Гелена Ромер-Ахенкоўская

Гелéна Ромер-Ахенкоўская (польск.: Helena Romer-Ochenkowska; 2 жніўня 1875, Вільня ― 26 сакавіка 1947, Торунь, Польшча) ― польская і беларуская пісьменніца, публіцыстка, драматургіня, мастачка, педагогіца, а таксама асветніца і грамадская дзяячка.

Гелена Ромер-Ахенкоўская
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	Scipio, Spectator, Widz
Дата нараджэння	2 жніўня 1875(1875-08-02)
Месца нараджэння	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	26 сакавіка 1947(1947-03-26) (71 год)
Месца смерці	Торунь, Паморскае ваяводства, Польская Народная Рэспубліка
Пахаванне	Могілкі парафіі Св. Якуба ў Торуні[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  Польская Рэспубліка  Літоўская ССР  Польская Народная Рэспубліка
Бацька	Альфрэд Ізідор Ромер
Маці	Ванда з Сулістроўскіх[d]
Альма-матар	École des hautes études internationales et politiques[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	журналістка, публіцыстка, тэатральны крытык, драматург, празаік, adult educator
Мова твораў	польская
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзілася ў Вільні 2 жніўня 1875 года ў сям’і вядомага мастака Альфрэда Ісідара Ромера і графіні Ванды з Сулістроўскіх. Калі Гелене споўніўся год, маці пераехала з Вільні ў радавую сядзібу Каралінова (цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласць).

Партрэт дачкі Гелены з пёсікам. Альфрэд Ізідор Ромер, каля 1890. Нацыянальны музей у Варшаве

Першапачатковую адукацыю атрымала дома. У 1884 г. бацька адправіў яе на вучобу ў платны Кракаўскі пансіён Люцыі Жэляшкевіч, які яна скончыла з адзнакай у 1892 г.

Пасля вяртання ў родны край стала прымаць актыўны ўдзел у культурна-асветніцкім жыцці. У Камаях адкрыла гарбатны салон, які стаў своеасаблівым цэнтрам для яе далейшай дзейнасці. Арганізавала 6 перасоўных бібліятэк: у Каралінове, Камаях, Кабыльніку (Нарач), Свіры, Лынтупах і Вішнёве.

У Камаях, Канябічах і Каралінаве за свой кошт адкрыла тры школы, у якіх навучалася па 50-60 вучняў. У школе ў Каралінове заняткі праводзіла сама. Школы працавалі таемна, бо царскія ўлады не дазвалялі адчыняць прыватныя школы.

У 1904 г. выйшла замуж за Генрыха Ахенкоўскага (1872 — 21 лютага 1925). Некаторы час жылі ў яго сядзібе Вуюўка пад Радзімінам. Шлюб аказаўся непрацяглым і праз пару гадоў яны развяліся. Дзяцей у іх не было.

У 1905 г. напісала і выдала падручнік па геаграфіі пад назвай «Што ёсць на небе і зямлі» (у 1926 г. падручнік быў перавыдадзены восем разоў). На аснове асабістага педагагічнага досведу напісала метадычку «Парады для народных настаўнікаў».

У 1906—1908 гг. навучалася ў Францыі ў Школе вышэйшых сацыяльных навук (École des Hautes Études Sociales). За час вучобы падрыхтавала даследаванне пра французскую сістэму адукацыі — «Szkola Batiniolska w Paryzu».

Працягнула навучанне ў Бельгіі. За час навучання ва ўніверсітэце на факультэце журналістыкі і грамадхкіх навук напісала працу «Нямецкая іміграцыя ў Польшчу і Расію» («Immigration allemands en Russie et en Pologne»). Атрымала дыплом журналісткі.

1915—1916 гадах у Вільні выкладала гісторыю Польшчы на папулярных рамесніцкіх курсах Зыгмунта Нагродскага, а ў Народным універсітэце імя А. Міцкевіча навучала польскай мове малапісьменных дарослых. У канцы 1916 года паехала ў Варшаву, дзе працавла ў «Гуртку полек», ладзіла бібліятэкі, займалася раздачай ежы для галадаючых, супрацоўнічала з Чырвоным Крыжам. Дасылала допісы ў «Ілюстраваны тыгоднік», «Свет», «Плюшч» і іншыя, працягвала гарачы ўдзел у палітычным жыцці, бязпераменна стоячы на баку Ю. Пілсудскага.

Гелена Ромер-Ахенкоўская

У 1919 г. стала працаваць у віленскай газеце «Наш край» (Nasz Kraj).

Гелена Ромер-Ахенкоўская ў 1926

14.07.1920 г. бальшавікі ў Вільні арыштавалі Гелену Ромер-Ахянкоўскую. Яе адпусцілі толькі дзякуючы заступніцтву літоўцаў М. Біржышкі і А. Алякнавічуса, аднак яна была вымушана хавацца.

У 1939 г. у Заходнюю Беларусь прыйшла Чырвоная армія. Маёнтак нацыяналізавалі разам з кватэрамі Ромераў у Вільні, а ў сядзібе ў Каралінове адкрылі бальніцу. Гелена ў спешным парадку перадала кнігі свайго бацькі ў бібліятэку Вільні (цяпер бібліятэка імя Урублеўскіх Акадэміі навук Літвы). Гелену і ейную маці, якой было 86 гадоў, не адправілі ў Сібір з прычыны заступніцтва за іх мясцовых жыхароў.

У красавіку 1945 г. выехала на пастаяннае месца жыхарства ў Торунь (Польшча), пасялілася з сваячкай Геленай Феліцыянаўнай Ромер (1860—1946).

Памерла 26 сакавіка 1947 года, пахаваная на могілках Св. апостала Якуба ў Торуні.

Творчасць

Дэбютавала ў 1904 годзе вершаванай п’есай «Karylla czyli miłość patriotyczna».

У 1908 годзе апублікавала найбольш слынны свой твор — аповесць «Маякі»(«Прывіды»). Сучаснікі адзначалі аповесць «Маякі», як цікавы і сур’ёзны твор, дзе яна закранае рэгіянальныя праблемы. Аповесць была апублікавана ў зборніку «Бібліятэчка выдатных твораў» (Варшава, 1910 год). Тагачасны літаратурны крытык Зыгмант Любіч-Залескі хваліў аповесць за «мастацкую шляхетнасць».

Гелена Ромер-Ахенкоўская — аўтар шматлікіх брашурак і артыкулаў, каштоўных для вывучэння мінулага Віленскага края: «Кароткая гісторыя асветы на Беларусі і Літве»(1919), «Гісторыя двух абразоў: у Чэнстахове і Вострай Браме» (1919), «Як здабылі незалежнасць», «Даведнік па Вільні». Супрацоўнічала з радыёвяшчаннем, апрацавала шмат радыёперадач, у тым ліку «Віленская Вялікодная ютрань у 1910 годзе», «Віленская батлейка», «1863 год на Літве», «Вігілія ў Навагрудку ў Міцкевічаў», аставіла ў рукапісе дзённік «Стан душы Г. Ромер у розных фазах (псіхалагічныя нататкі)», які вяла ў Каралінове ў 1895-97 годзе.

Падпісвалася крыптанімамі Hro, H., R., H.R., Hr., r. ці псеўданімамі Spectator, Widz, Scypio.

Як дзядуля і бацька, мела здольнасць да выяўленчага мастацтва, добра малявала. У 1911 годзе на выставе былі прадстаўлены яе этуды і пейзажная карціна «Дарога». Захаваліся наступныя працы мастачкі: «Партрэт Міхала Казіміра Ромера», «Коні на лузе», «Каровы ў бярозавым гаі», якія яна намалявала ў маладосці. Ейнаму пэндзлю належаць таксама працы «Вуліца шкляроў у Вільні», «Пейзаж з трысцём», «Пейзаж», «Пляц і касцёл Усіх Святых у Вільні» і іншыя.

Творы

• Karylla czyli miłość patriotyczna (1904) — п’еса,
• Majaki (1911) — аповесць,
• Swoi ludzie (1922) — зборнік навелаў,
• Wesele na Wileńszczyźnie (1929) — п’еса,
• Tutejsi (1931) — зборнік навелаў,
• Rok 1863 na Litwie (1934) — п’еса.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гелена Ромер-Ахенкоўская