Гелена Ромер-Ахенкоўская

(Пасля перасылкі з Гелена Ромэр-Ахенкоўская)

Гелéна Ромер-Ахенкоўская (польск.: Helena Romer-Ochenkowska; 2 жніўня 1875, Вільня ― 26 сакавіка 1947, Торунь, Польшча) ― польская і беларуская пісьменніца, публіцыстка, драматургіня, мастачка, педагогіца, а таксама асветніца і грамадская дзяячка[2].

Гелена Ромер-Ахенкоўская
Асабістыя звесткі
Псеўданімы Scipio, Spectator, Widz
Дата нараджэння 2 жніўня 1875(1875-08-02)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 26 сакавіка 1947(1947-03-26)[1] (71 год)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Бацька Альфрэд Ізідор Ромер
Маці Ванда з Сулістроўскіх[d]
Альма-матар
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці журналістка, публіцыстка, тэатральны крытык, драматург, празаік, adult educator
Мова твораў польская
Узнагароды
ордэн Акадэмічных пальмаў афіцэр ордэна Адраджэння Польшчы сярэбраныя Акадэмічныя лаўры
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

правіць

Нарадзілася ў Вільні 2 жніўня 1875 года ў сям’і вядомага мастака Альфрэда Ісідара Ромера і графіні Ванды з Сулістроўскіх. Калі Гелене споўніўся год, маці пераехала з Вільні ў радавую сядзібу Каралінова (цяпер Пастаўскі раён, Віцебская вобласць)[3].

 
Партрэт дачкі Гелены з пёсікам. Альфрэд Ізідор Ромер, каля 1890. Нацыянальны музей у Варшаве

Першапачатковую адукацыю атрымала дома. У 1884 г. бацька адправіў яе на вучобу ў платны Кракаўскі пансіён Люцыі Жэляшкевіч, які яна скончыла з адзнакай у 1892 г.[3]

Пасля вяртання ў родны край стала прымаць актыўны ўдзел у культурна-асветніцкім жыцці. У Камаях адкрыла гарбатны салон, які стаў своеасаблівым цэнтрам для яе далейшай дзейнасці. Арганізавала 6 перасоўных бібліятэк: у Каралінове, Камаях, Кабыльніку (Нарач), Свіры, Лынтупах і Вішнёве[4].

У Камаях, Канябічах і Каралінаве за свой кошт адкрыла тры школы, у якіх навучалася па 50-60 вучняў. У школе ў Каралінове заняткі праводзіла сама. Школы працавалі таемна, бо царскія ўлады не дазвалялі адчыняць прыватныя школы[4].

У 1904 г. выйшла замуж за Генрыха Ахенкоўскага (1872 — 21.2.1925). Некаторы час жылі ў яго сядзібе Вуюўка пад Радзімінам. Шлюб аказаўся непрацяглым і праз пару гадоў яны развяліся. Дзяцей у іх не было[3].

У 1905 г. напісала і выдала падручнік па геаграфіі пад назвай «Што ёсць на небе і зямлі» (у 1926 г. падручнік быў перавыдадзены восем разоў). На аснове асабістага педагагічнага досведу напісала метадычку «Парады для народных настаўнікаў»[3].

У 1906—1908 гг. навучалася ў Францыі ў Школе вышэйшых сацыяльных навук (École des Hautes Études Sociales). За час вучобы падрыхтавала даследаванне пра французскую сістэму адукацыі — «Szkola Batiniolska w Paryzu»[2].

Працягнула навучанне ў Бельгіі. За час навучання ва ўніверсітэце на факультэце журналістыкі і грамадхкіх навук напісала працу «Нямецкая іміграцыя ў Польшчу і Расію» («Immigration allemands en Russie et en Pologne»). Атрымала дыплом журналісткі[2].

1915—1916 гадах у Вільні выкладала гісторыю Польшчы на папулярных рамесніцкіх курсах Зыгмунта Нагродскага, а ў Народным універсітэце імя А. Міцкевіча навучала польскай мове малапісьменных дарослых. У канцы 1916 года паехала ў Варшаву, дзе працавала ў «Гуртку полек», ладзіла бібліятэкі, займалася раздачай ежы для галадаючых, супрацоўнічала з Чырвоным Крыжам. Дасылала допісы ў «Ілюстраваны тыгоднік», «Свет», «Плюшч» і іншыя, працягвала гарачы ўдзел у палітычным жыцці, беспераменна стоячы на баку Ю. Пілсудскага[2].

 
Гелена Ромер-Ахенкоўская

У 1919 г. стала працаваць у віленскай газеце «Наш край» (Nasz Kraj)[3].

 
Гелена Ромер-Ахенкоўская ў 1926

14.07.1920 г. бальшавікі ў Вільні арыштавалі Гелену Ромер-Ахянкоўскую. Яе адпусцілі толькі дзякуючы заступніцтву літоўцаў М. Біржышкі і А. Алякнавічуса, аднак яна была вымушана хавацца[5].

У 1939 г. у Заходнюю Беларусь прыйшла Чырвоная армія. Маёнтак нацыяналізавалі разам з кватэрамі Ромераў у Вільні, а ў сядзібе ў Каралінова адкрылі бальніцу. Гелена ў спешным парадку перадала кнігі свайго бацькі ў бібліятэку Вільні (цяпер бібліятэка імя Урублеўскіх Акадэміі навук Літвы). Гелену і ейную маці, якой было 86 гадоў, не адправілі ў Сібір з прычыны заступніцтва за іх мясцовых жыхароў[4].

У красавіку 1945 г. выехала на пастаяннае месца жыхарства ў Торунь (Польшча), пасялілася з сваячкай Геленай Феліцыянаўнай Ромер (1860—1946)[3].

Памерла 26 сакавіка 1947 года, пахаваная на могілках Св. апостала Якуба ў Торуні[6].

Творчасць

правіць

Дэбютавала ў 1904 годзе вершаванай п’есай «Karylla czyli miłość patriotyczna»[5].

У 1908 годзе апублікавала найбольш слынны свой твор — аповесць «Маякі»(«Прывіды»). Сучаснікі адзначалі аповесць «Маякі», як цікавы і сур’ёзны твор, дзе яна закранае рэгіянальныя праблемы. Аповесць была апублікавана ў зборніку «Бібліятэчка выдатных твораў» (Варшава, 1910 год). Тагачасны літаратурны крытык Зыгмант Любіч-Залескі хваліў аповесць за «мастацкую шляхетнасць»[3].

Гелена Ромер-Ахенкоўская — аўтар шматлікіх брашурак і артыкулаў, каштоўных для вывучэння мінулага Віленскага края: «Кароткая гісторыя асветы на Беларусі і Літве»(1919), «Гісторыя двух абразоў: у Чэнстахове і Вострай Браме» (1919), «Як здабылі незалежнасць», «Даведнік па Вільні». Супрацоўнічала з радыёвяшчаннем, апрацавала шмат радыёперадач, у тым ліку «Віленская Вялікодная ютрань у 1910 годзе», «Віленская батлейка», «1863 год на Літве», «Вігілія ў Навагрудку ў Міцкевічаў», аставіла ў рукапісе дзённік «Стан душы Г. Ромер у розных фазах (псіхалагічныя нататкі)», які вяла ў Каралінове ў 1895—1897 годзе[7].

Падпісвалася крыптанімамі Hro, H., R., H.R., Hr., r. ці псеўданімамі Spectator, Widz, Scypio[3].

Як дзядуля і бацька, мела здольнасць да выяўленчага мастацтва, добра малявала. У 1911 годзе на выставе былі прадстаўлены яе этуды і пейзажная карціна «Дарога». Захаваліся наступныя працы мастачкі: «Партрэт Міхала Казіміра Ромера», «Коні на лузе», «Каровы ў бярозавым гаі», якія яна намалявала ў маладосці. Ейнаму пэндзлю належаць таксама працы «Вуліца шкляроў у Вільні», «Пейзаж з трысцём», «Пейзаж», «Пляц і касцёл Усіх Святых у Вільні» і іншыя[3].

  • Karylla czyli miłość patriotyczna (1904) — п’еса,
  • Majaki (1911) — аповесць,
  • Swoi ludzie (1922) — зборнік навелаў,
  • Wesele na Wileńszczyźnie (1929) — п’еса,
  • Tutejsi (1931) — зборнік навелаў,
  • Rok 1863 na Litwie (1934) — п’еса.

Зноскі

  1. а б Internetowy Polski Słownik Biograficzny Праверана 24 кастрычніка 2021.
  2. а б в г Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 625—626.
  3. а б в г д е ё ж з Яська Драўніцкі, Гелена Ромер-Ахенкоўская, arche.by, 21.02.2013, https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/10859(недаступная спасылка)
  4. а б в Cecylia Gajkowska: Romer-Ochenkowska Helena. W: Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. T. 2: N-Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
  5. а б polskiego, Encyklopedia teatru. Helena Romer-Ochenkowska (польск.). Encyklopedia teatru polskiego. Праверана 11 мая 2024.
  6. Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Пастаўскага раёна. — Мінск: БЕЛТА, 2001. — С.121.
  7. Гэта варта ведаць жыхарам Пастаўшчыны. Ч. 1. / Укладальнік М. Гіль. — Паставы: «Сумежжа», 2016. — С. 34-36.

Спасылкі

правіць