Арыенталізавальны стыль
Арыенталізавальны стыль, інакш протакарынфскі стыль — мастацкі кірунак у вазапісе Старажытнай Грэцыі VII стагоддзя да н э.
Для гэтага стылю чорнафігурнага вазапісу характэрныя запазычаныя з Блізкага Усходу матывы з выявай сіпаў, сфінксаў і львоў. Характэрны так званы «страх пустой прасторы», калі любы свабодны прамежак запаўняўся малюнкам. Асноўным цэнтрам вырабу керамікі ў гэтым стылі быў Карынф. Гэты стыль быў таксама папулярны і ў майстроў ганчарнай справы ў Атыцы.
Карынфская кераміка правіць
Ранні протакарынфскі стыль правіць
Менавіта ў Карынфе зарадзіўся стыль мастацтва, у тым ліку і вазапісу, які пазней даследчыкі назавуць карынфскім, або арыенталізавальным, пад уплывам імпартаваных з Усходу тканін з маляўнічымі мудрагелістымі ўзорамі. Каля 100 гадоў Карынф заставаўся адзіным элінскім полісам, які дамінаваў на рынку керамікі. Ранні перыяд развіцця карынфскай керамікі называецца протакарынфскім і ахоплівае перыяд 720—690 гг. да н. э. Асноўнымі матывамі роспісу былі жывёлы, напрыклад птушкі і львы.
Сталы протакарынфскі стыль правіць
Пачатак VII стагоддзя да н. э. стаў сапраўдным прарывам у кераміцы, гэты перыяд называюць сталым протакарынфскім стылем. Ён развіўся ў перыяд 690—650 гг. да н. э. Карынфскія ганчары заснавалі тэхніку чорнафігурнай керамікі, што, несумненна, стала важным крокам наперад. Новы спосаб вырабу керамікі заключаўся ў нанясенні сілуэтаў лакам, у дакладнай мадэляванні фігур спецыяльным інструментарыем і абпале вазы. Каляровыя эфекты выяўляліся толькі пасля абпалу і здабывання посуду з печы. Першапачаткова малюнак быў дастаткова простым і выконваўся літаральна некалькімі штрыхамі, але з часам тэхніка вазапісу ўсё больш ўдасканальвалася. Прыкладам прагрэсу вазапісу з’яўляецца арыбал «Барацьба гаплітаў». Аздабленне вазы характарызуецца выдатна прадуманай кампазіцыяй, фігуры воінаў выглядаюць сапраўды натуралістычнымі, прагрэс заўважны не толькі ў малюнку фігур у руху, але і ўліку перспектывы. Дывановы протакарынфскі стыль распаўсюджваецца і на мініяцюрную кераміку, цяпер яна таксама пакрываецца суцэльным мудрагелістым узорам з выявай жывёл, а напаўненне пустых месцаў адбываецца за кошт прыўнясення кветкавых матываў.
Позні протакарынфскі стыль правіць
Яшчэ адным крокам у развіцці карынфскага стылю керамічнага мастацтва стаў позні протакарынфскі стыль (650—640 гг. да н. э.). Майстры гэтага перыяду пераходзяць ад выканання фігурных сцэн да тэхнікі іх масавай вытворчасці. Удасканальваюцца самі формы керамікі, павялічваюцца і памеры, каб адлюстраваць буйных жывёл. Пашырэнне малюнка вядзе да скарачэння незапоўненых участкаў на корпусе вазы, пры гэтым узрастае і дбайнасць выканання малюнка. Часам усю кампазіцыю складала дэталёва прамаляваная адна-адзіная жывёла. Акцэнт рабіўся на дэманстрацыі прыродных асаблівасцяў жывёл. Так, пантэра, якая ад прыроды мае падоўжанае, грацыёзна цела, замяняе на вазах дастаткова жорсткага велічнага льва, характэрнага для ранніх перыядаў арыенталізавальнага стылю. Гэтыя тэндэнцыі закранулі таксама архітэктуру, калі на фризах акрамя львоў і быкаў таксама маляваліся пантэры і іншыя жывёлы. Такая кампазіцыя стала амаль стэрэатыпнай, а падобныя арнаменты можна знайсці ўсюды ў скульптуры і архітэктуры таго перыяду.
Раннекарынфскі стыль правіць
Некаторыя даследчыкі схільныя вылучаць яшчэ адзін перыяд карынфскай керамікі — раннекарынфскі стыль, або так званы стыль «дарослай жывёлы» (625—550 гг. да н. э.). Развіццё гэтага стылю было выклікана далейшым павелічэннем прамых кантактаў з Усходам, і як следства, ўплыву ўсходняй культуры на мастацтва Элады. Гэты перыяд характарызуецца стварэннем шырокіх фрызаў, аформленых ненатуральна доўгімі фігурамі жывёл, а таксама запоўненых арнаментам. Гіпербалізацыя дэкаратыўных элементаў вядзе да некаторай страты натуралістычнасці адлюстраваных фігур, зрэшты сама тэхніка выканання малюнка надзвычай старанная. Уплыў на развіццё гэтага віду керамікі здзейснілі асірыйскія тканіны з багатымі ўзорамі, а таксама, несумненна, вынаходлівасць карынфских майстроў керамікі. Сярод адлюстраваных жывёл папулярнымі былі львы, барсы, дзікі, быкі, козы, упершыню з’явіліся сірэны (птушка з чалавечай галавой) і іншыя гібрыды (чалавек-цмок, чалавек-рыба). Пэўны заняпад карынфскай тэхнікі прыпадае на VI стагоддзе да нашай эры, ён адбыўся ў сувязі са стратай канкурэнцыі з ганчарамі Атыкі, дзе арыенталізавальны стыль ўжо быў выцеснены чорнафігурным вазапісам.
Атычная кераміка правіць
Протаатычная кераміка правіць
Перыяд протаатычнай керамікі працягваўся ў перыяд 710—675 гадоў да н. э., пры гэтым пераход ад познегеаметрычнага стылю да протаатычнага прайшоў дастаткова плаўна. На пачатковым этапе гэтыя стылі нават суіснавалі адзін з адным: сярод чыста геаметрычных элементаў — ліній і зігзагаў — з’яўляліся прымітыўныя фігуры міфалагічных жывёл, а таксама кветкавыя матывы. Першы прадстаўнік пераходнага перыяду — вазапісец Аналата, ён першым зрабіў спробу адысці ад строгай сіметрыі геаметрыкі.
Пазней маляваныя фігуры жывёл і міфічных істот станавіліся ўсё больш натуралістычнымі, паступова выцясняючы геаметрычныя элементы. Пашыраецца шэраг адлюстраваных істот: львы з’яўляюцца побач са сфінксамі, пегасамі, кентаўрамі, сабакамі, коньмі, пеўнямі, арламі. Адлюстроўваюцца таксама пары калясніц. У дадатак да жывёл з’яўляюцца раслінныя матывы, якія цяпер афармляюцца ў пальметы (арнаментальная раслінная фігура). Арнамент запаўняе ўсю паверхню вазы.
Чорна-белы стыль правіць
Гэты перыяд ахоплівае 675—650 гг. да н. э. Ужо згаданы вазапісец Аналата стаў творцам новай тэхнікі чорнафігурнага вазапісу, увага якой была прыкавана да чалавека. Такім чынам, паўстала зусім новае пакаленне мастакоў, і самі ганчары адмаўляліся ад старой тэхнікі. Вырысоўваючы контуры фігур, мастакі ў пошуках сродкаў дасягнення большай натуралістычнасці свядома пачынаюць выкарыстоўваць прамалёўкі чорным па светлым фоне. Хоць, як і раней, тэхніка пакідала ў сабе перапляценне з папярэднімі перыядамі, мастакам чорна-белага вазапісу ўдалося дамагчыся значна большага майстэрства па параўнанні з протаатычнымі.
Пашырылася і тэматыка роспісу: з’явіліся сцэны гонак на калясніцах, батальныя сцэны і, як і раней, міфалагічныя істоты. Паступова тэхніка чорнафігурнага вазапісу станавілася ўсё папулярней. Арыгінальнасць атычнай керамікі гэтага перыяду складаецца ва ўменні не столькі адлюстраваць арыенталістычныя элементы, колькі размясціць іх на корпусе посуду. Нягледзячы на некаторае падабенства з карынфскай керамікай гэтага перыяду, даследчыкі ўсё ж выключаюць вызначальны ўплыў карынфскай тэхнікі на атычную. Усяго за 20-30 гадоў атычныя вазапісцы настолькі асвоілі тэхніку чорнафігурнага вазапісу, што змаглі значна павысіць якасць сваіх вырабаў.
Познепротаатычны перыяд правіць
Познепротаатычны перыяд старажытнагрэчаскай керамікі доўжыўся з 650 па 610 гады да н. э. У гэты час афармленне посуду становіцца надзвычай вынаходлівым у спалучэнні з дакладнасцю вазапісу. Зрэшты маляўнічасць малюнка цалкам знікае, кераміка становіцца чорна-белай. Гэта звязана з першымі спробамі выкарыстоўваць замест чорнафігурнай тэхніку чырвонафігурнага вазапісу.
Пачатак гэтых пераўтварэнняў адзначыла сабой амфара вазапісца Неса, знойдзеная ў Афінах і датаваная 615. да н. э. Гэта манументальная ваза, якая паказвае сцэну забойства кентаўра Неса Гераклам і Персея, які праганяе Гаргону. Амфара Неса выканана цалкам у тэхніцы чорнафігурнага вазапісу. Асноўнай кампазіцыі вазы падпарадкаваныя другарадныя раслінныя матывы і фігуры птушак. У цэлым у тэхніцы гэтага перыяду таксама адзначаецца ўплыў карынфскага стылю, аднак ён не з’яўляецца дамінуючым.
Родаская кераміка правіць
На востраве Родас дзякуючы развітай вытворчасці і экспарту віна развіўся свой тып керамікі. Яе росквіт прыпадае на VII стагоддзя да н э. Разам з віном родаская кераміка была распаўсюджаная ва ўсім грэчаскім свеце. Характэрнымі рысамі родаскага вазапісу было запаўненне прасторы корпуса вазы паясамі, рознымі па тэматыцы напаўненнямі — псеўдагеаметрычнымі элементамі і жывёламі, сярод апошніх былі распаўсюджаныя алені, сфінксы, птушак. Шыі ваз пакрываліся тасьмой арнаментаў, унізе — у асноўным кветкавымі матывамі, астатняя частка вазы пакрывалася глазурай. Аднак з часам, пад уплывам карынфскай керамікі, аднастайны фон займаў усё менш і менш плошчы, саступаючы жывёльнаму ўзору.