Геаметрычная прагрэсія

Геаметры́чная прагрэ́сія — паслядоўнасць лікаў b1, b2, b3, ... (членаў прагрэсіі), кожны з якіх атрымліваецца з папярэдняга дамнажэннем на пастаянны лік q ≠ 0 (назо́ўнік прагрэсіі)[1][2].

Кожны наступны фіялетавы квадрат атрыманы змяншэннем у 2 разы старон папярэдняга квадрата (пры гэтым ягоная плошча змяншаецца ў 4 разы). Сума плошчаў усіх фіялетавых квадратаў раўняецца траціне плошчы вялікага квадрата.

Сума ўсіх членаў геаметрычнай прагрэсіі (су́ма бяско́нцай геаметры́чнай прагрэ́сіі) называецца геаметры́чным ра́дам. Часта геаметрычным радам называюць і канечную суму некалькіх першых членаў геаметрычнай прагрэсіі.

Такім чынам, любая геаметрычная паслядоўнасць выглядае на ўзор

дзе a — першы член геаметрычнай прагрэсіі, q ≠ 0 - назоўнік геаметрычнай прагрэсіі.

У такіх абазначэннях геаметрычны рад мае выгляд:

Апісанне правіць

n-ы член геаметрычнай прагрэсіі можна вылічыць па формуле:

 

Калі   і  , прагрэсія з'яўляецца нарастаючай паслядоўнасцю, калі  , — спадаючай паслядоўнасцю, а пры  знакачаргавальнай[2].

Сваю назву прагрэсія атрымала дзякуючы сваёй адме́тнай уласці́васці:

 

гэта значыць, кожны член роўны сярэдняму геаметрычнаму сваіх суседзяў.

Уласцівасці правіць

  • Пашыраная адметная ўласцівасць геаметрычнай прагрэсіі:
 
  • Здабытак першых n элементаў геаметрычнай прагрэсіі можна вылічыць па формуле:
 
  • Здабытак членаў геаметрычнай прагрэсіі з нумарамі ад k да n можна вылічыць па формуле:
 
  • Сума n першых членаў геаметрычнай прагрэсіі:
 

Геаметрычны рад правіць

 
На рысунку паказаны тры геаметрычныя рады ўзору rn-1 (з назоўнікамі 1/2, 1/3 і 1/4) на 6 крокаў углыб. Першая "цагліна" адлюстроўвае адзінку. Штрыхавая лінія паказвае бясконцую суму паслядоўнасці — лік, да якога канечная сума набліжаецца пры павелічэнні колькасці складнікаў, але ніколі не дасягае (у дадзеным выпадку гэты лік роўны 2, 3/2, і 4/3, адпаведна).

Геаметры́чны ра́д — такі бясконцы рад, дзель паслядоўных членаў якога ёсць сталая велічыня. Часам геаметрычны рад яшчэ называюць сумай бясконцай геаметрычнай прагрэсіі. У агульным выпадку, геаметрычны рад можна прадставіць у выглядзе:

 

або

 

Геаметрычны рад збягаецца, калі і толькі калі |q| < 1. Суму рада азначаюць як граніцу паслядоўнасці яго частковых сум Sn:

 

А раз |q| < 1, то велічыня qn імкнецца да нуля пры неабмежаваным нарастанні n. Адсюль атрымліваем, што сума геаметрычнага рада раўняецца:

 

Калі ж |q| ≥ 1, геаметрычны рад разбягаецца.

 
Рысунак паказвае геаметрычны рад 1 + 1/2 + 1/4 + 1/8 + ..., які збягаецца да значэння 2

Перыядычныя дзесятковыя дробы правіць

Геаметрычныя рады маюць адно цікавае дастасаванне. Так, любы перыядычны дзесятковы дроб, па сутнасці, ёсць запіс пэўнага геаметрычнага рада. Справядліва наступная тэарэма:

Бясконцы дзесятковы дроб з'яўляецца перыядычным, калі і толькі калі гэта запіс пэўнага рацыянальнага ліку (г.зн. нейкага звычайнага дробу).

Такім чынам, узнікае задача пераводу перыядычнага дзесятковага дробу ў звычайны.

Прыклады:

 
 
 
 

Прыклады геаметрычных прагрэсій правіць

  • Паслядоўнасць плошчаў квадратаў, дзе кожны наступны квадрат атрымліваецца злучэннем сярэдзін старон папярэдняга — бясконцая геаметрычная прагрэсія з назоўнікам 1/2. Плошчы трохвугольнікаў, якія атрыліваюцца на кожным кроку, таксама ўтвараюць бясконцую геаметрычную прагрэсію з назоўнікам 1/2, сума якой роўная плошчы пачатковага квадрата[3].
  • 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512, 1024, 2048, 4096, 8192 — трынаццаць паслядоўных элементаў геаметрычнай прагрэсіі з назоўнікам 2.
  • 50; −25; 12,5; −6,25; 3,125; … — бясконцая спадаючая геаметрычная прагрэсія з назоўнікам -½.
  •   — геаметрычная прагрэсія з назоўнікам 1.

Гл. таксама правіць

Зноскі

  1. БЭ ў 18 т. Т. 5.
  2. а б Матэматычная энцыклапедыя / Гал. рэд. В.І. Бернік. — Мінск: Тэхналогія, 2001.
  3. Роу С. Геометрические упражнения с куском бумаги. — 2-е изд. — Одесса: Mathesis, 1923.