Армянскі тэатр
|
| Культура Арменіі |
|---|
| Літаратура |
| Архітэктура |
| Музыка |
| Тэатр |
| Танец |
| Адзенне |
| Дыван |
| Мініяцюра |
| Выяўленчае мастацтва |
| Міфалогія |
| Кнігадрукаванне |
| Адукацыя |
| Кіно |
| Каляндар |
| Сістэма злічэння |
| Права |
| Кулінарыя |
Тэатр Арменіі — нароўні з грэчаскім і рымскім, адзін з найстаражытнейшых тэатраў свету еўрапейскага тыпу[1][2].
Старажытны армянскі тэатр правіць
У 1 тыс. да н.э., у эпоху рабаўласніцкага грамадства, з культу продкаў, злучанага з апяваннем вычынаў герояў, з пахавальнымі цырымоніямі, абрадамі, прысвечанымі паміраючаму і ўскрасаючаму богу Гісанэ-Ара Выдатнаму, паўстаў армянскі трагедыйны тэатр «дзайнарку-гузаноў» і «вахбергакоў». З культам Гісанэ-Ара, са святкаваннем вяртання вясны і вакханаліямі ў гонар багіні ўрадлівасці «Анаіт» таксама злучаны старажытнаармянскі камедыйны тэатр, акторамі якога былі «катакергакі» і «катака-гусаны». Армянскі прафесійны тэатр паўстаў пры армянскіх эліністычных манархіях з паганскай містэрыйнай трагедыі і народнай камедыі.
Па сведчанні грэчаскага гісторыка Плутарха ў 69 да н.э. цар Тыгран II Вялікі (95—55 да н.э.) пабудаваў у паўднёвай сталіцы Вялікай Арменіі Тыгранакерце[3][4][5] будынак па тыпе эліністычных амфітэатраў Сірыі, дзе даваліся выставы. Вядома таксама, што сын Тыграна цар Артавазд II (56—34 да н.э.), аўтар трагедый, стварыў у паўночнай сталіцы Арменіі Арташаце (які рымляне звалі «Карфагенам Арменіі») тэатр эліністычнага тыпу[3]. Паводле звестак гістарычных крыніц, тут выступала трупа на чале з трагікам Язонам, і ў прыватнасці ў 53 да н.э. была разграна трагедыя Еўрыпіда «Вакханкі». Пачынальна з I стагоддзя да н.э. шматлікія гістарычныя факты пацвярджаюць бесперапыннасць існавання шматстайнага па жанрах і відах армянскага прафесійнага тэатра[3]. Прыкладам у Армавіры — сталіцы старажытнай Арменіі, выяўлены надпісы на грэчаскай мове з урыўкамі з трагедый грэчаскіх аўтараў ці, магчыма, армянскага цара Артавазда II[6].
У старажытнаармянскім тэатры атрымала развіццё пантаміма. Са II стагоддзя вядомая армянская «вардзак» (актрыса-пантамімістка) Назенік. У II—III стагоддзях «дзайнарку-гусаны» і «вахбергу-гусаны» — армянскія акцёры трагедыі выконвалі грэчаскія і армянскія п'есы, а ў сярэдзіне IV стагоддзя выставы даваліся пры двары цара Аршаку II[3].
IV—XV стагоддзі правіць
Пачынаючы з 301 года, пасля прыняцця хрысціянства ў якасці дзяржаўнай рэлігіі, а таксама ўмацавання феадальнага ладу, царква пачала выступаць супраць тэатральнага мастацтва. Вядомыя, прыкладам, казанні і прамовы каталікоса Іаана Мандакуні (V стагоддзе)[3] скіраваныя супраць тэатральнага мастацтва[7].
Нягледзячы на гэта даваліся выставы антычнай драматургіі (творы Менандра, Еўрыпіда), а таксама складанні армянскіх камедыёграфаў, трагікаў і мімаграфаў[3]. Па тыпе антычных амфітэатраў існавалі адмысловыя тэатральныя будынкі з асобнымі месцамі для жанчын[3], пра што паведамляе Іаан Мандакуні[8]. Менавіта папулярнасць тэатральных пастановак заахвоціла духавенства ўводзіць тэатралізаваныя элементы ў царкоўныя абрады. Так, прыкладам, з літургічнай драмы паўстаў хрысціянскі містэрыйны тэатр, які лічыцца характэрным спараджэннем культуры эпохі феадалізму. Аналіз прац армянскіх навуковых-філосафаў VI—VII стагоддзяў паказвае, што тэатр займаў бачнае месца ў армянскім грамадскім жыцці часу. Ужо ў эпоху познага сярэднявечча вядомая пашыранасць тэатральных выстаў у Васпураканскім княстве, у Анійскім царстве і ў армянскай дзяржаве ў Кілікіі[3]. Існуе дапушчэнне, што на востраве Ахтамар таксама выступалі трупы акцёраў-гузанаў і актрыс-вардзак. На гарэльефах сцен Ахтамарскага храма першай чвэрці X стагоддзя намаляваны маскі армянскага тэатра эпохі ў двух яго адменніках — побытавай камедыі (падобнай з драматургіяй Менандра) а таксама сатырычным вулічным тэатры «гузанаў-мімасоў» і «цахрацу». У XII стагоддзі ўтвараецца армянскі тэатр у каралеўстве Кілікіі, які паступова робіцца адным з цэнтраў армянскай культуры. Тэатральныя і цыркавыя ўяўленні робяцца важнай часткай гарадскога жыцця ў Кілікіі, пра што расказвае ў сваіх творах мясцовы паэт Грыгар Марашэцы. Да гэтага ж часу адносяцца першыя захаваны твор армянскай драматургіі: драматычная паэма Аванеса Ерзнкацы Плуз і містэрыйная драма «Адамава кніга» Аракела Сюнецы[3].
XV—XVIII стагоддзі правіць
У канцы XIV стагоддзяа, пасля падзення Кілікійскага царства, армянскі народ страціў сваю незалежнасць. Захаваліся дадзеныя пра негатыўнае стаўленне царквы да тэатра. У прыватнасці Матэас Джугаецы (каля 1350—1411) заклікаў «не хадзіць да гусанаў, яны гавораць пра справы Хайка і выхоўваюць дух непадпарадкавання»[9]. Іншаземнае ярмо адбілася і на мастацтве. У XV-ым—XVIII-ым стагоддзях у Арменіі назіраецца працэс паступовага адмірання старажытнага тэатральнага мастацтва. Новы армянскі тэатр узнікае ўжо ў XVII—XVIII стагоддзях. Французскі вандроўнік Жан Шардэн паведамляе пра пастаноўку камедыі ў трох дзеяннях, якую выконвалі армянскія гусаны, і якую ён бачыў у 1664 годзе на гарадской плошчы Ерэвана[10]. Новы армянскі тэатр развіваецца сярод армян-эмігрантаў. Вядомыя армянскія школьныя тэатры (царкоўныя і свецкія) існавалыя з 1668 года ў шэрагу гарадах, дзе існавалі армянскія калоніі (Львоў, Венецыя, Вена, Канстанцінопаль, Мадрас, Калькута, Тбілісі, Масква, Растоў-на-Доне). Гэтыя тэатры, быўшы класічнымі пра кірунку, выяўлялі ідэі, спароджаныя нацыянальна-вызвольным рухам. Захавалася трагедыя «Пакутніцтва святой Рыпсімэ», якая была пастаўлена ў 1668 у армянскай школе Львова[3][10].
Зноскі
- ↑ Г. Гоян. 2000 лет армянского театра. Театр древней Армении. — М.: Искусство, 1952. — Т. I. — С. 86.
- ↑ Nishan Parlakian, S. Peter Cowe Modern Armenian drama: an anthology, page ix-x, 2001, Columbia University Press, ISBN 9780231116305
- ↑ а б в г д е ё ж з і Театральная Энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, 1961. — Т. I.
- ↑ История Древнего мира / Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. — 2-е изд. — М., 1983. — Т. 2. Расцвет Древних обществ. — С. 399-414.
- ↑ Плутарх. Сравнительные жизнеописания, Лукулл, 29 Архівавана 15 мая 2012.
- ↑ К. В. Тревер. Очерки по истории культуры древней Армении (II в. до н. э. — IV в. н. э.). — М. Л., 1953. — С. 122-128.:
В заключение укажу, что очень интересный, но и очень трудный текст второй Армавирской надписи является бесспорно отрывком из трагедии. Вопрос о том, имеем ли мы дело с произведением одного из греческих драматургов, или же с творением Артавазда II — сейчас решен быть не может.
- ↑ Յովհաննու Մանդակունիոյ, Հայոց հայրապետի ճառք,. «Վասն աղօթից», էջ 42, «Վասն քահանայից», էջ 87, «Վասն անօրէն թատերաց դիւականաց», Վենետիկ, 1860, էջ 131—137
- ↑ Յովհաննու Մանդակունիոյ, Հայոց հայրապետի ճառք,. «Վասն աղօթից», էջ 42, «Վասն քահանայից», էջ 87, «Վասն անօրէն թատերաց դիւականաց», Վենետիկ, 1860, էջ 131—137:
Особенно легкомысленный, вертлявый и нескромный народ женский, многоречивый, легковерный и любопытный, который, побуждаемый слабостью своей, всегда спешит в театр безбоязненно смотреть на безбожные представления на дьявольской сцене. Поднявшись наверх, садятся на места зрительские, размышляют и наблюдают себе подобных во зле.
- ↑ Г. Гоян, 2000 лет армянского театра. Том 2: Театр средневековой Армении., гл. I, стр. 27, «Искусство», М., 1952
- ↑ а б Stanley Hochman. McGraw-Hill encyclopedia of world drama. — 2-е изд. — VNR AG, 1984. — Т. 1. — С. 205.:
In the seventeenth century there were itinerant dramatic companies and individual actors who performed in the streets and public places. The French traveler Jean Chardin witnesses in 1664 a performance by Armenian gousans, who in Yerevan public square put on a three-act comedy. The actors and actresses sang their roles in verse to the accompaniment of music. Four years after Chardin's visit to Yerevan, a tragedy in Armenian was staged at in the Ukrainian city Lvov. The subject was taken from the tradition of the martyrdom of the virgin Hripsime and the spread of Christianity in Armenia...
Літаратура правіць
- Георг Гоян 2000 лет армянского театра. Том первый: Театр древней Армении. — Москва: Государственное издательство «Искусство», 1952. — Т. 1.
- Георг Гоян 2000 лет армянского театра. Том второй: Театр средневековой Армении. — Москва: Государственное издательство «Искусство», 1952. — Т. 2.
- Степанян Г., «Петрос Адамян» (Ереван, (1956)
- Меликсетян С., «Путь нашего театра» (Ереван, (1941)
- Арутюнян Б., «Армяно-русские театральные связи» (Ереван, (1956)
- Тигранов Г., «Армянский музыкальный театр» (Ереван, (1956)