Натуральная воспа

(Пасля перасылкі з Воспа)

Натуральная воспа (лац. variola, variola vera) або, як яе яшчэ называлі раней, чорная воспа — высокакантагіёзная (заразная) вірусная інфекцыя, ад якой пакутуюць толькі людзі. Яе выклікаюць два віды вірусаў: variola major (смяротнасць 20-40 %, па некаторых дадзеных — да 90 %) і variola minor (смяротнасць 1-3 %). Людзі, што выжываюць пасля воспы, могуць часткова або цалкам губляць зрок, і практычна заўсёды на скуры застаюцца шматлікія рубцы ў месцах былых язваў.

Натуральная воспа
Дзяўчынка з Бангладэш, хворая на натуральную воспу (1973 год). Пра поўнае знішчэнне воспы ў Бангладэш было абвешчана ў снежні 1977 года, калі Сусветная арганізацыя аховы здароўя афіцыйна пацвердзіла гэты факт.
Дзяўчынка з Бангладэш, хворая на натуральную воспу (1973 год). Пра поўнае знішчэнне воспы ў Бангладэш было абвешчана ў снежні 1977 года, калі Сусветная арганізацыя аховы здароўя афіцыйна пацвердзіла гэты факт.
МКХ-10 B03. 03.
МКБ-10-КМ B03
МКХ-9 050050
МКБ-9-КМ 050.9[1] і 050[1]
DiseasesDB 12219
MedlinePlus 001356
eMedicine emerg/885 
MeSH D012899
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

У 1979 годзе Сусветная арганізацыя аховы здароўя афіцыйна паведаміла, што воспа чалавека была цалкам ліквідаваная з дапамогай вакцынацыі[2], нягледзячы на гэта, усё яшчэ існуе магчымасць унутрылабараторнага заражэння пры правядзенні навуковых даследаванняў з наступным распаўсюджваннем хваробы.

Гісторыя правіць

Эвалюцыя віруса правіць

Пытанне з часам з'яўлення віруса натуральнай воспы канчаткова не ўрэгулявана. Хутчэй за ўсё, вірус воспы эвалюцыянаваў паміж 68—16 тысяч гадоў таму[3][4]. Шырокі дыяпазон датаў звязаны з розным адлікам, які выкарыстоўваўся для каліброўкі малекулярнага гадзінніка. Адна клада штамаў належыць Variola major (віруса, які выклікае клінічна больш цяжкую форму захворвання), якая перайшла на чалавека і распаўсюджвалася з Азіі, паміж V і XVI стагоддзямі. Другая клада ўключае дзве разнавіднасці Variola Alastrim minor (фенатыпічная мяккая форма воспы), апісаная ў Амерыцы і ізаляваная ў Заходняй Афрыцы, якая аддзялілася ад агульнага продка віруса натуральнай воспы паміж XV стагоддзем да н.э. і VII стагоддзем н. э. У далейшым гэтая клада разышлася на дзве субклады каля XIII стагоддзя.

Воспа ў старажытнасці правіць

 
Суправаджальныя малюнкі да тэксту з Фларэнтыйскага кодэкса (15401585 гады), дзе індзеец церпіць на воспу.

Раней лічылася, што натуральная воспа вядомая чалавецтву з найстаражытных часоў. Розныя крыніцы адносілі яе першае з'яўленне альбо да Афрыцы, гэта значыць Старажытнага Егіпту, альбо да Азіі, гэта значыць да часоў Старажытнага Кітаю. Аднак, згодна з генетычнымі даследаванням, вірус натуральнай воспы чалавека блізкі вірусу вярблюджай воспы, з-за чаго ў цяперашні час мяркуецца, што да чалавека ён перайшоў ад вярблюдаў у блізкаўсходнім рэгіёне ў пачатку нашай эры[5].

Эпідэмія чорнае воспы ўпершыню пракацілася па Кітаю ў IV стагоддзі, а ў сярэдзіне VI стагоддзя эпідэія дасягнула Карэю. У 737 годзе ад воспы памерлі больш за 30% насельніцтва Японіі, а ўзровень смяротнасці ў густанаселеных раёнах даходзіў да 70%[5]. У Індыі існавала адмысловая багіня воспы — Марыятале; ейныя выявы былі выраблены ў выглядзе маладой жанчыны ў чырвонай вопратцы, якая валодае вельмі раздражняльным характарам, гэта значыць паводле паданню, аднойчы яна за нешта раззлавалася на свайго бацьку і ў гневе кінула яму ў твар залатыя каралі, і там, дзе пацеркі закранулі скуру, з'явіліся пустулы. Памятаючы пра гэта, вернікі імкнуліся ўлагодзіць і ўмілашчыць Марыятале, прыносілі ёй ахвяры. У Карэі эпідэміі воспы тлумачылі наведваннем духу, якога звалі «паважаны госць воспа». Яму ставілі алтар, куды прыносілі лепшую ежу і віна[6].

Некаторыя даследчыкі лічылі, што воспа згадваецца ў Бібліі, дзе ў апісанні дзесяці караў егіпецкіх, сказана, што на людзях і на быдле будуць запаленні з нарывамі[7], хоць пад «нарывамі» магла разумецца любая скурная хвароба. З Індыі воспа магла быць распаўсюджаная ў іншыя рэгіёны войскамі Аляксандра Македонскага. Меркавалася, што ва II стагоддзі гэтая хвароба пад назвай «чума Антоніюса» хапіла рымскія легіёны Марка Аўрэлія, а ў 60 годзе да н.э. з'явілася ў Старажытным Рыме[7], але апісанне «чумы Антоніюса» Галенам не адпавядае характару плыні захворвання пры заражэнні натуральнай воспай[5]. У арабаў, паводле сведчанні арабскага лекара Арона, які жыў у VII стагоддзі, воспа была вядома са старажытных часоў.

Згодна з досыць пэўнымі навуковымі звесткамі, першым апісаннем эпідэміі воспы ў заходняй частцы Старога Свету з'яўляецца кароткае згадванне ў Каране, гэта значыць у 569570 гадах войска эфіопаў, якія аблажылі Меку, было пабіта невядомай ім хваробай. У VI стагоддзі воспа ўжо гаспадарыла ў Візантыі, занесенай туды з Афрыкі пры Юстыніяне I[7]. Арабы-мусульмане, прыступіўшы да заваёвы, у VIIVIII стагоддзях разнеслі воспу ад Іспаніі да Індыі[5]. Гісторыя засведчыла з'яўленне воспы ў Сірыі, Палесціне і Персіі ў VII стагоддзі, у Сіцыліі, Італіі, Іспаніі і Францыі ў наступным, VIII стагоддзі[7].

Сымптаматыка правіць

 
Воспеныя скарыначкі на руках у хворага

Пры тыповай плыні воспы інкубацыйны перыяд доўжыцца 8—12 дзён. Пачатковы перыяд характарызуецца дрыжыкамі, падвышэннем тэмпературы цела, моцным ірваным болем у паясніцы і канечнасцях, моцнай смагай, галавакружэннем, галаўным болем, рвотай. Часцяком пачатак хваробы бывае даволі мяккім.

На 2—4 дзень раза з ліхаманкай з'яўляецца ініцыяльная сып на скуры або ў выглядзе вучасткаў гіперэміі, альбо гемарагічная сып па абодвум бакам грудной клеткі ў вобласці грудных мышцаў да падпахавых упадзінаў, а таксама ніжэй пупка ў галіне пахвінных зморшчын і ўнутраных паверхняў сцёгнаў, гэта значыць «трохвугольніку Сымона», кровазліццё выглядае як пурпура і нават як экхімоза. Плямістая сып трымаецца некалькі гадзін, гемарагічная — больш працяглы час.

На 4 дзень назіраецца зніжэнне тэмпературы цела, саслабляюцца клінічныя сімптомы пачатковага перыяду, але з'яўляюцца тыповыя воспіны на скуры галавы, твару, тулава і канечнасцей, якія праходзяць стадыі плямы, папулы, бурбалкі, пустулы, стварэння скарыначак, адарванне апошніх і стварэння рубца. Адначасова з'яўляюцца воспіны на слізістай носу, гартані, трахеі, бронхах, прамой кішцы, мочаспускальнага канала. Яны неўзабаве ператвараюцца ў эрозіі. У жанчын назіраецца стварэнне воспін на палавых органах.

На 8—9 дні хваробы ў стадыі нагнаення бурбалак зноўку пагаршаецца самаадчуванне хворых, узнікаюць прыкметы таксічнай энцэфалапатыі (парушэнне свядомасці, трызненне, узбуджэнне, у дзяцей — курчы). Перыяд падсыхання і адпадзення скарынак займае каля 1—2 тыдняў. На твары і валасяной часткі галавы ўтвараюцца шматлікія рубцы.

Змена крыві характарызуецца лейкацытозам, пры цяжкіх формах маецца рэзкі зрух налева з выхадам у кроў міелацытаў.

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. а б Disease Ontology — 2016. Праверана 15 мая 2019.
  2. Натуральная воспа. Сусветная арганізацыя здароўя.
  3. Esposito JJ, Sammons SA, Frace AM, Osborne JD, Olsen-Rasmussen M, Zhang M, Govil D, Damon IK, Kline R, Laker M, Li Y, Smith GL, Meyer H, Leduc JW, Wohlhueter RM (2006) «Genome sequence diversity and clues to the evolution of variola (smallpox) virus». Science. 2006 Aug 11; 313(5788):807–812
  4. Li Y, Carroll DS, Gardner SN, Walsh MC, Vitalis EA, Damon IK (2007) «On the origin of smallpox: correlating variola phylogenics with historical smallpox records». Proc Natl Acad Sci USA 104(40):15787-15792
  5. а б в г Д. П. Кларк «Микробы, гены и цивилизация», — М.: Эксмо, 2011, С. 31, 98, 196. ISBN 978-5-699-46634-4
  6. «Энциклопедия для детей» Аванта+. Биология. Серия: Энциклопедия для детей. М. 1996. ISBN 5-94623-126-X
  7. а б в г В. В. Святловский. «Эдуард Дженнер. Его жизнь и научная деятельность», СПб., тип. Ю. Н. Эрлих, 1891

Спасылкі правіць