў, якія атрымлівалі падтрымку з савецкай Астрахані і ад салдацкіх эшалонаў, якія вярталіся па хатах з разлажыўшыхся Каўказскага і Персідскага франтоў Першай сусветнай вайны.

 
Лідары Горскай рэспублікі

Горскаму ўраду падпарадкоўваліся 1-ы і 2-гі Дагестанскія конныя палкі з складу белагвардзейскага Каўказскага туземнага корпуса. 1-ы Дагестанскі конны полк, які пасля ўдзелу ў Карнілаўскім мецяжы быў раскватараваны ў слабадзе Хасавюрт на поўнач ад Пятроўска (цяпер Махачкала), 1 лістапада 1917 узначаліў палкоўнік князь Нух Бек Шамхал Таркоўскі. Яму ўдалося вывесці полк у Тэмір-Хан-Шуру (цяпер Буйнакск) для далейшага перафармавання і выкарыстання ў ваенных дзеяннях супраць савецкіх войскаў. Да пачатку 1918 года становішча ў Тэмір-Хан-Шуры было крытычным. 2-гі Дагестанскі конны полк пад камандай палкоўніка Нахібашава не змог утрымаць Петровск і з вялікімі стратамі адышоў у напрамку на Шуру, спыніўшыся ў паселішчы Кумтор-Кале. Таркоўскі, прывёўшы свой полк у Тэмір-Хан-Шуру, прыступіў да фарміравання надзейных часцей, для чаго звёў два Дагестанскія палкі ў адзін, стварыўшы сабе базу ў паселішчы Кумтор-Кале і заняўшы бліжэйшую і апошнюю чыгуначную станцыю Шамхал.

У выніку абвастрыўшыхся міжнацыянальных канфліктаў, пачатку грамадзянскай вайны на Паўночным Каўказе ў студзені-лютым 1918 года і які рушыўшага ўслед абвяшчэння Церскай савецкай рэспублікі, Церска-Дагестанскія і Горскі ўрады фактычна страцілі ўладу і распаліся. Апошнія іх рэшткі 5 сакавіка 1918 года беглі з Уладзікаўказа ў сацыял-дэмакратычную Грузію.

Другі горскі ўрад правіць

11 мая 1918 года ў занятым турэцкімі войскамі Батуме па завяршэнні перамоваў з турэцкім урадам дэлегацыя кіраўнікоў Паўночнага Каўказа абвясціла незалежнасць Рэспублікі Саюза горцаў Паўночнага Каўказа і стварыла новы Горскі ўрад, які звярнуўся за падтрымкай да Турцыі і Германіі.

У склад урада ўвайшлі былыя члены ўрада Горскай рэспублікі і частка членаў Церска-Дагестанскага ўрада, у тым ліку прэм’ер-міністр А. А. Чармоеў і ваенны міністр князь Нух Бек Шамхал Таркоўскі.

25 верасня 1918 года князь Таркоўскі падпісаў у Порт-Пятроўску (цяпер Махачкала) дагавор з казацкім генералам Л. Ф. Бачарахавым аб сумеснай барацьбе супраць Савецкай улады. Пры размежаванні ўладных паўнамоцтваў на тэрыторыі Дагестана пад кантроль арміі генерала Бічарахава былі аддадзены прыкаспійскія раёны. 30 верасня ўрад Горскай рэспублікі абвясціў аб адмене ўсіх дэкрэтаў Савецкай улады, дэнацыяналізацыі лясоў, пашы, водных рэсурсаў. У лістападзе, пасля таго як турэцкія войскі авалодалі горадам Тэмір-Хан-Шура (цяпер Буйнакск), Горскі ўрад пераехаў сюды. Таркоўскі склаў з сябе дыктатарскія паўнамоцтвы, і 17 лістапада ўрад падпісаў дамову з турэцкім галоўнакамандуючым Ф. Юсуф-Ізэт-пашой пра знаходжанне ў Дагестане турэцкіх войскаў.

У сувязі з паразай Германіі і Турцыі ў Першай сусветнай вайне і сыходам турэцкіх войскаў з Закаўказзя і Дагестана, Горскі ўрад быў рэарганізаваны, і ў канцы 1918 года горскі з’езд у Тэмір-Хан-Шуры зацвердзіў кіраўніком кааліцыйнага кабінета Пшемаху Коцава. Былі заключаны пагадненні з знаходзячыміся ў Дагестане атрадам церскіх казакоў генерала І. Н. Калеснікава і з прадстаўніком Добраахвотніцкай арміі ў Баку генералам І. Г. Эрдэлі. З дапамогай Грузіі, Азербайджана і Антанты было пачата фарміраванне ўласных атрадаў. У студзені 1919 года былі створаны ваенна-шарыяцкія суды. Першым старшынёй быў абраны Абдул-Басір хаджы Мустафаеў.

16 красавіка 1919 года ўрад Пшемахі Коцава прыняў рашэнне аб уваходжанні Дагестана ў склад Азербайджанскай Дэмакратычнай Рэспублікі, аднак 18 мая ўлада ў Дагестане перайшла ў рукі войскаў генерала Дзянікіна[4], пасля чаго Горскі урад заявіў аб самароспуску і зноў эвакуіраваўся ў Тыфліс.

У Дагестане быў абвешчаны так званы Паўночна-Каўказскі эмірат, лідары якога абвясцілі Горскую рэспубліку міфічнай рэспублікай, якая не мае апоры ў народзе.

Некаторыя дзеячы ўрада 1917—1919 правіць

  •  
    Абдуль-Меджыд (Тапа) Чармоеў, нафтапрамысловец, першы старшыня ЦК і першы прэм’ер-міністр, чачэнец. Памёр у эміграцыі ў Парыжы ў 1937.
  •  
    Рашыд-Хан Капланаў, другі старшыня ЦК, міністр унутраных спраў, кумык. Расстраляны бальшавікамі ў 1937.
  •  
    Пшэмаха Коцаў, другі прэм’ер-міністр, кабардзінец. Памёр у эміграцыі ў Стамбуле ў 1962.
  •  
    Гайдар Бамат, міністр замежных спраў, кумык. Памёр у эміграцыі ў Парыжы ў 1965. Быў у блізкай дружбе з Тапай Чармоевым.
  •  
    Нух-бек Таркоўскі, ваенны міністр, кумык. Памёр у эміграцыі ў Швейцарыі ў 1951.
  •  
    Зубаір Цемірханаў, старшыня Меджліса (Парламента), кумык. Двойчы рэпрэсаваны, памёр у 1952 у Дагестане.
  •  
    Ібрагімбек Гайдараў, міністр шляхоў зносін, лезгін. Памёр у эміграцыі ў Анкары ў 1949.
  •  
    Аліхан Кантамір, афіцыйны прадстаўнік Рэспублікі ў суседніх дзяржавах, асецін, мусульманін. Памёр у эміграцыі ў Мюнхене ў 1963.

1990-я гады правіць

13—14 кастрычніка 1990 года прайшоў II з’езд горцаў Каўказа ў Нальчыку. На ім было абвешчана, што Канфэдэрацыя горскіх народаў Каўказа з’яўляецца правапераемніцай Горскай рэспублікі[5][6][7].

У чэрвені 1997 года міністр замежных справаў Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя Маўладзі Удугаў накіраваў пасланні міністрам замежных спраў Германіі і Турцыі з прапановай «аднавіць гвалтоўна перарваныя дыпламатычныя адносіны», заяўляючы, што Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя лічыць сябе правапераемніцай Горскай рэспублікі. Гэтыя паслання значных наступстваў не мелі.

Зноскі

  1. ↑ «После Февральской революции 1917 г. процесс политического самоопределения привел к образованию Карачаево-Балкарского штата в составе горской республики.» (ИЭА Российской академии наук. Серия энциклопедий «Народы и культуры», «Карачаевцы. Балкарцы.» — М.: Наука, ИЭА РАН, 2014. — С. 7. — 815 с. ISBN 978-5-02-038043-1.)
  2. ↑ Петр Михайлович Шаститко. Обречённые догмы: большевизм и национальный вопрос. — М.: Восточная литература, 2002. — С. 44. — 271 с.
  3. ↑ Камалудин Гаджиев. Кавказский узел в геополитических приоритетах России. — Litres, 2013. — 718 с. — ISBN 5457145670, 9785457145672.
  4. ↑ Alex Marshall. The Caucasus Under Soviet Rule. — 2010. — 120 с.
  5. ↑ Caucasus Times Архівавана 11 лютага 2015.
  6. ↑ Газават.ру :: История — Гражданская война — К ВОПРОСУ О КАВКАЗСКОЙ КОНФЕДЕРАЦИИ
  7. ↑ АБХАЗИЯ.ORG :: Статьи : Обстоятельства, предшествовавшие грузино-абхазской войне 1992—1993 гг. Архівавана 23 лютага 2020.

Літаратура правіць

  • Горские правительства // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
  • «Союз горцев Северного Кавказа и Горская республика. История несостоявшегося государства. 1917-1920», М.М. Вачагаев, 2018

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Горская_рэспубліка&oldid=4035990"