Якуцкая мова
Якуцкая мова (саха тыла) — мова якутаў, належыць да цюркскай групы моў. Колькасць носьбітаў мовы па дадзеных перапісу 2002 г. складае каля 444.000 чалавек, якія пражываюць у асноўным на тэрыторыі Якуціі, а таксама ў Іркуцкай і Магаданскай абласцях, Краснаярскім і Хабараўскім краях.
Якуцкая мова | |
---|---|
![]() | |
Саманазва | саха тыла |
Краіны | Расія |
Рэгіёны | Рэспубліка Саха, Магаданская вобласць, Іркуцкая вобласць, Краснаярскі край, Хабараўскі край |
Афіцыйны статус |
![]() |
Агульная колькасць носьбітаў | 450 140 (2010)[1] |
Статус | уразлівая[d][2] |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
Пісьменнасць | кірыліца (Якуцкае пісьмо) |
Моўныя коды | |
ДАСТ 7.75–97 | яку 865 |
ISO 639-1 | — |
ISO 639-2 | sah |
ISO 639-3 | sah |
WALS | ykt |
Atlas of the World’s Languages in Danger | 508 |
Ethnologue | sah |
ELCat | 10454 |
IETF | sah |
Glottolog | yaku1245 |
![]() |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/SakhaDolganWorld.jpg/315px-SakhaDolganWorld.jpg)
Якуцкая мова рэзка адрозніваецца ад іншых цюркскіх моў наяўнасцю пласта лексікі няяснага паходжання (магчыма, палеаазіяцкага). Маецца таксама мноства мангольскіх запазычанняў.
Пісьмовасць
правіцьУ 1917 годзе новы алфавіт на аснове МФА быў створаны З. А. Наўгародавым. Першапачаткова ён утрымліваў толькі малыя літары, а таксама знак : для адлюстравання доўгіх гукаў (як галосных, так і зычных). У 1924 годзе гэты алфавіт быў рэфармаваны. Пазней ён рэфармаваўся яшчэ некалькі разоў, пакуль у 1929 не быў заменены на ўніфікаваны цюркскі алфавіт. Потым у 1939 годзе быў ажыццёўлены пераход на алфавіт на аснове кірыліцы. Першы слоўнік якуцкай мовы склаў Эдуард Пякарскі.
Сучасны якуцкі алфавіт
правіцьСёння ў якуцкай мове выкарыстоўваецца алфавіт, які ўтрымлівае ўвесь рускі алфавіт, плюс пяць дадатковых літар: Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү і дзве камбінацыі: Дь дь, Нь нь. Выкарыстоўваюцца таксама 4 дыфтонгі: уо, ыа, иэ, үө.
А а | Б б | В в | Г г | Ҕ ҕ | Д д | Дь дь | Е е |
Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м |
Н н | Ҥ ҥ | Нь нь | О о | Ө ө | П п | Р р | С с |
Һ һ | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч |
Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
TÜRKİYE TÜRKÇESİ (Y) | KIRGIZ TÜRKÇESİ (C) | SAHA TÜRKÇESİ (S) | Кыргыз түркчеси | Саха түркчеси | Түркие түркчеси |
yıl | Cıl | Sıl | жыл | Сыл | йыл |
yağmur | camgır | Samıır | жамгыр | самыыр | яғмур |
Yaka | caka | Sağa | жака | саҕа | яка |
yalamak | caloo | Salaa | жалоо | салаа | яламак |
Yaş | caş | Saas | жаш | саас | яш |
yaşdaş | caştaş | Saastıı kihi | жашташ | саастыы киһи | яшдаш |
Yat | cat | Sit- | жат | сит | ят |
yedi | ceti | Sette | жети | сэттэ | ети |
Yel | cel | Siel | жел | сиэл | ел |
yeni | cañı | Saña | жаңы | саҥа | ени |
Yeniden | cañıdan | Sañattan | жаңыдан | саҥаттан | енидең |
yer | cer | Sir | жер | сир | ер |
Yumak (yıkamak) | cuu- | Suuy- | жуу | сууй | юмак(йыкамак) |
Yıldız | cıldız | Sulus | жылдыз | сулус | йылдыз |
Yirmi | cıyırma | Süürbe | жыйырма | сүүрбэ | йирми |
Yok (hayır) | cok | Suox | жок | суох | ёк (хайыр) |
Yol | col | Suol | жол | суол | ёл |
Yumurta | cumurtka | Sımmııt | жумуртка | сымыыт | юмурта |
Yumuşak | cumşak | Sımnağas | жумшак | сымнаҕас | юмушак |
Yüz | cüz | Süüs | жүз | сүүс | йүз |
Гл. таксама
правіцьЗноскі
- ↑ Перапіс-2010
- ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger Праверана 24 чэрвеня 2018.