Губернскія па сялянскіх справах установы
Губе́рнскія па сяля́нскіх спра́вах устано́вы[заўв 1] (руск.: губерские по крестьянским делам присутствия), пазней губе́рнскія ўстано́вы (руск.: губернские присутствия) — мясцовыя кіруючыя органы для ажыццяўлення сялянскай рэформы 1861 года ў Расійскай імперыі. Былі ўтвораны неўзабаве пасля скасавання прыгону. Разбіралі скаргі на дзеянні міравых пасрэднікаў і павятовых міравых з’ездаў, зацвярджалі добраахвотныя пагадненні паміж памешчыкам і сялянамі аб памяншэнні памераў надзелу, павышалі або паніжалі (супраць устаноўленай нормы) сялянскія павіннасці і інш. Падпарадкоўваліся непасрэдна міністру ўнутраных спраў. Узначальваліся губернатарамі, членамі былі губернскі маршалак, кіраўнік палаты дзяржаўных маёмасцей, губернскі пракурор, 4 мясцовых памешчыкі з дваран[2].
На Беларусі пасля паўстання 1863—1864 гадоў на гэтыя пасады прызначалі асоб з расійскіх губерняў, ім было павялічана забеспячэнне. У 1870-я гады мясцовая адміністрацыя пры маўклівай згодзе адказных міністэрстваў пачала ўладкоўваць у губернскія і павятовыя ўстановы добранадзейных чыноўнікаў з мясцовых каталікоў («польскага паходжання»)[2].
З утварэннем у 1889 годзе у бальшыні губерняў Расійскай імперыі інстытута земскіх участковых начальнікаў па сялянскіх справах установам былі нададзены, акрамя адміністрацыйных, таксама судовыя функцыі, у іх склад увайшлі старшыня альбо член акруговага суда. Установы сталі апеляцыйнай інстанцыяй у межах губерні, тут разглядалі і вырашалі скаргі і пратэсты на судовыя рашэнні павятовых з’ездаў, земскіх начальнікаў. У выніку гэтага ўлада губернскіх устаноў над сялянамі значна пабольшала. Яны сталі называцца «губернскія ўстановы». На Беларусі ва ўсходніх і цэнтральных паветах рэарганізацыя праводзілася з 1900 года, у заходніх — з 1904 года. У такой кампетэнцыі ўстановы захоўваліся да Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года[2].
Заўвагі
правіцьКрыніцы
правіцьЛітаратура
правіць- Вячаслаў Панюціч. Губернскія па сялянскіх справах установы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 169. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
- Святлана Талмачова Стварэнне губернскіх прысутнасцей у Беларусі ў пачатку XX ст. // УИЦ БГПУ: Научно-методический журнал «Весцi БДПУ» : часопіс. — 2018. — ISSN 1818-8583.
- Яўген Ляпешкін Кантроль губернатараў за сялянскім самакіраваннем у Беларусі (1864–1917 гг.) // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2023. № 1 (269). — 2023. — DOI:10.52065/2520-6885-2023-269-1-3