Ерэван
Ерэван (арм.: Երևան) — горад у Арменіі, сталіца краіны. Размешчаны ў левабярэжнай (па рацэ Аракс) частцы Арарацкай раўніны і часткова на вулканічным плато, на вышыні над узроўнем мора ад 850 да 1300 м. Праз Ерэван працякае найбуйнейшая рака Арменіі Раздан.
Горад
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ерэван — найбуйнейшы горад Арменіі. Насельніцтва складае 1,2 млн чал. (2011). Важнейшы палітычны, культурны, навуковы і прамысловы цэнтр, а таксама галоўны транспартны вузел краіны. 2 аэрапорты: Эрэбуні і Звартноц. Метрапалітэн.
Геаграфія
правіцьЕрэван знаходзіцца ў паўночна-ўсходняй частцы Арарацкай раўніны, размешчанай у цэнтральнай частцы Армянскага нагор’я. Плато, на якім размешчаны Ерэван, з трох бакоў акаймавана горамі — на паўночным захадзе знаходзіцца гара Арагац, на поўначы — Канакерскае пласкагор’е, а на ўсходзе — Гегамскія горы. На поўдні Ерэванская катлавіна спускаецца ў даліну ракі Аракс, за якой узвышаецца масіў Вялікага і Малога Араратаў. Рэльеф Ерэвана адрозніваецца вялікай разнастайнасцю, ваганні вышынь у яго межах дасягаюць 400 метраў. Праз горад, у маляўнічай цясніне, працякае рака Раздан. Асаблівасці рэльефу, клімат, вывучэнне ружы вятроў на гэтым горным плато ляглі ў аснову першага генеральнага плана Ерэвана, створанага акадэмікам архітэктуры А. Таманянам у 1924 годзе. Паводле гэтага плана Ерэван быў задуманы як горад з радыяльна-кальцавой планіроўкай цэнтра, якая захоўвала кірункі магістраляў, што склаліся гістарычна, і значныя помнікі гісторыі і культуры. Усе наступныя генеральныя планы і праекты забудовы Ерэвана, галоўным чынам, працягвалі ідэі А. Таманяна[4].
Клімат
правіцьЕрэван размешчаны ў дзвюх ландшафтных зонах: паўпустынна-пустынная пераважае на вышыні 850—1000 м, сухая стэпавая — вышэй[5]. Штогадовая сярэдняя тэмпература паветра складае 11,8 °C, летам +25 °C, зімой −4-5 °C, абсалютны максімум +42 °C, абсалютны мінімум −31 °C. Штогадовае сонечнае ззянне дасягае ў сярэднім 2700 гадзін[5]. Перыяд без замаразкаў доўжыцца 213—224 дзён. Адносная вільготнасць паветра ад 44-45 % улетку да 70-80 % узімку[6].
Летні сезон доўжыцца больш за 4 месяцы з сухім і гарачым надвор’ем, сярэдняя тэмпература паветра ў жніўні 22-26 °C, віновая тэмпература роўная 41,4 °C. Вятры, якія дзьмуць улетку, становяцца мацнейшымі ў другой палове дня дасягаючы часам 15-20 м/с. Зіма ўмерана халодная: пастаяннае снежнае покрыва ўтвараецца не кожны год. Сярэдняя тэмпература ў студзені −4-6 °C, найменшая тэмпература −31 °C. Вясна кароткая з няўстойлівым надвор’ем. Восені ўласцівае мяккае, сонечнае і зацішнае надвор’е. Сярэднегадавы аб’ём атмасферных ападкаў 250—370 мм. Максімум ападкаў выпадае ў маі[5].
Верхнія пласты глебы разнастайныя: ад шэра-карычневых да пераважных карычневых[5].
Клімат (1897) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
Сярэдняя тэмпература, °C | −2 | −1,6 | 5,0 | 12,6 | 18,8 | 21,4 | 24,3 | 25 | 20,6 | 13,6 | 6,2 | −1,4 | 12,2 |
Крыніца: ЭСБЕ |
Клімат Ерэвана | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
Абсалютны максімум, °C | 19,5 | 19,6 | 28,0 | 35,0 | 34,2 | 38,6 | 41,6 | 42,0 | 40,0 | 34,1 | 26,0 | 20,0 | 42,0 |
Сярэдні максімум, °C | 1,2 | 5,5 | 12,6 | 19,4 | 24,1 | 29,9 | 33,7 | 33,4 | 28,7 | 21,0 | 12,4 | 4,6 | 18,9 |
Сярэдняя тэмпература, °C | −3,6 | 0,1 | 6,3 | 12,9 | 17,4 | 22,6 | 26,4 | 26,1 | 21,1 | 13,8 | 6,2 | −0,2 | 12,4 |
Сярэдні мінімум, °C | −7,5 | −4,4 | 0,7 | 7,0 | 11,2 | 15,4 | 19,4 | 18,7 | 13,4 | 7,5 | 1,1 | −3,9 | 6,6 |
Абсалютны мінімум, °C | −27,6 | −26 | −19,1 | −10,2 | −0,6 | 3,7 | 7,5 | 7,9 | 0,1 | −6,5 | −14,4 | −28,2 | −28,2 |
Норма ападкаў, мм | 20 | 21 | 29 | 51 | 41 | 21 | 16 | 9 | 8 | 32 | 26 | 20 | 294 |
Крыніца: Надвор'е і клімат |
Гісторыя
правіцьУрарцкі цар Аргішці I у 782 да н. э. пабудаваў крэпасць Эрэбуні, з якой і паўстаў сучасны Ерэван (адсюль жа паходзіць і назва горада). Эканамічнае і палітычнае значэнне горада ўзрастае з сярэдзіны 13 ст., калі Ерэван становіцца важным вузлавым пунктам на шляхах з Арарацкай даліны ў Паўночнае Закаўказзе. З 1440 года Ерэван — адміністрацыйны цэнтр Усходняй Арменіі. З 1513 па 1735 год крэпасць і горад шмат разоў падвяргаліся спусташальным нашэсцям персаў і туркаў.
У 1604 годзе Ерэван захоплены войскамі іранскага шаха Абаса I; армянскае насельніцтва сагнана ў Іран, але неўзабаве горад быў адноўлены і стаў цэнтрам Ерэванскага ханства. У 17 ст. у Ерэване назіраецца некаторы эканамічны ўздым. Ерэван становіцца буйным цэнтрам гандлю і рамяства. У выніку руска-іранскай вайны 1826-28 гадах Ерэван быў узяты рускімі войскамі (1 кастрычніка 1827) і ў складзе Усходняй Арменіі па Туркманчайскім дагаворы 1828 года далучаны да Расійскай імперыі. У 1828-40 гадах — Ерэван — цэнтр Армянскай вобласці, затым — павятовы горад, з 1849 года — цэнтр Эрыванскай губерні. Злучаны чыгункай праз Александропаль (цяпер Гюмры) з Тбілісі ў 1902 годзе, а ў 1908 годзе з Джульфай.
У маі 1918 года Ерэван становіцца сталіцай Рэспублікі Арменія. У пачатку снежня 1920 года Ерэван быў захоплены Чырвонай Арміяй; 18 лютага 1921 года ў выніку агульнанацыянальнага паўстання Савецкая ўлада была звергнута, аднак 2 красавіка РСЧА ізноў захапіла Ерэван, на 70 гадоў усталявалася Савецкая ўлада.
З пачатку 1988 года ў Ерэване на плошчы каля Опернага тэатра пачаліся масавыя мітынгі карабахскага руху, якія перараслі ў рух за незалежнасць Арменіі.
Эканоміка
правіцьНасельніцтва
правіць
|
Транспарт
правіцьАдукацыя і навука
правіць- Амерыканскі ўніверсітэт Арменіі
- Армянскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Хачатура Абавяна
- Армянскі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт
- Ерэванская дзяржаўная кансерваторыя імя Камітаса
- Ерэванская міжнародная школа QSI
- Ерэванскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт імя В. Я. Брусава
- Ерэванскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя Мхітара Герацы
- Ерэванскі дзяржаўны ўніверсітэт
- Ерэванскі навукова-даследчыцкі інстытут матэматычных машын
- Ерэванскі ўніверсітэт Айбусак
- Ерэванскі фізічны інстытут
- Міжнародны ўніверсітэт «Еўразія»
- Нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт Арменіі
- Французскі ўніверсітэт у Арменіі
- Цэнтр крэатыўных тэхналогій «Тумо»
- Школа Айб
Тэатры
правіцьМузеі
правіцьСлавутасці
правіцьГарады-пабрацімы
правіць- V раён Будапешта[d], Венгрыя
- Ісфахан, Іран (1995)
- Адэса, Украіна (29 лістапада 1995)[10]
- Аман, Іарданія (2014)
- Антананарыву, Мадагаскар (1981)
- Астана, Казахстан (15 красавіка 2024)
- Афіны, Грэцыя (1993)
- Бейрут, Ліван (1997)
- Браціслава, Славакія (28 красавіка 2000)[11][12]
- Буэнас-Айрэс, Аргенціна (2000)
- Валгаград, Расія (9 кастрычніка 2015)[13][14]
- Венецыя, Італія (2011)
- Дамаск, Сірыя (1997)
- Дэлі, Індыя (2008)
- Калінінград, Расія (лістапад 2009)[15]
- Карара, Італія (1965)
- Кембрыдж, ЗША (1987)
- Краснадар, Расія (10 кастрычніка 2014)[16]
- Кіеў, Украіна (14 верасня 1995)[17][18]
- Кішынёў, Малдова (2005)
- Лос-Анджэлес, ЗША (2007)
- Ліён, Францыя (1993)
- Манрэаль, Канада (1998)
- Марсель, Францыя (1992)
- Масква, Расія (1995)
- Мінск, Беларусь (чэрвень 2002)[19]
- Новасібірск, Расія (2014)
- Нью-Дэлі, Індыя
- Ніца, Францыя (2007)
- Падгорыца, Чарнагорыя (1974)
- Растоў-на-Доне, Расія
- Рыа-дэ-Жанэйра, Бразілія (люты 2007)
- Рыга, Латвія (2013)
- Сан-Паўлу, Бразілія (8 мая 2002)[20][21]
- Санкт-Пецярбург, Расія (19 чэрвеня 1997)[22]
- Сафія, Балгарыя (2008)
- Стаўрапаль, Расія (2013)[23]
- Талін, Эстонія (2015)
- Тбілісі, Грузія (4 чэрвеня 1996)[13][24]
- Тэгеран, Іран (2023)
- Фларэнцыя, Італія
- Ханты-Мансійск, Расія (2014)
- Шанхай, Кітай (2009)
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
правіць- Артур Абрахам, армянскі баксёр
- Тацевік Нарайраўна Аганесян, савецкая армянская спявачка
- Сусанна Бабкенаўна Аматуні, савецкі армянскі музыкаўнаўца
- Афелія Карапетаўна Амбарцумян, армянская спявачка
- Лявон Аранян, армянскі шахматыст
- Ара Арменавіч Аруцюнян, армянскі архітэктар
- Арно Аруцюнавіч Бабаджанян, армянскі кампазітар
- Вардуі Варданян, армянская эстрадная спявачка
- Марыя Сцяпанаўна Гамбаран, савецкая піяністка
- Армен Барысавіч Джыгарханян, акцёр тэатра і кіно
- Асмік Аруцюнаўна Папян, армянская оперная спявачка
- Аруцюн Памбукчан, армянскі спявак
- Тамара Антонаўна Перасадзька (нар. 1922) — беларускі архітэктар
- Іван Паўлавіч Тарасюк (1902—1939) — удзельнік рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі[25].
- Артур Артаваздавіч Тарханян, армянскі архітэктар
- Мішэль Тэр-Закаран, французскі футбольны трэнер
- Рубен Варданян — мільярдэр і прадпрымальнік, экс-кіраўніка Нагорнага Карабаха.
Зноскі
правіць- ↑ https://www.yerevan.am/am/our-city/
- ↑ а б в г Эривань // Большая советская энциклопедия / под ред. О. Ю. Шмидт — 1 — М.: Акционерное общество «Советская энциклопедия», 1920.
- ↑ а б https://armstat.am/file/article/population_01_22.pdf
- ↑ В. Н. Белый, И. В. Белая-Барсегян. Армения, Энциклопедия путешественника / С. Т. Амбарцумян. — Ереван: Армянская Советская Энциклопедия, 1990. — С. 101 - 144. — 318 с. — 100 000 экз. экз. — ISBN 5-89700-002-6.
- ↑ а б в г Climate conditions (англ.)(недаступная спасылка). Муніцыпалітэт Ерэвана. Архівавана з першакрыніцы 21 мая 2013. Праверана 24 красавіка 2017.
- ↑ Клімат Ерэвана
- ↑ http://www.armstat.am/file/doc/99478218.pdf
- ↑ http://armstat.am/file/article/nasel_01.07.2016.pdf
- ↑ http://armstat.am/file/article/nasel_01.07.2017.pdf
- ↑ https://omr.gov.ua/ua/international/goroda-pobratimi/erevan-armeniya/
- ↑ https://www.yerevan.am/en/partner/sister-cities/#
- ↑ https://zastupitelstvo.bratislava.sk/data/att/11916.pdf
- ↑ а б https://www.yerevan.am/en/partner/sister-cities/
- ↑ http://www.volgadmin.ru/d/about/TwinCities
- ↑ https://www.klgd.ru/city/pasport_07052021.pdf
- ↑ https://krd.ru/administratsiya/administratsii-krasnodara/upravlenie-kontrolya-i-protokola/mezhdunarodnye-svyazi/goroda-pobratimy/erevan/
- ↑ https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
- ↑ https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
- ↑ https://www.yerevan.am/en/partner/partner-cities/#
- ↑ http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16230-de-29-de-junho-de-2015
- ↑ http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-14471-de-10-de-julho-de-2007
- ↑ https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
- ↑ http://ставрополь.рф/english/intermunicipal_cooperation/Information_about_Erevan.php
- ↑ http://economicforum.ge/img/original/2024/5/29/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98-Print-21.09.23.pdf
- ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15.
Літаратура
правіць- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).