Батальён КАП «Стоўбцы»
Батальё́н Ко́рпуса ахо́вы паме́жжа «Сто́ўбцы» (польск.: Batalion KOP «Stołpce») — восьмы батальён Корпуса аховы памежжа часоў міжваеннай Польскай Рэспублікі, які размяшчаўся ў Стоўбцах у 1924—1939 гадах. У верасні 1939 года прымаў удзел у польскай абарончай вайне і баях з савецкімі войскамі падчас пахода Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь.
Батальён Корпуса аховы памежжа «Стоўбцы» | |
---|---|
Batalion KOP «Stołpce» | |
Гады існавання | верасень 1924 — верасень 1939 |
Краіна | Польшча |
Падпарадкаванне | Корпус аховы памежжа |
Уваходзіць у |
Брыгада КАП «Навагрудак» (1924—1937) → Полк КАП «Сноў» (1937—1939) |
Тып | батальён |
Складаецца з | 5 памежных ротаў, узвода сувязі, роты запаса, кулямётнай роты, камандавання батальёнам |
Функцыя | Ахова савецка-польскай мяжы |
Колькасць | 814 жаўнераў |
Дыслакацыя | Стоўбцы |
Рыштунак | Кулямёты, мушкетоны, вінтоўкі, карабіны, пісталеты |
Войны | Польская абарончая вайна (1939) |
Удзел у | |
Камандзіры | |
Вядомыя камандзіры | маёр Аляксандр Шаблінскі |
Гісторыя
правіцьНа паседжанні палітычнага камітэта Рады міністраў Польскай Рэспублікі, якое адбывалася 21—22 жніўня 1924 года было прынята рашэнне аб стварэнні адмысловага ўзброенага фармавання для аховы ўсходняй мяжы, з прычыны чаго 12 верасня 1924 г. польскае Міністэрства вайсковых спраў выдала распараджэнне аб стварэнні Корпуса аховы памежжа, а 17 верасня таго ж года — дапаўненне з указаннем яго структуры. Адной з нагодаў для гэтага стаў напад на Стоўбцы, у ходзе якога дыверсійная банда ў складзе 100—150 злачынцаў напала на горад, у выніку чаго было забіта 10 чалавек[1].
На першым этапе арганізацыі гэтага вайсковага ўтварэння на падставе загада генеральнага штаба ад 27 верасня 1924 года была заснавана другая памежная брыгада, а ў яе складзе — восьмы памежны батальён. У склад батальёна ўвайшлі чатыры пяхотныя роты, дружына камандзіра батальёна і ўзвод сувязі. Штат служачых налічваў 25 афіцэраў, 200 унтэр-афіцэраў і 603 шараговых жаўнераў. Ва ўзбраенні знаходзіліся 2 станкавыя і 48 ручных кулямётаў, 48 мушкетонаў, 439 вінтовак, 280 карабінаў і 32 пісталеты. Транспартнымі сродкамі былі 15 конных вазоў, 1 матацыкл і 7 ровараў[2]. Даўжыня ахоўванага батальёнам адрэзка мяжы складала 61 км, з іх ліку на адну роту даводзілася прыблізна 20 км, на стражніцу — 5 км[3].
Адлегласць камандавання брыгады ад камандавання батальёна, размешчанага ў Стоўбцах, дасягала 70 кіламетраў. У лістападзе 1924 г. падраздзяленне заступіла на службу ў Навагрудскім ваяводстве, дзе ў 1934 г. абараняла 59.910 км памежнай паласы[4]. У 1926 годзе на ўзроўні брыгады была арганізавана школа для падрыхтоўкі ўнтэр-афіцэраў пяхоты, якая была адчынена ў Навагрудку, аднак праз два гады ліквідавана. Замест яе і іншых падобных установаў у крэпасці Асавец на Падляшшы быў заснаваны школьны батальён Корпуса аховы памежжа[5].
У ліпені 1929 г. было прынята правіла, у адпаведнасці з якім адзінкі Корпуса аховы памежжа атрымлівалі назву згодна з мясцовасцю іх размяшчэння, у выніку чаго восьмы памежны батальён быў пераназваны ў батальён «Стоўбцы». Разам з тым, абавязковая нумарацыя адзінак корпуса захоўвалася да 1931 г., пакуль не была цалкам скасавана[6]. На той час батальён быў узброены 702 вінтоўкамі Бярц’е ўзора 1916 г., 52 ручнымі кулямётамі «Шаша» ўзора 1915 г. і 2 станкавымі кулямётамі «Гочкіс» узора 1914 года[7].
На пачатку 1930-х г. адбылася рэарганізацыя частак Корпуса аховы памежжа «R.2», адным з вынікаў якой стала заснаванне кулямётных ротаў замест колішніх кулямётных узводаў, што і было здзейснена ў Стоўбцах. Пасля рэфармавання батальёна гэтая памежная адзінка стала складацца з камандавання, узвода сувязі, кулямётнай, выведвальнай і трох памежных ротаў[8].
Улетку 1936 года са складу батальёна «Івянец» была выключана другая памежная рота «Рубяжэвічы» і перададзена ў падпарадкаванне «Стоўбцаў» у якасці чацвёртай роты. У штаце служачых, па стане на лістапад таго ж года, налічваліся 22 афіцэры, 73 унтэр-афіцэры, 28 звыштэрміновых і 691 шараговых жаўнераў[9].
Загадам камандавання ад 23 лютага 1937 года была распачата першая фаза рэканструкцыі Корпуса аховы памежжа «R.3», у выніку чаго батальён атрымаў новую працу[10]. Ён стаў адміністрацыйнай адзінкай для камандавання палка «Сноў», эскадрона кавалерыі «Стоўбцы», аднайменных роты сапёраў, ветэрынарнай лякарні, выведвальнай пляцоўкі і станцыі паштовых галубоў. Акрамя гэтага, адбыліся арганізацыйныя змены падраздзялення: з батальёна «Івянец» да «Стоўбцаў» у якасці пятай роты перайшла трэцяя памежная рота «Стасеўшчына», а застава «Лазовіцы» трэцяй памежнай роты «Смолічы» батальёна «Клецк» была пераведзена ў склад другой роты «Сейлавічы» стаўбцоўскага батальёна[11].
15 мая 1939 года падраздзяленне стала гаспадарчым аддзелам, у выніку чаго пасада кватэрмайстара была пераназвана ў пасаду намесніка камандзіра па гаспадарчых справах[12].
1 верасня 1939 года пачалася ўсеагульная мабілізацыя польскіх войскаў у сувязі з пачаткам абарончай вайны. Батальён «Стоўбцы» быў мабілізаванай адзінкай для камандавання 1-га батальёна 96-га пяхотнага палка, падрыхтоўка да мабілізацыі якога адбылася ўлетку таго ж года. 96-ы пяхотны полк увайшоў у склад 38-й пяхотнай дывізіі і працягнуў удзел у вайне[13].
Пасля ад’езду асабовага складу батальёна, ён быў адноўлены з прыцягваннем рэкрутаў і рэзервістаў і застаўся пад падпарадкаваннем палка «Сноў». Пасля гэтай рэканструкцыі падраздзяленне прыступіла да аховы дзяржаўнай мяжы працягласцю 94.902 км і працягвала дзейнічаць да 17 верасня, пакуль на яго не быў здзейснены напад з савецкага боку[14].
Напад на батальён
правіць17 верасня 1939 г. батальён «Стоўбцы» пад кіраўніцтвам падпалкоўніка Станіслава Краеўскага распачаў баі з атакуючымі яго шостай і саракавой кавалерыйскімі дывізіямі, а таксама з шаснаццатым аддзяленнем памежных войскаў НКУС[15].
Пятую памежную роту «Стасеўшчына» атакавалі жаўнеры 16-га аддзялення памежных войскаў. Адна са стражніцаў роты, «Барздзі», здалася, у палон трапілі 14 служачых. Стражніца «Марозавічы» непрацяглы час абаранялася, але ўсё ж была захоплена, у зняволенні апынуліся 16 памежнікаў, у тым ліку параненыя, шэсць савецкіх вайскоўцаў таксама атрымалі раненні[16].
На чацвёртую роту «Рубяжэвічы» пачалі наступленне камбінаваныя падраддзяленні шаснаццатага аддзялення памежных войскаў і шостай кавалерыйскай дывізіі на чале з капітанам Лясоўскім. У 8.20 застава была захоплена, чатыры служачыя ўзяты ў палон. Стражніца «Алешкава» была абстраляна 16-ым аддзяленнем памежных войскаў і а сёмай гадзіне раніцы яна была ліквідавана, сем стражнікаў (з іх ліку адзін афіцэр) трапілі да няволі. Памежная застава «Баркоўшчына» падверглася атацы трэцяга эскадрона 145-га кавалерыйскага палка пад правадырствам лейтэнанта Воінава, у выніку чаго яна была занятая[16].
Памежныя адзінкі роты «Коласава» таксама сталі аб’ектамі напада з савецкага бока: заставу «Коласава» і ўзвод сувязі атакавала шаснаццатае аддзяленне памежных войскаў. Падчас сутыкнення з боку чырвонаармейцаў была выкарыстана артылерыя, дзякуючы чаму яны занялі будынкі амаль без стратаў. На стражніцу «Смалярня» напала тое ж аддзяленне, што і на «Коласава», прычым дзеля падаўлення супраціву служачых гарнізон закідалі гранатамі. Частка стражнікаў загінула, а іншая была захоплена ў палон (у тым ліку адзін афіцэр). Памежная застава ў вёсцы Сверынава здалася а восьмай гадзіне раніцы ў складзе 18 чалавек (з іх 1 паранены)[17].
На другую роту «Сейлавічы» пачалося наступленне сямнаццатага аддзялення памежных войскаў, але падрабязных апісанняў падзеяў не захавалася, гэтак жа як і пра супраціў у роце «Мікалаеўшчына»[17].
Іншыя службы батальёна, а таксама штаб камандавання, размешчаныя ў Стоўбцах, пакінулі горад раніцай 17 верасня, адыходзячы на захад, пры гэтым адбыліся сутыкненні з аддзяленнямі 11-й кавалерыйскай дывізіяй пад камандаваннем Андрэя Нікіціна. Праз тры дні польскія вайскоўцы са Стоўбцаў былі акружаны ў Міры і захоплены ў палон шостай дывізіяй Чырвонай Арміі[17].
Здарэнні
правіцьЗахаваліся звесткі аб здарэннях на тэрыторыі, якую ахоўваў батальён з 6 па 28 студзеня 1925 г.:
- У ноч з 6 на 7 студзеня 1925 г. была спынена спроба дзвюх асобаў незаконна перасекчы мяжу з БССР[18].
- 12 студзеня 1925 г. савецкі салдат Ян Троіцкі быў абменены на сяржанта Ясіноўскага, жаўнера роты «Сейлавічы» батальёна «Стоўбцы», які трапіў на савецкую тэрыторыю 6 лістапада 1924 г.[18]
- 16 студзеня 1925 г. на адрэзку №17 дзяржаўнай мяжы за незаконнае яе перасячэнне былі затрыманы дзве асобы, якія патлумачылі, што ехалі з Сібіры ў Баранавіцкі павет да сваіх родных. Парушальнікі былі перададзены паліцыі[19].
- 17 студзеня 1925 г. за незаконнае перасячэнне савецка-польскай мяжы былі затрыманы тры асобы[19].
- 17 студзеня 1925 г. падчас абыходу мяжы польскі патруль сустрэў бальшавіцкі патруль, камандзір якога спытаў «калі ў Польшчы будзе рэвалюцыя, таму што Польшча павінна быць «чырвонай»», пасля чаго сышоў[19].
- 24 студзеня 1925 г. за незаконнае перасячэнне мяжы былі затрыманы пяць чалавек, якіх перадалі паліцыі[20].
- 26 студзеня 1925 г. у раёне памежнай роты «Рубяжэвічы» мела месца самагубства грамадзянскай асобы Аляксандры Качановіч, якая застрэлілася з рэвальвэру капрала Рамуальда Мацкевіча з першай роты батальёна[21].
- 27 студзеня 1925 г. на савецкім боку, у тым раёне дзяржаўнай мяжы, які падпарадкоўваўся роце «Рубяжэвічы», насупраць 63-й і 64-й памежных стражніцаў бальшавіцкія ўлады ажыццявілі перагрупоўку сваіх войскаў: утвораныя аддзяленні колькасцю па 15—30 чалавек перамяшчаліся ўздоўж мяжы, верагодна для таго, каб пазнаёміцца з мясцовасцю, праводзілі частыя трывогі і стрэлы[22].
Структура
правіць
Арганізацыя ў 1934 годзеправіць
|
Арганізацыя ў 1937 годзеправіць
|
Арганізацыя ў 1939 годзеправіць
|
Кіраўніцтва
правіць
Камандзіры батальёнаправіць
|
Штат батальёна ў чэрвені 1939 годаправіць
|
Зноскі
правіць- ↑ Дамінічак 1992, с. 111.
- ↑ Канстанкевіч, Прохвіч, Руткевіч 2003, с. 21.
- ↑ Komunikaty dyslokacyjne 1938, с. 3.
- ↑ а б Поляк, Прохвіч, Яблонаўскі, Янкоўскі 2001, с. 299.
- ↑ Прохвіч 1994, с. 153.
- ↑ Вішнеўская, Проміньская 2013, с. 2.
- ↑ Канстанкевіч, Прохвіч, Руткевіч 2003, с. 101.
- ↑ Прохвіч 2003, с. 44.
- ↑ Поляк, Прохвіч, Яблонаўскі, Янкоўскі 2001, с. 371.
- ↑ Прохвіч 1994, с. 157.
- ↑ Zarządzenie w sprawie reorganizacji KOP 1937, с. 2/1.
- ↑ Поляк, Прохвіч, Яблонаўскі, Янкоўскі 2001, с. 624,629.
- ↑ Рыбка, Стэпан 2010, с. 919.
- ↑ а б Прохвіч 2003, с. 166.
- ↑ Прохвіч 2003, с. 193.
- ↑ а б Прохвіч 2003, с. 194.
- ↑ а б в Прохвіч 2003, с. 195.
- ↑ а б Meldunki sytuacyjne №8 1925.
- ↑ а б в Meldunki sytuacyjne №13 1925.
- ↑ Meldunki sytuacyjne №17 1925.
- ↑ Meldunki sytuacyjne №15 1925.
- ↑ Meldunki sytuacyjne №16 1925.
- ↑ Шубаньскі 1993, с. 277.
- ↑ Прохвіч 2003, с. 191,306.
- ↑ Фалькевіч 1925, с. 34.
- ↑ Вішнеўская, Проміньская 2013, с. 9.
- ↑ Вішнеўская, Проміньская 2013, с. 10.
- ↑ Поляк, Прохвіч, Яблонаўскі, Янкоўскі 2001, с. 652.
Літаратура
правіць- Komunikaty dyslokacyjne KOP. — 1938.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №8/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №13/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №15/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №16/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
- Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №17/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
- Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937 roku. — 1937.
- Анджэй Канстанкевіч, Ежы Прохвіч, Ян Руткевіч. Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939. — Варшава: Barwa i Broń, 2003. — ISBN 83-900217-9-4.
- Багуслаў Поляк, Ежы Прохвіч, Марэк Яблонаўскі, Уладзімір Янкоўскі. O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939. Wybór dokumentów. — Варшава—Пултуск: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. — ISBN 83-88067-48-8.
- Генрык Дамінічак. Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919—1939. — Варшава: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. — ISBN 83-01-10202-0.
- Ежы Прохвіч. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r.. — «Wojskowy Przegląd Historyczny» №3(149)/1994. — Варшава: Czasopisma Wojskowe, 1994. — С. 148—160. — ISBN 0043-7182.
- Ежы Прохвіч. Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. — Варшава: Neriton, 2003. — ISBN 83-88973-58-4.
- Івона Вішнеўская, Катажына Проміньская. Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Wilno»”. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
- Раймунд Шубаньскі. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. — «Wojskowy Przegląd Historyczny» №3 (145)/1993. — Варшава: Czasopisma Wojskowe, 1993. — ISBN 0043-7182.
- Станіслаў Фалькевіч. Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwsza rocznice objecia sluzby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924—1925. — Варшава: Druk. Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1925.
- Рышард Рыбка, Каміль Стэпан. Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. — Варшава: Adiutor, 2010. — ISBN 978-83-86100-83-5.