Та́кшань (венг.: Taksony; 931 — 972) — князь венграў у (955972).

Такшань
Выява Такшаня на ініцыяле ў «Ілюстраванай хронікі»
Выява Такшаня на ініцыяле ў «Ілюстраванай хронікі»
955 — 972
Папярэднік Файс
Пераемнік Геза
Нараджэнне 931
Смерць каля 972
Род Арпады
Бацька Жольт[d]
Маці імя невядома, дачка Мен-Марата (Менумарата), аднаго з панонскіх кіраўнікоў, які здаўся венграм
Дзеці Геза[d] і Міхай[d]
Дзейнасць палітык
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Князь Такшань. На помніку паказана іншая дата смерці князя, паколькі звесткі па гісторыі Венгрыі X стагоддзя да нашага часу недакладныя

Біяграфія правіць

Дакладная дата нараджэння Такшаня названа ў «Дзеяннях венграў». Ва ўзросце 16 гадоў (947) Такшань, як сын надзьфеедэлема, узначальвае напад венграў на Італію. У гэтым паходзе венгры дайшлі да Апуліі, і Берэнгару II, прэтэндэнту на тытул караля Італіі, прыйшлося заплаціць венграм даніну, каб яны пакінулі ў супакоі яго каралеўства.

Прыкладна ў гэты ж час бацька Такшаня Жольт сасватаў яму нявесту «з зямлі гунаў (a kunok földjéről)» («Дзеянні венграў»). Гунамі венгры называлі сваіх усходніх качавых суседзяў, так што Такшань быў, хутчэй за ўсё, жанаты на печанежцы.[1]

Вялікім князем мадзьяраў Такшань стаў, верагодней усяго, у 955, пасля Аўгсбургскага разгрому венгерскай войска Германскім каралём Атонам I Вялікім. Вядома, што Такшань удзельнічаў у гэтай бітве, але яму пашчасціла выжыць. Аўгсбургскае паражэнне спыніла заваявальныя паходы венграў на Захад і паскорыла іх пераход да аселасці. Аднак венгерскі разбой у Еўропе спыніўся не адразу і ў часы кіравання Такшаня толькі пераарыентоўваўся з Захаду на Поўдзень.

Новай ахвярай мадзьярскіх паходаў стала горш абароненая, у параўнанні з Германіяй, Візантыйская імперыя. У 957 годзе імператар Канстанцін VII Парфірародны, несумнеўна пад уражаннем ад Аўгсбургскай бітвы, спыніў выплату венграм даніны. Аднак Канстанцін VII недаацаніў венграў. Ужо ў красавіку 959 яны аблажылі Канстанцінопаль. Візантыйцы спрабавалі нацкаваць на венграў балгараў і нават плацілі балгарам даніна за тое, каб яны спынялі накіраваныя на Візантыю венгерскія набегі. Але ў 965 годзе цар Балгарыі Пётр дамовіўся з венграмі, што яны не будуць рабаваць Балгарскую тэрыторыю па шляху ў Візантыю. Наўзамен цар Пётр абяцаў ім бесперашкодны праход праз свае ўладанні. Для пакарання балгараў імператар Нікіфар Фока заклікаў на дапамогу кіеўскага князя Святаслава (967), але, замест саюзніка, набыў, у канчатковым выніку, яшчэ больш небяспечнага ворага. Заваяваўшы Балгарыю, Святаслаў уварваўся на тэрыторыю Імперыі (вясна 970 года), заключыўшы саюз і з балгарамі, і з венграмі, і нават са сваімі старымі ворагамі печанегамі. Венгры, па падліках венгерскага гісторыка Ферэнца Мак, складалі да адной траціны ад агульнай велічыні Святаславава войскі.

Тое, што венграм у другі раз (пасля 955 года) удалося сабраць такую значную армію, тлумачыцца тым, што ў венгерскім грамадстве працягваліся працэсы кансалідацыі асобных плямёнаў і родаў у адзіную народнасць і ўзмацнення вялікакняжацкай улады. Другі па значэнні, пасля вялікага князя, мадзьярскі іерархічны тытул вярхоўнага галоўнакамандуючага — дзьюлы — успрымаўся да таго часу ўжо як уласнае імя мадзьярскага кіраўніка Трансільваніі. У Венгрыі складалася двоеўладдзе: вялікі князь Такшань паступова падпарадкоўваў сабе тэрыторыю Паноніі, Дзьюла кіраваў у Трансільваніі. Не маючы сіламі, дастатковых для падпарадкавання ўсёй Венгрыі, Такшань аддаў перавагу саюзу з Дзьюлам, ажаніўшы свайго сына Гезу з дачкой дзьюлы Шаральт (каля 967 года).

Паход аб’яднанай варварскай арміі на Візантыю скончыўся няўдалай для саюзнікаў бітвай пад Аркадыёпалем (970 год), якая паставіла кропку ў гісторыі рабаўніцкіх паходаў мадзьяраў па Еўропе. У канцы X стагоддзя венгры канчаткова пераходзяць да аселасці, а яе кіраўнікі праяўляюць усё большую цікавасць да хрысціянскай рэлігіі. Аднак канфлікт з Візантыяй перашкодзіў хрышчэнню венграў па праваслаўным абрадзе. Такшань паспрабаваў прыняць хрышчэнне ад Папы Рымскага, але і тут яго спасцігла няўдача. Хоць Папа Ян XII і пасвяціў нейкага Закхея біскупам венграў у 963 годзе, яго місія так і не адбылася з-за процідзеяння Атона I, які стаў незадоўга да гэтага (у 962 годзе) Германскім імператарам і што жадаў, каб венгры атрымалі хрышчэнне ад яго, а не ад Папы.

Зноскі

  1. Меркавана, гэта была родная сястра знатнага печанега Танузобы, згаданага ў «Дзеяннях венграў». Танузоба атрымаў ад вялікага князя зямлю на ўсход ад Цісы ў абмен на прызнанне васальнай залежнасці, дажыў да валадарання Іштвана I Святога і быў жыўцом пахаваны па загадзе апошняга за адмову ад прыняцця хрысціянства.