Батальён КАП «Клецк»

Батальё́н Ко́рпуса ахо́вы паме́жжа «Клецк» (польск.: Batalion KOP «Kleck») — дзявяты батальён Корпуса аховы памежжа часоў міжваеннай Польскай Рэспублікі, які размяшчаўся ў Клецку ў 1924—1939 гадах. Захаваныя казармы батальёна прызнаны гісторыка-культурнай каштоўнасцю Беларусі.

Батальён Корпуса аховы памежжа «Клецк»
Batalion KOP «Kleck»
Жаўнеры батальёна «Клецк» у 1930 годзе
Гады існавання	верасень 1924 — верасень 1939
Краіна	Польшча
Падпарадкаванне	Корпус аховы памежжа
Уваходзіць у	Брыгада КАП «Навагрудак» (1924—1937) → Полк КАП «Сноў» (1937—1939)
Тып	батальён і Корпус аховы памежжа
Функцыя	Ахова савецка-польскай мяжы
Колькасць	828 жаўнераў
Дыслакацыя	Клецк
Рыштунак	Кулямёты, мушкетоны, вінтоўкі, карабіны, пісталеты
Войны	Польская абарончая вайна (1939)
Камандзіры
Вядомыя камандзіры	капітан Станіслаў Звойшчык

Складаўся з камандавання, узводу сувязі, кулямётнай, рэзервовай і трох памежных ротаў. Прымаў удзел у польскай абарончай вайне, а падчас пахода Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь — у абароне дзяржаўных межаў.

Гісторыя

На паседжанні палітычнага камітэта Рады міністраў Польскай Рэспублікі, якое адбывалася 21—22 жніўня 1924 года было прынята рашэнне аб стварэнні адмысловага ўзброенага фармавання для аховы ўсходняй мяжы, з прычыны чаго 12 верасня 1924 г. польскае Міністэрства вайсковых спраў выдала распараджэнне аб стварэнні Корпуса аховы памежжа, а 17 верасня таго ж года — дапаўненне з указаннем яго структуры. На першым этапе арганізацыі гэтага вайсковага ўтварэння на падставе загада генеральнага штаба ад 27 верасня 1924 года была заснавана другая памежная брыгада, а ў яе складзе — дзявяты памежны батальён.

У склад батальёна ўвайшлі чатыры пяхотныя роты, дружына камандзіра батальёна і ўзвод сувязі. Штат служачых налічваў 25 афіцэраў, 200 унтэр-афіцэраў і 603 шараговых жаўнераў. Ва ўзбраенні знаходзіліся 2 станкавыя кулямёты і 48 ручных кулямётаў, 48 мушкетонаў, 439 вінтовак, 280 карабінаў і 32 пісталеты. Транспартнымі сродкамі былі 15 конных вазоў, 1 матацыкл і 7 ровараў. Даўжыня ахоўванага батальёнам адрэзка мяжы складала 57 км, з іх ліку на адну роту даводзілася 19 км, на стражніцу — 5 км.

Адлегласць камандавання брыгады ад камандавання батальёна, размешчанага ў Клецку, была роўнай 45 км. У лістападзе 1924 г. падраздзяленне заступіла на службу ў Навагрудскім ваяводстве, дзе ў 1934 г. абараняла 59.473 км памежнай паласы.

Пад канец 1920-х г. у другой памежнай брыгадзе была арганізавана школа трэніроўкі выведвальна-следчых сабак, якую вырашылі размясціць пры дзявятым батальёне ў Клецку, аднак 31 студзеня 1934 года гэтая ўстанова была ліквідавана.

Дзеля павышэння колькасці кваліфікаваных вайскоўцаў спецыяльнага прызначэння 1 красавіка 1928 г. пры батальёне быў створаны цэнтр падрыхтоўкі сапёраў. Таксама замест існуючых кулямётных узводаў была заснавана кулямётная рота.

У ліпені 1929 года другая памежная брыгада была пераназвана ў брыгаду «Навагрудак» згодна з правілам, у адпаведнасці з якім адзінкі Корпуса аховы памежжа сталі называцца паводле мясцовасцяў іх дыслакацыі. Тое ж самае адбылося і з дзявятым памежным батальёнам, які быў перайменаваны ў батальён «Клецк». Некаторы час нумарацыя адзінак захоўвалася, але ў 1931 годзе была цалкам скасавана.

На той час рыштунак падраздзялення складаўся з 734 вінтовак Бярц’е ўзору 1916 г., 49 ручных кулямётаў «Шаша» узору 1915 г. і 2 станкавых кулямётаў «Гочкіс» узору 1914 г.

Пасля правядзення рэарганізацыі Корпуса аховы памежжа «R.2» батальён стаў складацца з камандавання, узвода сувязі, кулямётнай, рэзервовай і трох памежных ротаў. У лістападзе 1936 г. у падраздзяленні служылі 20 афіцэраў, 66 унтэр-афіцэраў, 23 звыштэрміновых і 572 шараговых жаўнераў.

Загадам камандавання ад 23 лютага 1937 года была распачата першая фаза рэканструкцыі Корпуса аховы памежжа «R.3», у выніку чаго батальён атрымаў новую працу. Ён стаў адміністрацыйнай адзінкай для кавалерыйскага эскадрона «Клецк», аднайменнага пастарунка жандармерыі і батарэі лёгкай артылерыі. У выніку рэалізацыі другой фазы рэфармавання КАП улетку 1937 года другая памежная рота «Хомінка» была заменена на другую памежную роту «Вароніна» са стражніцамі «Кунцаўшчына» і «Геленава», а таксама на першую памежную роту са стражніцамі «Морач» і «Колкі». Стражніца «Лазовіцы» трэцяй памежнай роты «Смолічы» батальёна «Клецк» была перададзена да другой роты «Сейлавічы» батальёна «Стоўбцы». Узвод сувязі роты «Вароніна» быў размешчаны ў казармах роты «Любянец», а яе камандаванне было размешчана разам з камандаваннем роты «Хомінка» батальёна «Людвікава».

15 мая 1939 года падраздзяленне стала гаспадарчым аддзелам, у выніку чаго пасада кватэрмайстара была пераназвана ў пасаду намесніка камандзіра па гаспадарчых справах.

Мабілізацыя і напад на батальён

31 жніўня 1939 года, у першы дзень усеагульнай польскай мабілізацыі, батальён стаў адзінкай ў складзе 96-га пяхотнага палка на чале з новым камандзірам — капітанам Зыгмунтам Кледзікам. 96-гі пяхотны полк увайшоў ў склад 38-й пяхотнай дывізіі, якая 6 верасня была падпарадкавана камандаванню арміі «Карпаты», перапраўлена да чыгуначных станцый у Стоўбцы і Лунінец і адтуль праз Здалбуніў і Львоў накіравана ў раён Пшэмысля і Дабромыля. Пасля заканчэння мабілізацыі 96-га пяхотнага палка батальён «Клецк» узмацніў свае сілы і працягнуў памежную службу. Камандзір батальёна на той час, падпалкоўнік Яцэк Юра, стаў камандзірам палка «Сноў».

Пасля аднаўлення батальён «Клецк» працягнуў ахову савецка-польскай дзяржаўнай мяжы даўжынёй у 37.738 км пад кіраўніцтвам камандзіра — капітана Станіслава Звойшчыка.

17 верасня 1939 г. а чацвёртай гадзіне раніцы ў межах пахода Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь на батальён быў здзейснены напад з савецкага боку. Памежнікам супрацьстаялі аддзяленні чырвонаармейцаў і войскаў аховы памежжа НКУС, якія пачалі свой наступ з боку дарогі на Слуцк. Увечары адзінкі батальёна «Клецк» разам з адной пяхотнай ротай адыйшлі спачатку да Крывошына, а пасля да Лунінца і разам з іншымі польскімі вайсковымі фармаваннямі пачалі дзейнасць у складзе згуртавання генерала Вільгельма Орліка-Рукемана.

Культурна-асветніцкая дзейнасць

Дзейнасць батальёна не абмяжоўвалася толькі вайсковымі справамі. Ён валодаў уласным кінатэатрам, кіраваў камандай аматарскага тэатра і спрыяў дзейнасці ваеннага духавога аркестра, які ўтварыўся 1 верасня 1930 года, а таксама змешанага хору «Лютня», які пачаў дзейнічаць 15 кастрычніка 1930 г. Заснавальнікам і капельмайстарам аркестра і хору быў Юзаф Сакалоўскі.

• Батальён на старых здымках
• 
  Навучанне жаўнераў батальёна бетанаванню, 1929 г.
• 
  Хор «Лютня» пры батальёне, 1932 г.
• 
  Драўляная брама да казармаў батальёна «Клецк»
• 
  Казармы батальёна «Клецк», помнік архітэктуры мадэрну

Артылерыйская батарэя «Клецк»

У верасні 1937 года пры дзявятым батальёне на падставе загада камандзіра Корпуса аховы памежжа ад 26 верасня 1937 года была заснавана артылерыйская батарэя. У плане прыналежнасці батарэя адносілася да палка «Сноў», якому падпарадкоўвалася ва ўсіх пытаннях, акрамя навучальнага, дзе батарэя падлягала дзявятай артылерыйскай групе. На той час у ёй служылі 3 афіцэры, 11 унтэр-афіцэраў і 59 шараговых жаўнераў. Налічвалася 54 коней.

У красавіку 1939 года батарэя разам з батальёнам «Слабодка» была мабілізавана і перадыслакавана ў раён Аўгустава, дзе стала падпарадкоўвацца камандаванню самадзейнай аператыўнай групы «Нараў». Напачатку вераснёвай кампаніі батарэя разам з 3-ім пяхотным палком і батальёнам «Сейны» увайшла ў склад сувальскай кавалерыйскай брыгады, але непасрэднага ўдзелу ў ваенных дзеяннях не прымала. 9 верасня 1939 г. згуртаванне «Аўгустаў», якое скаладалася з 3-га пяхотнага палка, батальёна «Сейны» і батальёна «Клецк» стала падпарадкоўвацца камандаванню вайсковага акружнога корпуса №3. Уначы з 13 на 14 верасня батарэя была перадыслакавана са станцыі «Аўгустаў» да Усходняй Малапольшчы, а 17 верасня, знаходзячыся на перасячэнні маршрутаў да Львова, падраздзяленне было высаджана на чыгуначнай лініі Сарны—Кастопаль у Валынскім ваяводстве. Пасля гэтага, яна ўвайшла ў склад артылерыйскага дывізіёна, створанага ў рэзервовым Цэнтры лёгкай артылерыі №3 у Пружанах. Дывізіёнам камандаваў маёр артылерыі Стэфан Чэрнік. Пасля ён стаў непасрэдна падпарадкоўвацца камандзіру згуртавання Корпуса аховы памежжа генералу Вільгельму Орлік-Рукеману. У складзе гэтага згуртавання батарэя ўдзельнічала ў бітвах пад Шацкам і Вытычным.

Здарэнні

Захаваліся звесткі аб здарэннях на тэрыторыі, якую ахоўваў батальён «Клецк» з 17 па 30 студзеня 1925 г.:

• Уначы з 13 на 14 студзеня 1925 г. пяць узброеных злачынцаў спрабавалі абрабаваць селяніна Ліпіньскага. Напалоханыя гучнымі крыкамі дачкі Ліпіньскага, бандыты здзейснілі адзін стрэл і збеглі. Найбліжэйшы савецкі памежны пост на стрэл бандытаў адкрыў агонь у польскі бок. Паднятая па трывозе другая памежная рота і дзясяты эскадрон кавалерыі з дапамогай паліцыі абшукалі ваколіцы, але слядоў рабаўнікоў не знайшлі.
• 19 студзеня 1925 г. на савецкім боку ў раёне Кукавічаў былі заўважаны некалькі цывільных вершнікаў, якія мелі прыхаваныя вінтоўкі і гранаты. Адзін з іх пад’ехаў да мяжы і некаторы час назіраў за польскай тэрыторыяй, але потым адступіў і разам з іншымі вершнікамі пакінуў мясцовасць.
• 19 студзеня 1925 г. на адрэзку мяжы №19 былі затрыманы два кантрабандысты, пазней перададзеныя паліцыі.
• 20 студзеня 1925 г. на адрэзку мяжы №20 былі затрыманы два чалавекі, якія спрабавалі незаконна перайсці на бок БССР. Парушальнікаў перадалі паліцыі.
• 21 студзеня 1925 г. паміж 17.30 і 19.50 на адрэзку мяжы насупраць Кабылінай Галавы адбыўся вялікі пажар.
• Уначы з 20 на 21 студзеня 1925 г. у вёсцы Юшавічы былі пачуты гукі ад стрэлаў, якія, як выявіў воінскі патруль, здзейснілі грамядзянскія асобы ў дачыненні да паліцэйскага інфарматара. На месцы ў яўрэя Маера знайшлі расійскую вінтоўку.
• 23 студзеня 1925 г. для перадачы сакрэтных дакументаў з дзясятага эскадрона ў Івянец быў адпраўлены ўлан Бярэзін. На поўдзень ад фальварка Цапра, у лесе пры дарозе на Заполле на ўлана напалі дзве асобы, якія ўдарылі Бярэзіна нажом, але былі напалоханы і збеглі. Бандыты не кранулі дакументаў і ранены жаўнер здолеў давезці іх у месца прызначэння.
• 23—28 студзеня 1925 г. на адрэзку мяжы №19 паліцыя арыштавала нейкага Ксаверыя Вініча за незаконны продаж гарэлкі жаўнерам батальёна «Клецк» па завышаным кошце.
• 25 студзеня 1925 г. каля 9.00 непадалёку ад стражніцы «Лазовічы» быў затрыманы нелегальны парушальнік дзяржаўнай мяжы з савецкага боку.
• 26 студзеня 1925 г. каля 18.00 на савецкім боку адбыўся пажар у Навасёлках насупраць адрэзка мяжы Ёдчыцы—Касюты. Напапярэдні, а таксама падчас пажара былі чутны выбухі ручных гранатаў.

Структура

Арганізацыя ў 1934 годзе Камандаванне батальёнам Узвод сувязі Рэзервовая рота Кулямётная рота 1 памежная рота «Любянец» Стражніца «Каранеўшчына» Стражніца «Вялікая Балвань» Стражніца «Ёдчыцы» Стражніца «Цецеравец» 2 памежная рота «Хомінка» Стражніца «Кунцаўшчына» Стражніца «Геленава» Стражніца «Морач» Стражніца «Колкі» 3 памежная рота «Смолічы» Стражніца «Лазовічы» Стражніца «Марысін» Стражніца «Палаўковічы» Стражніца «Цыцкавічы» Стражніца «Лецяшын»

Арганізацыя ў 1937 годзе Камандаванне батальёнам Узвод сувязі Рэзервовая рота Кулямётная рота 1 памежная рота «Смолічы» Стражніца «Марысін» Стражніца «Палаўковічы» Стражніца «Цыцкавічы» 2 памежная рота «Любянец» Стражніца «Каранеўшчына» Стражніца «Вялікая Балвань» Стражніца «Цецеравец» Стражніца «Кунцаўшчына»

Арганізацыя ў 1939 годзе Камандаванне батальёнам Кулямётная рота Узвод сувязі Кавалярыйскі эскадрон «Клецк» 1 памежная рота «Любянец» 1 рэзервовы ўзвод Стражніца «Каранеўшчына» Стражніца «Вялікая Балвань» Стражніца «Цецеравец» 2 памежная рота «Хомінка» 1 рэзервовы ўзвод Стражніца «Кунцаўшчына» Стражніца «Геленава» 3 памежная рота «Смолічы» 2 рэзервовы ўзвод Стражніца «Марысін» Стражніца «Палаўковічы» Стражніца «Цыцкавічы»

Кіраўніцтва

Камандзіры батальёна 3 кастрычніка 1924 — 25 лютага 1925 — маёр пяхоты Ян Пракоп 25 лютага 1925 — 24 ліпеня 1928 — маёр пяхоты Зыгмунт Піўніцкі 24 ліпеня 1928 — 28 студзеня 1931 — падпалкоўнік пяхоты Вацлаў Вільнеўчыч 28 студзеня 1931 — красавік 1934 — маёр пяхоты Антоні Цыбульскі 2 ліпеня 1934 — 18 мая 1937 — падпалкоўнік пяхоты Станіслаў Курч 18 мая 1937 — верасень 1939 — падпалкоўнік пяхоты Яцэк Аляксей Юра верасень 1939 — капітан пяхоты Станіслаў Звойшчык

Штат батальёна ў чэрвені 1939 года Камандзір — падпалкоўнік Яцэк Аляксей Юра Намеснік камандзіра — маёр Чэслаў Ямка Ад’ютант — капітан Максіміліян Ехалік Камандзір першай памежнай роты — капітан Зыгмунт Бабоўскі Камандзір другой памежнай роты — капітан Зыгмунт Ян Кледзік Камандзір трэцяй памежнай роты — капітан Валенцій Войцех Рошкевіч Камандзір рэзервовай роты — капітан Эдвард Харнер Камандзір кулямётнай роты — капітан Канстанцін Дзержак Камандзір узвода сувязі — паручнік Мар’ян Францішак Сякерскі

Літаратура

• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №8/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №15/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №16/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №17/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza №19/1925. — Шчэцін: Archiwum Straży Granicznej, 1925.
• «Orkiestr» № 2 (6)/сакавік 1931 г.. — 1931.
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937 roku. — 1937.
• Анджэй Канстанкевіч, Ежы Прохвіч, Ян Руткевіч. Korpus Ochrony Pogranicza 1924—1939. — Варшава: Barwa i Broń, 2003. — ISBN 978-83-900217-9-9.
• Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / Склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мінск: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — ISBN 978-985-6828-35-8.
• Багуслаў Поляк, Ежы Прохвіч, Марэк Яблонаўскі, Уладзімір Янкоўскі. O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. — Варшава—Пултуск: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. — ISBN 83-88067-47-8.
• Ежы Прохвіч. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. — «Wojskowy Przegląd Historyczny», №4 (150)/1994. — Варшава: Czasopisma Wojskowe, 1994. — С. 148—160. — ISBN 0043-7182.
• Ежы Прохвіч. Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. — Варшава: Wydawnictwo Neriton, 2003. — ISBN 83-88973-58-4.
• Х’юберт Бяроза, Каятан Шчэпаньскі. Centralna Szkoła Podoficerska KOP. — Граева: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. — ISBN 978-83-938921-7-4.