Башчанская пліта

Башчанская пліта (харв.: Baščanska ploča) — адзін з самых старых помнікаў харвацкай пісьменнасці, і адзін з самых старых і найбольш значных з захаваных глагалічных помнікаў. Датуецца прамежкам XI і XII стагоддзяў.

Пліта была знойдзена ў 1851 годзе пры раскопках раманскай царквы Святой Луцыі ў вёсцы Юрандвор побач з мястэчкам Башка ў паўднёвай частцы вострава Крк. З 1934 года пліта захоўваецца ў Харвацкай Акадэміі навукі і культуры ў Заграбе, у царкве Святой Луцыі знаходзіцца дакладная копія.

Апісанне

Башчанская пліта, выстаўленая ў Харвацкай Акадэміі навукі і культуры

Каменная пліта змяшчае надпіс, тэкст якой абвяшчае аб ахвяраванні каралём Дмітарам Званімірам участка зямлі бенедыкцінскаму абацтву пад кіраваннем абата Држыхі. Надпіс змяшчае 13 радкоў, добра захаваўся. Два фрагменты пліты ў правай частцы былі знойдзены адбітымі ад асноўнай пліты, але там таксама захаваўся выбіты тэкст. Башчанскі надпіс выкананы глаголіцай, змяшчае шэраг характэрных асаблівасцей харвацкага зводу царкоўнаславянскай мовы. Башчанская пліта — адзіны захаваны ўзор пераходнага тыпу глагалічнага алфавіту ад «круглага» (балгарска-македонскай) да «вуглаватага» (харвацкай).

Башчанскі надпіс — найстарэйшая з захаваных пісьмовых крыніц, дзе згаданы прыметнік «харвацкі» на харвацкай мове. Існуе некалькі больш старажытных харвацкай-глаголічных надпісаў (Пломінская пліта, Валунская пліта і Кркскі надпіс, якія датуюцца XI стагоддзем), але яны саступаюць Башчанской пліце па аб'ёме і захаванасці. Надпіс выкананы харвацкім зводам царкоўнаславянскай мовы і лічыцца адным з самых старажытных сведчанняў перыяду з'яўлення ўласна харвацкай мовы.

Тэкст башчанскай пліты намаляваны на аверсе банкноты ў 100 кун разам з партрэтам Івана Мажураніча.

Тэкст

Арыгінальны тэкст

ⰰⰸⱏ–––––ⱌⰰⰻⱄⱀⰰ––ⱅⰰⰳⱁⰴⱆⱈⰰⰰⰸⱏ
ⱁⱂⰰⱅ–ⰴⱃⱏⰶⰻⱈⱝⱂⰻⱄⰰⱈⱏⱄⰵⱁⰾⰵⰴⰻⱑⱓⰶⰵ
ⰴⰰⰸⱏⰲⱏⱀⰻⰿⱃⱏⰽⱃⰰⰾⱏⱈⱃⱏⰲⱝⱅⱏⱄⰽⱏ–––
ⰴⱀⰻⱄⰲⱁⱗⰲⱏⱄⰲⰵⱅⱆⱓⰾⱆⱌⰻⱓⰻⱄⰲⰵ––
ⰿⰻⰶⱆⱂⱝⱀⱏⰴⰵⱄⰻ–ⱃⱝⰽⱃⱏⰱⱝⰲⱑⰿⱃⱝ–––ⱏⰲ––
ⱌⱑⱂⱃⰱⱏⱀⰵⰱⰳⰰ–ⱏⱂⱁⱄⰾ–ⰲⰻⱀⱁⰴⰾⱑ––ⰲⰰⰲⱁ
ⱅⱁⱌⱑⰴⰰⰻⰶⰵⱅⱉⱂⱁⱃⱒⰵⰽⰾⱏⱀⰻⰻⰱⱁⰻⰱ–ⰰⱀⰾⰰⰻⰳⰵ
ⰲⰰⰼⰾⰻⱄⱅ҃ⰻⰻⱄⱅ҃ⰰⱑⰾⱆⱌⰻⱑⰰⱞⱀⱏⰴⰰⰻⰾⰵⱄⰴⱑⰶⰻⰲⰵ
ⱅⱏⱞⱉⰾⰻⰸⱝⱀⰵⰱ҃ⱁⰳⰰⰰⰸⱏⱁⱀⱝⱅⱏⰴⰱⱃⱉⰲⱜⱅⱏⰸⱏ
ⰴⱝⱈⱏⱌⱃ꙯ⱑⰽⱏⰲⱏⱄⰻⱅⰻⱄⰲⱉⰵⱓⰱⱃⱝⰰⱜⱓⱄⱏⰴⰵⰲ
ⰵⱅⰻⱓⰲⱏⰴⱀⰻⰽⱏⱀⰵⰸⰰⰽⱉⱄⱏⱞⱏⱅⱝⱉⰱⰾⰰⰾ
ⰰⱓⱋⱝⰳⱉⰲⱏⱄⱆⰽⱏⱃⱝⰻⱀⱆⰻⰱⱑⱎⰵⰲⱏⱅⱏⰾNⱜⱞ
ⱜⰽⱆⰾⱝⰲⱏⱉтⱉⱒⱍ–––ⰲⰵт꙯ⱆⱓⰾⱆⱌ꙯ⱜⱓⰲⱏⰵⰾⰻNⱉ

Транслітарацыя на лацінку

A[ZЪ VЪ IME O]TCA I S(I)NA [I S](VE)TAGO DUHA AZЪ
OPAT[Ъ] DRŽIHA PISAHЪ SE O LEDI[N]Ě JuŽE
DA ZЪVЪNIM[I]RЪ KRALЪ HRЪVATЪSKЪÏ [VЪ]
DNI SVOJĘ VЪ SVETUJu LUCIJu I S[VEDO]-
MI ŽUPANЪ DESIMRA KRЪ[BA]VĚ MRA[TIN]Ъ VЪ L(I)-
CĚ PR(I)BЪNEBŽA [S]Ъ POSL[Ъ] VIN[OD](O)LĚ [ĚK](O)VЪ V(Ъ) O-
TOCĚ DA IŽE TO POREČE KLЪNI I BO(G) I BÏ(=12) AP(OSTO)LA I G(=4) E-
VA(N)J(E)LISTI I S(VE)TAĚ LUCIĚ AM(E)NЪ DA IŽE SDĚ ŽIVE-
TЪ MOLI ZA NE BOGA AZЪ OPATЪ D(O)BROVITЪ ZЪ-
DAH CRĚKЪVЪ SIJu I SVOEJu BRATIJu SЪ DEV-
ETIJu VЪ DNI KЪNEZA KOSЪМЪTA OBLAD-
AJuĆAGO VЪSU KЪRAINU I BĚŠE VЪ TЪ DNI M-
IKULA VЪ OTOČЪCI [SЪ S]VETUJu LUCIJu VЪ EDINO

Тэкст на сучаснай харвацкай

Ja, u ime Oca i Sina i Svetoga Duha. Ja
opat Držiha pisah ovo o ledini koju
dade Zvonimir, kralj hrvatski u
dane svoje svetoj Luciji. Svjedoče
mi župan Desimir u Krbavi, Martin u Li-
ci, Piribineg u Vinodolu i Jakov na o-
toku. Da tko poreče, nega ga prokune i Bog i 12 apostola i 4 e-
vanđelista i sveta Lucija. Amen. Neka onaj tko ovdje živi,
moli za njih Boga. Ja opat Dobrovit zi-
dah crkvu ovu sa svoje dev-
etero braće u dane kneza Kosmata koji je vl-
adao cijelom Krajinom. I bijaše u te dane Mi-
kula u Otočcu sa svetom Lucijom zajedno.

Пераклад на беларускую

У імя Айца і Сына і Святога Духа, я
абат Држыха, напісаў гэта аб зямлі, якую
даў Званімір, харвацкі кароль, у
яго дні Святой Луцыі. І свед-
кі [былі] жупан Дэсімір у Крбаве, Марцін у Лі
цы, Пірыбінег у Вінадоле і Якаў на во-
страве. Хто будзе адмаўляць гэта, да пракляне яго і Бог і 12 апосталаў і 4 е-
вангелісты і Святая Луцыя. Амінь. Хто бы ні жыў тут
малі за іх Бога. Я, абат Добравіт, пабу-
даваў гэту царкву з дзевя-
ццю братамі ў дні князя Космата, які ўла-
дарыў усім краем. І ў тыя дні Мі-
калай з Аточаца аб'яднаўся са Святой Луцыяй.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Башчанская пліта
Darko Zubrinic. The Baska tablet — precious stone of Croatian literacy (англ.)
http://www.svkri.hr/izlozbe/baskatablet.html Архівавана 25 жніўня 2004.