Вікіпедыя

Галшка Гулевічаўна

Лізавета (таксама Галшка, Гальшка, Гельжбета ад польск.: Halszka, Halżbieta) Васільеўна Гулевіч, вядомая як Галшка Гулевічаўна (нар. каля 1575 або 1577—1642, Луцк, Валынь) — прадстаўніца старадаўняга ўкраінскага шляхецкага роду Гулевічаў[k 1], мецэнатка, фундатар Кіеўскага брацкага Богаяўленскага манастыра і Кіева-брацкай школы, ад якой вядзе гісторыю Кіева-Магілянская акадэмія. Завяшчала таксама грошы Луцкаму братэрству. Клапацілася аб развіцці духоўнасці і асветы. Праваслаўная святая.

Галшка Гулевічаўна
Дата нараджэння 1575 ці 1577
Месца нараджэння
Дата смерці 1642
Месца смерці
Месца пахавання
Бацька Васіль Гулевіч[d]
Муж Крыштаф Пацей[d] і Стэфан Лозка[d]
Дзеці Кацярына з Пацеяў[d] і Міхаіл Лозка[d]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія правіць

Да 1615 года правіць

Паходзіла з уплывовага шляхецкага роду Гулевічаў, вядомага з XV стагоддзя, прадстаўнікі якога займалі розныя пасады на Валыні і іншых землях Рэчы Паспалітай, дасягалі высокіх царкоўных пасад, валодалі населенымі пунктамі. Верагодна паходзілі з Галіцыі[1].

Дзед Галшкі Гулевічаўны, Фёдар (Феадосій) Гулевіч, быў валынскім зямянінам, пазней пасвечаны ў праваслаўнага Луцкага і Астрожскага біскупа[1], меў пяць сыноў. Бацька Галшкі Васіль Гулевіч-Затурэцкі быў уладзімірскім падстарастам і валынскім войскім. Ад трох яго жонак, акрамя дачкі Галшкі, у яго былі сыны Андрэй, Міхаіл, Васіль і Бенедыкт, дочкі Марыя і Ганна. Галшка нарадзілася, верагодна, у яго вёсцы Затурці на Валыні ў 70-х гадах XVI стагоддзя[2][3][4].

У 1594 годзе Галшка выйшла замуж за Крыштафа Пацея, сына Іпація Пацея — Бэрэстэцкага земскага суддзі (1580—1588) і кашталяна (1588—1593), праваслаўнага епіскапа Уладзімірскага і Берасцейскага (з 1593), аднаго з галоўных ініцыятараў Берасцейскай уніі, пасля уніяцкага мітрапаліта Кіеўскага і Галіцкага. Пасля ранняй смерці мужа Галшка Гулевічаўна выхоўвала дачку Кацярыну, у 1615 годзе аддала яе замуж за аршанскага харунжага Мікалая Млечка[2].

У 1601 ці 1602 годзе выйшла замуж другі раз за Стэфана Лозка, мазырскага маршалка. Галшцы на той момант было каля 30 гадоў, Стэфану — 60. Муж і жонка мелі сына Міхаіла, жылі ў сямейнай сядзібе ў Кіеве на Падоле, недалёка ад гарадской ратушы[2].

Дароўная правіць

У канцы XVI — пачатку XVII стагоддзяў на ўкраінскіх землях узнікаюць друкарні і школы. У іх падтрымку разгортваецца дабрачыннасць, да якой, як лічыцца, далучылася і Галшка[5][6].

14 кастрычніка 1615 склала і падпісала дароўную (фундуш), якая 15 кастрычніка была ўнесена ў кіеўскія гродскія кнігі. Такім чынам дароўная ўступіла ў юрыдычную сілу. У дароўнай яна адпісала свой дом з землямі ў Кіеве для заснавання новага манастыра, шпіталя і школы для дзяцей усіх саслоўяў. У дароўнай адзначалася:

  Я, Галшка Гулевічаўна, жонка Яго Міласці пана Стэфана Лозкі, маршалка Мазырскага, са згоды Яго Міласці на ўсё наступнае, будучы здаровым целам і духам, ясна добраахвотна ўсведамляю ў гэтым сваім добраахвотным лісце, што я, пастаянна жывучы ў старажытнай святой праваслаўнай веры Усходняй Царквы і палаючы пабожнай руплівасцю да яе, з любові і дабрыні да братоў маіх - рускага народа і дзеля выратавання душы яе з даўніх часоў намерылася чыніць дабро Царкве Божай... у паветах Кіеўскім, Валынскім і Брацлаўскім духоўна-свецкім дзяржавам: манахі, святары і дыяканы манаскага і свецкага сану, прамяністыя князі, знатныя паны, дваранства і ўсе іншыя чыны і статусы рускага народа...  

Як і належыць, у дароўнай паказваліся межы дараванага маёнтка, размешчанага недалёка ад Кантрактовай плошчы. У дароўнай Галшка агаворвала прызначэнне ўкладу:

  Усё пасеяна — у стаўрапійскі манастыр паспалітага жыцця ў чыне Васіля Вялікага, а таксама ў школу для дзяцей, як шляхецкіх, так і мяшчанскіх, і ў любы іншы лад жыцця пабожнага, які б <...> служаць для выхавання і навучання ветлівых дзяцей хрысціянскіх людзей, а разам з тым і карчмы вандроўнага духавенства <...> каб і манастыр, і школа, і ўвесь чын кіраваліся законам усходняй царквы грэчаскага абраду.  

Дзякуючы ахвяраванню Галшкі Гулевічаўны ініцыятары Кіеўскага братэрства атрымалі сядзібу з зямлёй у Ніжнім Кіеве, то бок на Падоле, для заснавання манастыра і школы. Развіццём манастыра займаўся Пячэрскі манах, заснавальнік шэрагу манастыроў на ўкраінскіх землях Ісая Капінскі, імя якога згадвае Галшка ў сваёй дароўнай. Школа магла размясціцца ў доме Галшкі Гулевічаўны і Стэфана Лозкі, аднак у самой дароўнай аб будынку на «двары з пляцам» не згадана. Ахвяраваннем сваёй сядзібы Галшка Гулевічаўна зрабіла магчымым адкрыццё Кіева-брацкай школы, якой пасля рэформы Пятра Магілы давялося адыграць важную ролю ў гісторыі ўкраінскай адукацыі і культуры[2].

 
Рэверс юбілейнай манеты «Галшка Гулевічаўна» ад Нацбанка, 2015 год.

Арыгінал дароўнага дакумента гісторыкам невядомы, гэтак жа не выяўленыя копіі Галшкінай дароўнай XVII стагоддзя. Самы старажытны дакумент — гэта рукапісная копія з капіарыя Кіева-брацкага манастыра другой паловы XVIII стагоддзя, якая захоўваецца ў Цэнтральным дзяржаўным гістарычным архіве. Яго ў 1774 годзе Кіеўскі мітрапаліт Гаўрыіл перадаў Свяцейшаму сіноду разам з копіямі іншых дакументаў, якія захоўваліся ў Кіева-Магілянскай акадэміі. З гэтых копій кіеўскі мітрапаліт Яўген склаў зборнік, які захоўваўся да пачатку XX стагоддзя ў бібліятэцы Кіеўскай духоўнай акадэміі. Спіс з дароўнай упершыню быў апублікаваны ў 1846 годзе. Пазней ён неаднаразова перадрукоўваўся і аналізаваўся гісторыкамі (напрыклад, у працах Віктара Аскочанскага[7], Сцяпана Голубева[8], Мікалая Мухіна[9], Фёдара Цітова[10].

Даследчык Максім Яраменка[uk] адзначыў, што да сярэдзіны XVIII стагоддзя заснаванне акадэміі звязвалі не з ёй, а з мітрапалітам Пятром Магілай і гетманам Пятром Сагайдачным. Пра Галшку ўпершыню «узгадалі» у сярэдзіне 1760-х гадоў, калі прафесары акадэміі сутыкнуліся з праблемай — імкненнем казацкай старшынскай эліты кардынальна рэфармаваць акадэмію, ператварыўшы яе ва ўніверсітэт. Сваё ўмяшанне ў справы ўстановы, якая знаходзілася ў царкоўнай юрысдыкцыі, казакі тлумачылі тым, што яе заснаваў Сагайдачны. Гэта прымусіла магілянцаў звярнуцца да больш глыбокіх пошукаў сваіх каранёў, адным з вынікаў гэтага і стала з’яўленне ў гісторыі Кіеўскай акадэміі фігуры Галшкі, як заснавальніцы школы. Гісторыя з дароўнай магла дапамагчы даказаць, што акадэмія была заснавана не гетманам, што яе заснавальнікамі былі не казакі, а высакародная дама. Яраменка таксама звярнуў увагу на тое, што няма ніякіх доказаў, акрамя запэўнівання прафесараў, што арыгінальная дароўная фігуравала ў нейкіх справах, якія патрабавалі прыцягнення дакументаў акадэміі і брацкага манастыра[11].

Вяртанне ў Луцк правіць

Пасля смерці другога мужа, у 1618 годзе, Галшка Гулевічаўна стала апякункай свайго сына. Міхаіл стаў уладальнікам бацькоўскага Рожава пасля 1628 года[12]. Пакінуўшы ўсе маёнткі свайму сыну, Галшка Гулевічаўна вярнулася ў Луцк, дзе прайшлі апошнія гады яе жыцця. Захаваліся дакументы аб судова-зямельных справах Галшкі, аб маёнтках, пра тое, што сын Міхаіл перайшоў у каталіцтва. У Луцку Галшка Гулевічаўна актыўна ўдзельнічала ў жыцці Луцкага Крыжа-Узвіжанскага братэрства, а ў 1641 годзе — незадоўга да смерці — склала завяшчанне, у якім завяшчала амаль усе свае сродкі і тыя, што ёй запазычылі, на патрэбы Луцкага брацкага манастыра і яго царквы[13].

Галшка Гулевічаўна памерла ў 1642 годзе. Пахавана ў крыпце Луцкай брацкай Крыжаўзвіжанскай царквы[2].

Дом Галшкі ў Кіеве правіць

 
Усходні бок дома Галшкі ў Кіеве.

На думку даследчыцы Зоі Хіжняк, школа, якую фінансавала Галшка Гулевічаўна, магла размясціцца непасрэдна ў доме, які належаў Галшцы. Даследчыкі Юрый Ласіцкі і Ларыса Талочка лакалізуюць «Камяніцу» Галшкі Гулевічаўны на месцы Благавешчанскай царквы і кухарні брацкага манастыра, якія з наступнымі перабудовамі захаваліся да нашых дзён, размешчаны на Падоле на тэрыторыі Нацыянальнага ўніверсітэта «Кіева-Магілянскай акадэміі» па адрасе вуліца Рыгора Скаварады, 2[14][15]. На думку даследчыкаў, дом з’яўляецца тыповым узорам украінскай архітэктуры XVI стагоддзя — домам «на дзве паловы». Будынак — цагляны, атынкаваны, са скляпеністым склепам, прамавугольны ў плане. Аднак археалагічнае вывучэнне «кухні» не выявіла будаўнічых матэрыялаў, старэйшых за XVI—XVII стагоддзі, яго падмурак і сцены выкладзеныя з аднолькавай чырвонай цэглы[16].

Памяць правіць

 
Барэльеф Галшкі Гулевічаўны на Крыжаўзвіжанскай царкве ў Луцку.
  • Адзін з юнацкіх пластунскіх куранёў станіцы Трускавец названы імем Галшкі Гулевічаўны[17].
  • 1992 год — усталяваны барэльеф Галшкі Гулевічаўны на фасадзе Стараакадэмічнага корпуса Кіева-Магілянскай акадэміі[18].
  • Пасля смерці Галшкі Гулевічаўны не засталося ніводнага яе жывапіснага або графічнага партрэта. Па ініцыятыве мужа і жонкі Наталлі і Івана Даніленка са Злучаных Штатаў Амерыкі ў 1997 годзе ў Нацыянальным універсітэце «Кіева-Магілянская акадэмія» быў праведзены конкурс на стварэнне ўяўнага партрэта Галшкі Гулевічаўны, удзельнікі якога прадставілі свае творы на выставе «Вобраз жанчыны — вобраз нацыі». У конкурсе прынялі ўдзел каля 30 мастакоў, сярод якіх прафесійныя майстры і студэнты Кіева-Магілянскай акадэміі[19].
  • 1999 год — уведзеная ў абарачэнне марка «Галшка Гулевічаўна» з серыі «Слаўныя жанчыны Украіны» аўтарства Аляксея Штанко[uk][20] .
  • 2001 год — па ініцыятыве Саюза украінак[uk] на сцяне Крыжаўзвіжанскай царквы ў Луцку ўсталяваная мемарыяльную дошку ў гонар Галшкі Гулевічаўны[21].
  • 2007 год — старажытную Армянскую вуліцу Луцка перайменавалі ў гонар Галшкі[22].
  • 2015 год — Нацыянальным банкам Украіны ўведзена ў зварот манета наміналам 2 грыўны, прысвечаная Галшцы Гулевічаўне[23]
  • 2015 год — быў уведзены ў зварот паштовы блок «Нацыянальны ўніверсітэт „Кіева-Магілянская акадэмія“. 400 гадоў», выраблены Укрпоштай. На марцы намаляваная Галшка Гулевічаўна ў коле спудзеяў Кіева-Магілянскай акадэміі, а таксама іншых дзеячаў акадэміі. Аўтар — Мікалай Качубей[24].
  • 15 кастрычніка, дзень падпісання дароўнай, з’яўляецца акадэмічным святам Нацыянальнага ўніверсітэта «Кіева-Магілянскай акадэміі» — Днём акадэміі. Ад гэтай падзеі ўніверсітэт вядзе сваю храналогію[25][26].

Кананізацыя правіць

22 лістапада 2021 года Галшка Гулевічаўна была кананізавана як святая, Святы Сінод Праваслаўнай Царквы Украіны падаў блаславенне на мясцовае шанаванне Галшкі ў епархіях на тэрыторыі гістарычнай Валыні і ў Кіеве[27]. 3 лютага 2022 Праваслаўная Царква Украіны здзейсніла прылічэнне Галшкі Гулевічаўны да ліку святых як святой праведнай Лізаветы Гулевіч. Днём святкавання ўстаноўлена 18 верасня (5 верасня па старым стылі)[28]. Член Сінадальнай камісіі па пытаннях кананізацыі святых, протаіерэй Віталь Клос, назваў Галшку прыкладам рэўнасці вызнання праваслаўнай веры, следствам чаго з’яўляецца яе мецэнацтва[29].

У літаратуры правіць

  • У 1930-х гадах Зінаіда Тулуб прыступіла да напісання гістарычнага рамана «Людаловы», які выходзіў таксама ў скарочанай версіі пад назвай «Сагайдачны». Галшка і яе сын з’яўляюцца героямі першага тома рамана[30].
  • 1968 год — выйшла кніга Сяргея Плачынды «Неапалімая купіна», дзе таксама па-мастацку асэнсоўваецца фігура Галшкі Гулевічаўны.
  • 1992 год — выйшаў раман украінскай пісьменніцы Аляксандры Багданавай «Каханая патрыярха», дзе Галшка з’яўляецца лірычнай гераіняй[31].

Заўвагі правіць

  1. ↑ Не блытаць з Ганнай Гулевічаўнай, пляменніцай Галшкі, якая была замужам за братам Сцяпана Лозкі і таксама жыла на Кіеўшчыне.

Зноскі

  1. ↑ а б Тесленко 2004, с. 249—250.
  2. ↑ а б в г д Брюховецький, Хижняк 2001, с. 159–160.
  3. ↑ Щербак 2004, с. 250.
  4. ↑ Лозко 2015.
  5. ↑ Осока 2016.
  6. ↑ Ільченко 2010.
  7. ↑ Аскоченскій 1856, с. 71—74.
  8. ↑ Голубевъ 1886, с. 233–254.
  9. ↑ Мухинъ 1893, с. 10—21.
  10. ↑ Тітов 1924, с. 71—74.
  11. ↑ Яременко 2009, с. 18–44.
  12. ↑ Літвін 2016, с. 266.
  13. ↑ Метліцька 2008.
  14. ↑ Лосицкий, Толочко 1982, с. 25.
  15. ↑ Лосицкий, Толочко 2014, с. 50—57.
  16. ↑ Попельницька 2003, с. 101.
  17. ↑ Трускавецький курінь ім "Єлисавети Гулевичівни" (укр.). Архівавана з першакрыніцы 21 лютага 2020.
  18. ↑ Меморіальна дошка Галшці Гулевичівні (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2020. Праверана 13 красавіка 2022.
  19. ↑ Галшка Гулевичівна: портрети та образи (укр.). Архівавана з першакрыніцы 03-03-2020.
  20. ↑ Штанко Алексей - Сайт художника - Работа "Галшка Гулевичевна", почтовая марка из серии "Выдающиеся женщины Украины". Архівавана з першакрыніцы 26 снежня 2019.
  21. ↑ Луцьк у пам’ятниках і пам’ятних знаках. Історичні події та постаті (PDF). Праверана 1 лістапада 2020. Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 23 студзеня 2022. Праверана 13 красавіка 2022.
  22. ↑ У Луцьку перейменували 5 вулиць: Кузнєцова на Шухевича, Червоноармійську - на УПА (укр.). Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2020.
  23. ↑ "Про введення в обіг пам'ятної монети «Галшка Гулевичівна»" (PDF). Вісник Національного банку України. 3 (229): 42. 2015.
  24. ↑ Введення в обіг поштового блоку «Національний університет «Києво-Могилянська академія». 400 років»»| УКРПОШТА (укр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 сакавіка 2020. Праверана 13 красавіка 2022.
  25. ↑ Історія академії: КМА - 400 років (укр.). Архівавана з першакрыніцы 29 жніўня 2018.
  26. ↑ Хроніка становлення та відродження (укр.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 красавіка 2020. Праверана 13 красавіка 2022.
  27. ↑ Офіційне повідомлення про засідання Священного Синоду 22 листопада 2021 р. (укр.). Православна церква України (22 лістапада 2021). Архівавана з першакрыніцы 23 лістапада 2021.
  28. ↑ ПЦУ канонізувала нових святих (укр.). Духовний Фронт України (4 лютага 2022). Архівавана з першакрыніцы 7 лютага 2022.
  29. ↑ Фундаторка та благодійник Могилянки стали святими - Новини Києва | Big Kyiv (укр.). Великий Київ (25 снежня 2021). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2022.
  30. ↑ Зинаїда Тулуб - В єзуїтських тенетах. www.myslenedrevo.com.ua. Архівавана з першакрыніцы 31 жніўня 2021.
  31. ↑ Богданова А. Возлюбленная патриарха: істор. роман. — Симферополь: МП «Дар», 1992. — 311 с.

Літаратура правіць

Спасылкі правіць

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Галшка_Гулевічаўна&oldid=4654402"