Веймарская рэспубліка
Веймарская рэспубліка (ням.: Weimarer Republik) — гістарыяграфічныя назва Германіі ў 1919—1933 гадах у гонар устаноўчага сходу, скліканага ў Веймары для прыняцця новай канстытуцыі. Афіцыйна дзяржава працягвала называцца «Германская імперыя» (ням.: Deutsches Reich).
| Гістарычная дзяржава | |||||
| Германская Дзяржава | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deutsches Reich | |||||
|
|||||
| Гімн: Das Lied der Deutschen | |||||
 |
|||||
|
1919 — 1933
|
|||||
| Сталіца | Берлін | ||||
| Мова(ы) | нямецкая | ||||
| Афіцыйная мова | нямецкая | ||||
| Рэлігія | Свецкая дзяржава | ||||
| Грашовая адзінка |
папяровая марка (1919 – 1923) рэнтная марка (1923 – 1924) рэйхсмарка (1924 – 1933) |
||||
| Плошча | 468.787 км² (1925) | ||||
| Насельніцтва | 62.411.000 (1925) | ||||
| Форма кіравання | федэратыўная парламенцкая рэспубліка | ||||
| Кіраўнікі дзяржавы | |||||
| Рэйхспрэзідэнт | |||||
| • 1919 – 1925 | Фрыдрых Эберт | ||||
| • 1925 – 1933 | Паўль фон Гіндэнбург | ||||
| Рэйхсканцлер | |||||
| • 1919 | Філіп Шэйдэман (першы) | ||||
| • 1933 | Адольф Гітлер (апошні) | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
.svg)
.svg)
Кароткая даведкаПравіць
Веймарская рэспубліка 1919—1933 гадоў у Германіі праіснавала большую частку мірнага перыяду паміж дзвюма сусветнымі войнамі. Пасля Сакавіцкай рэвалюцыі 1848 года яна стала другой (і першай, увянчанай поспехам) спробай установы ў Германіі ліберальнай дэмакратыі. Яна завяршылася захопам улады НСДАП, якая ўсталявала таталітарную дыктатуру.
Пасля чатырох гадоў ваенных дзеянняў у Першай сусветнай вайне з 1914 па 1918 год з вялікімі стратамі Германія была знясілена і пры адчайных абставінах прасіла міру. Усведамленне непазбежнай паразы выклікала рэвалюцыю, адрачэнне кайзера Вільгельма II, капітуляцыю Германіі і абвяшчэнне Веймарскай рэспублікі 9 лістапада 1918 года.
З 1918 па 1923 год Веймарская рэспубліка пакутавала ад сур’ёзных праблем, такіх як гіперінфляцыя, палітычны экстрэмізм, у тым ліку палітычныя забойствы і дзве спробы захопу ўлады з боку ваенізаваных груповак, а таксама спрэчныя адносіны з пераможцамі ў Першай сусветнай вайне. З 1924 па 1929 гады была адноўлена значная грашова-палітычная стабільнасць, і рэспубліка адчувала адносны росквіт. Часам тыя гады называюць залатымі дваццатымі. Але сусветны эканамічны крызіс у кастрычніку 1929 года надзвычай моцна ўдарыў па Германіі. Высокае беспрацоўе прывяло да распаду кааліцыйнага ўрада, і з сакавіка 1930 года розныя канцлеры кіравалі праз надзвычайныя паўнамоцтвы, прадастаўленыя прэзідэнтам Паўлем фон Гіндэнбургам. Гэты перыяд скончыўся з прызначэннем Адольфа Гітлера канцлерам 30 студзеня 1933 года.
Крыўда ў Германіі на Версальскі дагавор была моцнай, асабліва ў палітычных правах, дзе быў вялікі гнеў да тых, хто падпісаў і падпарадкаваўся дагавору. Веймарская рэспубліка выканала большасць патрабаванняў Версальскага дагавора, хоць яна так і не цалкам выканала свае абавязацельствы па раззбраенні і ў рэшце рэшт выплаціла толькі невялікую частку ваенных рэпарацый (шляхам двойчы рэструктурызацыі свайго доўгу ў рамках плана Даўэса і плана Юнга[ru]).
У адпаведнасці з Лакарнскімі дагаворамі, падпісанымі ў 1925 годзе, Германія рухалася да нармалізацыі адносін з суседзямі. Германія прызнала заходнія межы, устаноўленыя Версальскім дагаворам, аднак яе ўсходнія межы заставаліся падвергнутымі магчымым пераглядам. У 1926 годзе Германія ўступіла ў Лігу Нацый.
З 1930 года прэзідэнт Гіндэнбург выкарыстоўваў надзвычайныя паўнамоцтвы, каб падтрымаць канцлераў Генрыха Брунінга, Франца фон Папена і генерала Курта фон Шлейхера. Вялікая дэпрэсія, пагоршаная палітыкай дэфляцыі Брунінга, прывяла да росту беспрацоўя. 30 студзеня 1933 года Гіндэнбург прызначыў Гітлера канцлерам на чале кааліцыйнага ўрада. Нацысцкая партыя Гітлера займала два з дзесяці месцаў у кабінеце міністраў. Фон Папен на пасадзе віцэ-канцлера павінен быў стаць «высокай эмінэнцыяй», якая будзе трымаць Гітлера пад кантролем, выкарыстоўваючы сваю цесную асабістую сувязь з Гіндэнбургам. Гэтыя намеры моцна недаацэньвалі палітычныя здольнасці Гітлера.
Да канца сакавіка Дэкрэт Рэйхстага аб пажары і Закон аб дазволе ад 1933 года выкарыстоўвалі меркаванае надзвычайнае становішча, каб эфектыўна надаць новаму канцлеру шырокія паўнамоцтвы дзейнічаць па-за парламенцкім кантролем. Гітлер неадкладна выкарыстаў гэтыя паўнамоцтвы, каб сарваць канстытуцыйнае кіраванне і прыпыніць грамадзянскія свабоды, што прывяло да хуткага краху дэмакратыі на федэральным і дзяржаўным узроўні і стварэння аднапартыйнай дыктатуры пад кіраўніцтвам Гітлера.
Да распаду Трэцяга рэйха ў 1945 годзе нацысты кіравалі нямецкай дзяржавай пад выглядам, што ўсе экстраардынарныя меры і законы, якія яны ўвялі ў сілу, пачынаючы з 1933 года, былі законнымі ў адпаведнасці з палажэннямі Веймарскай канстытуцыі, і, у прыватнасці, не спрабавалі афіцыйна прыняць цалкам новую канстытуцыю на замену прынятай у 1919 годзе. Тым не менш захоп улады Гітлерам фактычна паклаў канец рэспубліцы.
ГісторыяПравіць
ПерадгісторыяПравіць
Ваенныя дзеянні ў Першай сусветнай вайне адбыліся паміж 28 ліпеня 1914 і 11 лістапада 1918 года, уключалі мабілізацыю 70 мільёнаў вайскоўцаў і прывялі да смерці больш за 20 мільёнаў вайскоўцаў і грамадзянскіх асоб (без уліку смяротных зыходаў ад пандэміі іспанскага грыпу 1918 года, якія склалі больш за мільён выпадкаў), што робіць яе адной з самых маштабных і смяротных войнаў у гісторыі.
Пасля чатырох гадоў вайны на розных франтах у Еўропе і ва ўсім свеце ў жніўні 1918 года пачалося наступленне саюзнікаў, і становішча Германіі і Цэнтральных дзяржаў пагоршылася, што прымусіла іх патрабаваць міру. Першапачатковыя прапановы былі адхіленыя саюзнымі дзяржавамі, і становішча Германіі стала больш адчайным. Усведамленне надыходзячай ваеннай паразы выклікала Германскую рэвалюцыю, абвяшчэнне рэспублікі 9 лістапада 1918 года, адрачэнне кайзера Вільгельма II і капітуляцыю Германіі, што азнаменавала канец імперскай Германіі і пачатак Веймарскай рэспублікі.