Армянскі абрад
Армянскі абрад — адзін з усходніх літургічных абрадаў. Выкарыстоўваецца Армянскай апостальскай царквой і Армянскай каталіцкай царквой.
Гісторыя
правіцьАрмянскі абрад развіўся ў старажытнасці ў Арменіі пасля прыняцця краінай хрысціянства. У сваіх асноўных рысах абрад склаўся на працягу IV і V стагоддзяў. Выточным грунтам абраду былі сірыйскія і грэчаскія традыцыі, аднак армянскае набажэнства хутка набыло сваю спецыфіку, чаму спрыяў пераход на нацыянальную мову, якая ў V стагоддзі атрымала сваю пісьмовасць, а таксама вызначаны ізаляцыянізм Армянскай царквы ў першыя стагоддзі свайго існавання.
У V—VII стагоддзях на армянскую літургію адчувальна моцна паўплывала грэчаскае іерусалімскае набажэнства, што тлумачыцца ў тым ліку і наяўнасцю армянскай дыяспары ў Іерусаліме. У перыяд IX—XIII стагоддзяў армянскі абрад выпрабаваў уплыў візантыйскага набажэнства Канстанцінопальскага патрыярхату. У сярэднявечны перыяд, пачынаючы з эпохі крыжовых паходаў, у яго пракраўся шэраг элементаў лацінскага абраду.
Пасля ўтварэння ў Сярэднявеччы ўсходне-каталіцкай армянскай царквы, яна таксама выкарыстала ў набажэнстве армянскі абрад, але такі, што падпаў пад лацінізацыю. У XIX стагоддзі ў гэтай царкве ўзяла верх процілеглая тэндэнцыя на ачышчэнне армяна-каталіцкага набажэнства ад лацінскіх запазычанняў. Да канца XX стагоддзя ў набажэнстве Армянскай апостальскай і Армянскай каталіцкай цэркваў практычна зніклі разыходжанні. Армянскі абрад вылучаецца сярод іншых хрысціянскіх літургічных абрадаў тым, што на працягу ўсёй гісторыі свайго існавання выкарыстоўваўся толькі ў рамках адной нацыянальна-культурнай традыцыі.
Літургія
правіцьЛітургія армянскага абраду моцна змянялася на працягу гісторыі. З V стагоддзя асноўнай літургіяй армянскай царквы была літургія Рыгора Асветніка, перайначаны варыянт візантыйскай літургіі Васіля Вялікага. Нягледзячы на гэта ў цэрквы існавала вызначаная літургічная разнастайнасць, ужываліся ў набажэнстве і іншыя анафары. У X стагоддзі на армянскую мову была перакладзена літургія Васіля Вялікага ва ўжо развітай канстанцінопальскай форме, у XIII стагоддзі — літургія Іаана Залатавуста. У гэты ж перыяд на армянскую былі перакладзены і дзве анафары заходне-сірыйскага тыпу. Аднак, пачынаючы з X стагоддзя, галоўнай (а пачынаючы з XIII стагоддзя практычна адзінай) літургіяй армянскай царквы робіцца літургія Апанаса Вялікага, якая адрознівалася ад старажытнай літургіі Рыгора Асветніка моцным візантыйскім уплывам. Тэрмін «літургія Рыгора Асветніка» па традыцыі працягвае часам ужывацца ў адносінах да сучаснай літургіі армянскага абраду, нягледзячы на тое, што сучасная літургія моцна адрозніваецца ад спрадвечнай, створанай у IV стагоддзі[1]. Да запазычанняў з візантыйскага абраду ставяцца таемныя малітвы (асабліва антыфонныя) і такія элементы, як запытальная екценія, гімн «Адзінародны Сыну», Вялікі ўваход і Херувімская песня. Уплыў лацінскага абраду адбіўся ў практыцы старазапаветных чытанняў, месцазнаходжанні Знака веры і ўлучэнні лацінскай малітвы ў канец Літургіі абвешчаных.
Набажэнская мова армянскага абраду — грабар. Сярод характэрных асаблівасцей армянскага абраду — выкарыстанне ў таемстве Эўхарыстыі неразведзенага віна (армянскі — адзіны з хрысціянскіх абрадаў, які выкарыстоўвае неразведзенае віно) і праснакоў у якасці літургічнага хлеба. Служэнне на праснаках з'яўляецца не лацінскім запазычаннем, але спрадвечнай традыцыяй. У адрозненне ад дробных лацінскіх праснакоў — гостый, у літургіі Армянскай царквы выкарыстоўваецца адзін буйны праснак з аддрукаванай выявай Укрыжавання. Як і ў іншых Старажытнаўсходніх цэрквах, у літургіі армянскага абраду Трысвятое «Свяцей Божа, Свяцей Моцны, Свяцей Несмяротны, памілуй нас» спяваецца з прыбыткам, што адносіцца да якая святкуецца падзеі. Так на нядзельнай літургіі Тры святое звычайна спяваецца як «Свяцей Божа, Свяцей Моцны, Свяцей Несмяротны, што ўскрос з мёртвых, памілуй нас».
Адзенні святароў і літургічныя адзенні вельмі блізкія да візантыйскіх. Святар на літургіі абавязкова апранае мітру, падобную грэчаскай, а біскуп аналагічную лацінскай. Асаблівы прадмет літургічнага ўбору — сандалі, якія здымаюцца на перыяд Эўхарыстычнага канона і прычашчэння. Набажэнства можа суправаджацца гучаннем аргана і рыпід з бразготкамі.
Пры здзяйсненні крыжа ў армянскім абрадзе выкарыстоўваецца трохперсцевае складанне, а парадак здзяйснення знака такой — правую руку са складзенымі пальцамі прыкладваюць спачатку да лба, прамаўляючы: «У імя Бацькі», потым ледзь ніжэй грудзей са словамі: «і Сына», далей да левага боку грудзей: «і Духу», і да правага боку грудзей, са словамі: «Святога». Пасля гэтага далонь прыкладваецца да грудзей і прамаўляецца: «Амэн!».
Набажэнскія кнігі
правіцьУ армянскім абрадзе выкарыстоўваюцца наступныя набажэнскія кнігі:
- Ч'ашоц (арм.: Ճաշոց) — біблейскія чытанні, аналагічны лекцыянарыю.
- Патарагатетр (арм.: Պատարագատետր) — чынаследаванне літургіі.
- Жамагірк (арм.: Ժամագիրք) — кніга гадзін, падобная з візантыйскім часоўнікам і лацінскім брэвіярыем.
- Маштоц (арм.: Մաշտոց) — трэбнік, утрымвае чынаследаванне таемстваў і іншых святадзействаў.
- Маштоц дзернадруц'ян (арм.: Մաշտոց ձեռնադրութեան) — трэбнік біскупа, складаецца са следаванняў хіратоній, дапаўняючы Маштоц.
Каляндар
правіцьУ армянскім абрадзе існуе ўсталяваны Рыгорам Асветнікам пяцідзённы Перадавы пост, што пачынаецца за тры тыдні да Вялікага паста.
Армянская апостальская царква адзначае Раство Хрыстова і Хрышчэнне Госпадава 6 студзеня у адзін дзень пад агульнай назвай Богаяўленне. Армянская каталіцкая царква, як і Рымска-каталіцкая царква, 6 студзеня святкуе Богаяўленне, Каляды ж святкуе асобна — 25 снежня.
Набажэнства суткавага кола складаецца з 9 кананічных гадзін (следаванняў), але ў сучаснай практыцы звычайна служацца далёка не ўсе гадзіны.
Будова храма
правіцьАрмянскія храмы валодаюць шэрагам асаблівасцей. Прастора храма падзяляецца на тры рознавялікія часткі. У асноўнай, ніжняй частцы храма знаходзяцца вернікі. Далей, на прыступку вышэй асноўнай прасторы храма, ідзе салея. Далей, на высокім алтары знаходзіцца Пасад. Справа ад Пасада (злева з боку вернікаў) у сцяне алтарнай апсіды знаходзіцца ніша для чары з Дарункамі, якія выносяцца на Пасад падчас літургіі.
Алтар з Пасадам адлучаецца ад астатняй часткі храма заслонай, які адкрываецца і зачыняецца адпаведна чыну набажэнства. У адрозненне ад візантыйскага абраду, дзе алтар зачынены іканастасам, армянская літургія праходзіць адкрыта. Толькі ў Вялікі пост Літургія служыцца пры зачыненай заслоне.
Зноскі
- ↑ Алымов В. А. Лекции по исторической литургике // Библиотека Якова Кротова
Літаратура
правіць- «Армянский обряд» // Католическая энциклопедия. Изд. францисканцев. Т.1 М.:2002.
- Обряд Армянской апостольской церкви