Вуха

Ву́ха — складаны вестыбулярны-слыхавы орган, які выконвае дзве функцыі: успрымае гукавыя імпульсы і адказвае за становішча цела ў прасторы і здольнасць утрымоўваць раўнавагу. Гэта парны орган, які месціцца ў скроневых костках чэрапа, абмяжоўваючыся звонку вушнымі ракавінамі.

Вуха чалавека ўспрымае гукавыя хвалі даўжынёй прыкладна ад 20,625 м да 1,65 см, што адпавядае 16—20 000 Гц (ваганняў у секунду). У працэсе эвалюцыйнага развіцця вуха ўзнікла ў першачнаводных продкаў пазваночных з адмысловых скурных органаў пачуццяў.

Слова «вуха» можа быць выкарыстана для апісання як усяго органа, так і толькі яго бачнай звонку часткі. У людзей вонкавую частку вуха называюць вушной ракавінай. Пазваночныя маюць пару вушэй, якія размешчаны сіметрычна па абодва бакі галавы. Гэты механізм дапамагае ў здольнасці лакалізацыі крыніцы гуку.

Анатомія

Вонкавае вуха

Чалавечая вушная ракавіна

Вонкавае вуха складаецца з вушной ракавіны і вонкавага слыхавога праходу^[1]. Вушная ракавіна ўяўляе сабой складанай формы пругкі храсток, пакрыты скурай, яго ніжняя частка, званая мочкай, з’яўляецца скурнай зморшчынай, якая складаецца з скуры і тлушчавай тканіны. Вушная ракавіна вельмі адчувальная да любых пашкоджанняў, таму ў барцоў гэта частка цела вельмі часта дэфармывана.

Вушная ракавіна ў жывых арганізмаў працуе як прыёмнік гукавых хваляў, якія затым перадаюцца ва ўнутраную частку слыхавога апарата. Значэнне вушной ракавіны ў чалавека нашмат меншая, чым у жывёл, таму ў чалавека яна практычна нерухомая. Але вось шматлікія звяры, паводзячы вушамі, здольны значна дакладней, чым чалавек, вызначыць знаходжанне крыніцы гуку.

Зморшчыны чалавечай вушной ракавіны ўносяць у гук, які паступае ў слыхавы праход, невялікія частотныя скажэнні, якія залежаць ад гарызантальнай і вертыкальнай лакалізацыі гуку. Такім чынам мозг атрымлівае дадатковую інфармацыю для ўдакладнення месцазнаходжання крыніцы гуку. Гэты эфект часам выкарыстоўваецца ў акустыцы, у тым ліку для стварэння адчування аб’ёмнага гуку пры выкарыстанні навушнікаў.

Функцыя вушной ракавіны — улоўліваць гукі; яе працягам з’яўляецца храсток вонкавага слыхавога праходу, даўжыня якога ў сярэднім складае 25—30 мм. Храстковая частка слыхавога праходу пераходзіць у касцявую, а ўвесь вонкавы слыхавы праход высланы скурай, якая змяшчае сальныя, а таксама серныя залозы, якія ўяўляюць сабой перайначаныя потавыя залозы. Гэты праход заканчваецца слепа: ад сярэдняга вуха ён аддзелены барабаннай перапонкай. Улоўленыя вушной ракавіны гукавыя хвалі б’юцца ў барабанную перапонку і выклікаюць яе ваганні.

Для прадухілення разрыву барабанных перапонак ад ударнай хвалі выбуху, салдатам рэкамендавана па магчымасці загадзя адкрываць рот, калі чакаецца выбух. У сваю чаргу, ваганні барабаннай перапонкі перадаюцца ў сярэдняе вуха.

Сярэдняе вуха

Асноўнай часткай сярэдняга вуха з’яўляецца барабанная паражніна — невялікая прастора аб’ёмам каля 1 см³, якая знаходзіцца ў скроневай косці. Тут знаходзяцца тры слыхавыя костачкі: малаточак, кавадла і стрэмечка — яны перадаюць гукавыя ваганні з вонкавага вуха ва ўнутранае, адначасова ўзмацняючы іх.

Слыхавыя костачкі, як самыя маленькія фрагменты шкілета чалавека, якія ўяўляюць ланцужок, перадаюць ваганні. Дзяржальня малаточка цесна зраслася з барабаннай перапонкай, галоўка малаточка злучаная з кавадлам, а тая, у сваю чаргу, сваім доўгім атожылкам — са стрэмечкам. Падстава стрэмечка закрывае акно перадпачатку, злучаючыся такім чынам з унутраным вухам.

Поласць сярэдняга вуха звязана з насаглоткай пасродкам еўстахіевай трубы, праз якую выраўноўваецца сярэдні ціск паветра ўнутры і звонку ад барабаннай перапонкі. Пры змене вонкавага ціску часам «закладвае» вушы, што звычайна вырашаецца тым, што рэфлекторна выклікаецца пазяханне. Вопыт паказвае, што яшчэ больш эфектыўна заложаннасць вушэй вырашаецца глытальнымі рухамі або калі ў гэты момант дзьмуць у заціснуты нос.

Унутранае вуха

З трох аддзелаў органа слыху і раўнавагі найбольш складаным з’яўляецца ўнутранае вуха, якое з-за сваёй мудрагелістай формы называюцца лабірынтам. Косткавы лабірынт складаецца з пераддзвер’я, уліткі і паўкругавых каналаў, якія размешчаны ва ўсіх трох узаемаперпендыкулярных плоскасцях і запоўненых вадкасцямі, перылімфай і эндалімфай^[2]. Ва ўнутраным вуху размешчана як скрутак, орган слыху, гэтак і вестыбюлярная сістэма, якая з’яўляецца органам раўнавагі і паскарэння.

Слыхавы праход тут перагароджаны барабаннай перапонкай, якая вібруе пры сутыкненні з гукавой хваляй, з частатой тым большай, чым вышэй гук. У сістэму костачак унутранага вуха ўваходзяць малаточак, кавадла і стрэмечка; малаточак прычэплены дзяржальняй да барабаннай перапонкі, стрэмечка размешчана на авальным вакне, а кавадла счэплена з розных бакоў з абедзвюма гэтымі касцьмі. Кавадла дазваляе павялічыць ціск на авальнае вакно ў 20 разоў у параўнанні з ціскам на барабанную перапонку. Ваганні авальнага вакна перадаюцца вадкасці, якая раздражняе размешчаныя ва ўлітцы рэцэптары, якія фармуюць, у сваю чаргу, нервовыя імпульсы.

Рэцэптары вестыбулярнага апарату — другасныя механарэцэптары, размешчаныя на крыстых каналах. Гэта валосковыя адчувальныя цэлі двух тыпаў: формы колбы з закругленым дном і формы цыліндру. Валасінкі на клетках размешчаны процілегла, з аднаго боку размешчаны стэрэацыліі, і зрушэнне ў іх бок выклікае ўзрушанасць, а з другога — кінацыліі, зрушэнне ў бок якіх выклікае тармажэнне.

Паталогія

Адрозніваюць прыроджаныя дэфекты, траўмы (Акустычная траўма, Баратраўма) і захворванні вуха (Атасклероз, Хвароба Меньера, Атыт, Унутраны атыт).

Гл. таксама

Зноскі

↑ А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #4. Слуховая сенсорнаясистема и речь // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 78-81. — 317 с. — ISBN 978-5-91180-842-6
↑ А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #5. Вестибулярная сенсорная система // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 83-85. — 317 с. — ISBN 978-5-91180-842-6

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вуха
Тэст слыху на адчуванне розных частотаў (англ.)
Відэа ўспрымання гуку ад Brandon Pletsch (англ.)
Відэа ўспрымання гуку ад MED-EL (англ.)
Інтэрактыўная праграма для вывучэння будовы вуха (англ.)
Фотаздымкі элементаў вуха, зробленыя з дапамогай сканавальнага электроннага мікраскопа

[1] А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #4. Слуховая сенсорнаясистема и речь // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 78-81. — 317 с. — ISBN 978-5-91180-842-6

[2] А. С. Батуев Глава 3. Физиология ссенсорных систем. #5. Вестибулярная сенсорная система // Физиология высшей нервной деятельности и сенсорных систем. — 3. — СПб.: Питер, 2010. — С. 83-85. — 317 с. — ISBN 978-5-91180-842-6

[1]

[2]