Тлумачальны слоўнік беларускай мовы
«Тлумача́льны сло́ўнік белару́скай мо́вы» (ТСБМ) — першы тлумачальны слоўнік у гісторыі беларускай лексікаграфіі. Створаны ў Інстытуце мовазнаўства АН БССР пад агульнай рэдакцыяй К. Атраховіча. Выдадзены ў 5 тамах у 1977—1984 гадах выдавецтвам «Беларуская Энцыклапедыя»[1]. Выхад слоўніка стаў вынікам працяглай працы вялікага калектыву навуковых супрацоўнікаў[2].
| Тлумачальны слоўнік беларускай мовы | |
|---|---|
 | |
| Краіна |
 Беларуская ССР |
| Мова арыгінала | Беларуская |
| Выдавецтва | БелЭн |
| Даты публікацыі | 1977—1984 |
Яго матэрыяльнай асновай з’яўляецца фундаментальная картатэка Інстытута мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР, якая стваралася амаль 25 гадоў і налічвае каля 3 мільёнаў картак-цытат[2].
Змест
правіцьСлоўнік тлумачыць значэнні слоў і фразеалагічных зваротаў, вызначае іх унармаванае ўжыванне, вымаўленне і напісанне. Асноўныя задачы — адлюстраванне лексіка-семантычнага стану беларускай літаратурнай мовы ад пачатку ХХ стагоддзя да 1970-х гадоў, садзейнічаць далейшай нармалізацыі беларускай мовы і павышэнню маўленчай культуры беларускага народа, служыць крыніцай для даследчыкаў пры вывучэнні лексічных сродкаў блізкіх па паходжанні моў[1].
У слоўніку змешчана больш за 105 тысяч слоў, фразеалагічных і тэрміналагічных выразаў. Лексічны матэрыял падаецца ў алфавітным парадку[1]. Уключаны навуковыя тэрміны, якія ўжываюцца ў школьных падручніках, у навукова-папулярных выданнях і перыядычным друку; агульнаўжывальная лексіка і фразеалогія, што выкарыстоўваецца ва ўсіх жанрах і стылях беларускай мовы; новыя словы, засвоеныя шырокім колам грамадскасці; іншамоўныя словы, архаізмы і гістарызмы і іншае[3].
Кожнае слова мае граматычную, стылістычную і акцэнталагічную характарыстыкі, цытаты з мастацкай, навуковай і публіцыстычнай літаратуры. Да слоў іншамоўнага паходжання даюцца этымалагічныя даведкі[1].
Не мае ўстарэлых і вузкадыялектных слоў, індывідуальных неалагізмаў, складаных прыметнікаў, якія пішуцца праз злучок, прыслоўяў з прыстаўкай «па-», літарных абрэвіятур[1].
Бібліяграфія
правіць- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Галоўная рэдакцыя Беларус. Сав. Энцыклапедыі, 1977. — Т. 1 А — В. — 604 с.
- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Галоўная рэдакцыя Беларус. Сав. Энцыклапедыі, 1978. — Т. 2 Г — К. — 765 с.
- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Галоўная рэдакцыя Беларус. Сав. Энцыклапедыі, 1979. — Т. 3 Л — Паняты. — 672 с.
- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1980. — Т. 4 Паняцце — Р. — 767 с.
- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1 С — Улагодзіць. — 663 с.
- АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т (бел.). — Мінск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1984. — Т. 5 кн. 2 Улада — Я, Дадатак. — 608 с.
Зноскі
- ↑ а б в г д М. Р. Суднік. «Тлумачальны слоўнік беларускай мовы» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 477.
- ↑ а б Сучасная беларуская літаратурная мова : вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па філалагічных спецыяльнасцях / [Д. В. Дзятко і інш.] ; пад рэдакцыяй Д. В. Дзятко. — 2-е выд., папраўленае і дапоўненае. — Мінск: Вышэйшая школа, 2020. — 588 с. — ISBN 978-985-06-3185-5.
- ↑ Дзмітрый Дзятко. Сучасная беларуская лексікаграфія: лексемныя тлумачальныя слоўнікі // Роднае слова. — 2018. — № 1. — С. 41.
Літаратура
правіць- Суднік М. Р. «Тлумача́льны сло́ўнік белару́скай мо́вы» // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 477. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Спасылкі
правіць- Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Slounik.org. Праверана 5 красавіка 2020.
- Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: у 5 т.. Электронный каталог Национальной библиотеки Беларуси. Праверана 5 красавіка 2020.
- Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Каталог библиотеки БГТУ. Праверана 10.02.2023.