Фёдар II Гадуноў
Фёдар II Барысавіч Гадуноў (1587, па іншых дадзеных, 1589 — 10 чэрвеня 1605), цар і вялікі князь усяе Русі з 13 красавіка па 1 чэрвеня 1605 года, картограф. Царстваванне Фёдара — самае кароткае ў гісторыі Расіі — працягвалася 49 дзён.
Адукаваны царэвіч правіць
Фёдар нарадзіўся ў Маскве, сын Барыса Фёдаравіча Гадунова і яго жонкі Марыі Рыгораўны, дочкі Малюты Скуратава. Як раз у год нараджэння Фёдара яго бацька стаў фактычным адзіным кіраўніком дзяржавы; вельмі рана ўшанаванні, роўныя царскім, сталі аказвацца і малалетняму Фёдару Барысавічу (тытулаванне «гасудар» і іншыя). Пасля ўступлення бацькі на прастол (1598) Фёдар стаў царэвічам і спадчыннікам. Прыцягваўся да дзяржаўных абавязкаў, рэгулярна засядаў у Баярскай думе, прымаў паслоў, удзельнічаў у судовай і дабрачыннай дзейнасці бацькі (у прыватнасці, падчас голаду ў 1601—1603 гадоў). Атрымаў выдатную адукацыю, рыхтаваўся бацькам у «асвечаныя гаспадары». М. М. Карамзин заве яго «першым пладом Еўрапейскага выхавання ў Расіі».
Карта Расіі правіць
Царэвіч Фёдар увайшоў у гісторыю рускай картаграфіі: ім або пад яго кіраўніцтвам была складзеная адна з першых уласна рускіх карт Расіі (карты, падрыхтаваныя замежнымі спецыялістамі, з'явіліся яшчэ ў XVI стагоддзі). Яна была выдадзена ў Амстэрдаме па рукапісах у 1613 годзе выдатным картографам таго часу Геселем Герытсам. Ліст, аддрукаваны Герытсам, уключае таксама ўрэзку з планам Масквы; адносна таго, ці прыпісваць царэвічу таксама і план сталіцы, меркаванні гісторыкаў картаграфіі расходзяцца.
Карта Фёдара Гадунова складзена не па геадэзічным дадзеным і ўтрымоўвае скажэнні адлегласцяў (напрыклад, участак цячэння Волгі ад Ніжняга Ноўгарада да Казані расцягнуты ўдвая, а ўчастак Кіеў—Пуціўль дадзены ў паўтарачным маштабе; гэта, відаць, было звязана з рознай трактоўкай у розных рэгіёнах адзінак вымярэння, такіх як вярста). Тым не менш карта з'явілася вялікім укладаннем у картаграфію Расіі таго часу. Акадэмік Б. А. Рыбакоў у сваёй кнізе «Рускія карты Масковіі» мяркуе, што пры складанні сваёй карты Фядор Барысавіч перапрацаваў і дапоўніў ранні рускі чарцёж, датаваны арыентовачна 1523 годам.
Царстваванне правіць
Акалічнасці, пры якіх Фёдар Барысавіч уступіў на маскоўскі пасад, апынуліся занадта неспрыяльныя для таго, каб яго царстваванне было доўгім і шчаслівым. Яго бацька раптам памёр у разгар вайны з Лжэдзмітрыем I, які рушыў на Маскву. Прыняўшы прысягу (разам з маці і сястрой) як новы гасудар, 18-летні Фёдар (або нават 16-летні, калі прыняць пазнейшую дату яго нараджэння) не меў, зразумела, ніякага досведу камандавання войскамі і быў змушаны пакласціся на сямейства Басманавых, якія ўжо нанеслі Лжэдзмітрыю першыя сур'ёзныя паразы. Ва ўрад увайшлі таксама князі Мсціслаўскі, Васіль і Дзмітрый Іванавічы Шуйскія.
Падчас сямі тыдняў царствавання Фёдара была распачата адна важная ўнутрыдзяржаўная мера: заснаваны Каменны прыказ (аналог міністэрства будаўніцтва), кіраваўшы каменным будаўніцтвам Маскоўскай дзяржавы. Яму падпарадкоўваліся ўсі майстры каменных спраў, вапнавыя заводы і цагельні ў Маскве. Установа кантралявала бюджэт гарадоў, дзе «белы камень здабываўся». Фёдар II, відаць, так і не паспеў пачаць чаканку ўласнай манеты, ва ўсякім разе, капейкі з яго імем і тытулам невядомыя нумізматам. Меней верагодна, што нешматлікія паспеўшыя з'явіцца манеты былі перачаканены пры Лжэдзмітрыі: іншых выпадкаў падобнай прапаганды ў дапятроўскай Расіі не было, у звароце пасля заставаліся капейкі, выпушчаныя пры Лжедмитрии, пры Уладзіславе Сігізмундавічы і іншых абвешчаных «нелегітымнымі» царах.
Зрыньванне і згуба правіць
Атрымаўшы вярхоўнае камандаванне галоўны ваявода Пётр Фёдаравіч Басманаў, прыбыўшы ў стаўку ў Кромах 17 красавіка, праз тры тыдні змяніў маладому цару і, дзейнічаючы з пачатку мая заадно з Лжэдзмітрыем, адкрыў яму і яго войску дарогу на Маскву. 1 чэрвеня масквічы, падахвочваныя прыбылымі ў Маскву з Тулы Мікітам Пляшчэявым і Гаўрылам Пушкіным, прыхільнікамі набліжаючагася Лжэдзмітрыя, з папушчальніцтва баярскага ўрада арыштавалі Фёдара II, яго маці і сястру Ксенію ў Крамлі; новым царом быў абвешчаны Лжэдзмітрый пад імем Дзмітрыя Іванавіча. Незадоўга да ўступлення яго ў Маскву зрынены цар і яго маці былі задушаныя ў сваёй крамлёўскай хаце. Па некаторых дадзеных («Маскоўская хроніка» Конрада Бусава), на гэтым настаяў знаходзіўшыйся ў Серпухаве самазванец, які ставіў ліквідацыю Гадуновых умовай, пры якой ён згаджаўся прыбыць у сталіцу. Дужы і моцны юнак, Фёдар аказаў супраціў забойцам (Галіцыну, Масальскаму і інш.), якія ўчатырох ледзь зладзіліся з ім. Афіцыйна было абвешчана, што Фёдар і яго маці атруціліся; аднак іх цела, выстаўленыя на ўсеагульны агляд, мелі сляды барацьбы і гвалтоўнай смерці, як сведчыць быўшы ў той час у Маскве швед Пёр Эрлесунд. Царэўну Ксенію, якая стала апроч волі наложніцай Лжэдзмітрыя, адправілі ў манастыр.
Целы Фёдара і Марыі Гадуновых, разам з вынятым з магільні ў Архангельскім саборы целам памерлага 13 красавіка Барыса Гадунова, былі пахаваныя па загадзе Лжэдзмітрыя без усялякіх ушанаванняў у другарадным маскоўскім жаночым Варсаноф'еўскім манастыры. У 1606 годзе па распараджэнні цара Васіля Шуйскага рэшткі сям'і Гадуновых урачыста перанеслі ў Троіца-Сергіеў манастыр, дзе ў спецыяльным магільным склепе (збудаваным у 1783 году) яны ляжаць і зараз [1] Архівавана 22 лютага 2006..
Ацэнка правіць
Сучаснікі (рускія і замежныя), а таксама шматлікія гісторыкі расцэньвалі Фёдара, яго маці і сястру як нявінных ахвяр злачыннага ўладалюбства Барыса Гадунова, покаранного Богам за забойства царэвіча Дзмітрыя (такі пункт погляду выяўлены ўжо ў ананімным «Іншым паданні» часоў Васіля Шуйскага). У наш час, калі цар Барыс у значнай ступені гістарычна «рэабілітаваны», такі погляд падаецца спрошчаным, аднак тое, што Фёдар, усебакова падрыхтаваны да пасаду таленавіты і адукаваны юнак, заслугоўваў лепшай долі і мог стаць адным з выбітных рускіх гасудараў, наўрацці ставіцца пад сумненне. Палітычны хаос Смутнага часу паглынуў шматлікія прагрэсіўныя распачынанні Барыса Гадунова разам з яго спадчыннікам, які, магчыма, быў бы годным прадаўжальнікам бацькаўскай палітыкі.
Зноскі
Літаратура правіць
- Р. Г. Скрынников. Борис Годунов. Москва: Наука, 1978; Москва: Наука, 1983; Москва: АСТ, 2002.
- Л. Багров. История картографии. Москва: Центрполиграф, 2004, 2005. ISBN 5-9524-1676-4.
Спасылкі правіць
План Москвы на карте Фёдора Годунова в сопоставлении с другими старыми чертежами Москвы