Генрых Дмахоўскі

Ге́нрых Міхайлавіч Дмахо́ўскі (ён жа Генрык Дмухоўскі, Генры Д. Сандэрс; 14 (26) кастрычніка 1810 — 14 (26) мая 1863) — удзельнік нацыянальна-вызваленчага руху на землях Беларусі, Літвы і Польшчы ў 1830 — 1860-я гады. Скульптар.

Генрых Дмахоўскі
Род дзейнасці	скульптар
Дата нараджэння	26 кастрычніка 1810(1810-10-26)
Месца нараджэння	Забалоцце, Дзісенскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	26 мая 1863(1863-05-26) (52 гады)
Месца смерці	Докшыцы, Барысаўскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Бірулі
Грамадзянства	Расійская імперыя
Бацька	Міхал Дмахоўскі[d]
Альма-матар	Віленскі ўніверсітэт
Член у	Віленская археалагічная камісія
Бітвы/войны	паўстанне 1863—1864 гадоў
Узнагароды і прэміі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Паходзіў са шляхецкай сям’і. Пасля сканчэння прыродазнаўчага факультэта Віленскага ўніверсітэта (1828) далучыўся да паўстання 1830—1831, удзельнічаў у партызанскіх дзеяннях на мяжы Расійскай імперыі. Пасля паразы паўстання атрад Г. Дмахоўскага быў вымушаны адступіць на Палессе, а затым на Валынь, адтуль у Галіцыю (на тэрыторыю Аўстра-Венгрыі). Аўстра-венгерскія ўлады арыштавалі Г. Дмахоўскага, суд прыгаварыў яго да зняволення, якое адбыў у 1834—1841 гадах у крэпасці Куфтайн. Пасля вызвалення жыў у Францыі, вучыўся ў мастацкай школе, наведваў майстэрні вядомых скульптараў.

У 1846 годзе ўдзельнічаў у вулічных баях у Львове. У 1852 годзе апынуўся ў ЗША пад імем Генры Д. Сандэрс. Для будынку кангрэсу (у Вашынгтоне) ён стварае бюсты Джорджа Вашынгтона, Томаса Джэферсана, Бенджаміна Франкліна, Тадэвуша Касцюшкі. Гэтыя бюсты і сёння ўпрыгожваюць памяшканне Кангрэса ЗША. У гэты час ён робіць медальён з сілуэтамі пакараных смерцю дзекабрыстаў, бюст Л. Кошута, скульптурную групу «Гарыбальдзі з воінамі». У ЗША памерлі яго жонка і дзеці, пахаваныя ў Філадэльфіі, на магіламі Г. Дмахоўскім пастаўлены помнік.

Па смерці родных, у маі 1861 года (4 гады цягнулася бюракратычная валакіта — пакуль яму далі дазвол выехаць з ЗША) Г. Дмахоўскі адкрыў скульптурнае атэлье ў Вільні. Сярод найлепшых твораў, зробленых у гэты час, — мадэль надмагільнага помніка Барбары Радзівіл, фігура Св. Уладзіслава для віленскай кафедры, помнік Уладзіслава Сыракомлі. Абраны грамадствам правадзейным членам Віленскай археалагічнай камісіі.

Мемарыяльная дошка на будынку бібліятэкі ў Забалоцці, на месцы якой стаяў сядзібны дом Дмахоўскіх

Падчас паўстання 1863—1864 Г. Дмахоўскі стаў паўстанцкім камісарам Дзісненскага павета. Загінуў 26 мая 1863 года ў адным з першых баёў з расійскімі войскамі каля фальварка Парэчча. Пахаваны на курганным могільніку каля вёскі Бірулі Докшыцкага раёна Віцебскай вобласці. У маі 2020 на магіле Г. Дмахоўскага быў усталяваны помнік.

Літаратура

• Кісялёў Г. Адысея паўстанца-скульптара // Кісялёў Г. Героі і музы. Мн., 1982.
• Багадзяж М. Жыццё Дмахоўскага // Новы Час № 9(14), 2003.
• Walendowski T. Posag zwrócony ku rzece // Przegląd Polski (17 sierpnia), 2005.
• Ермаловіч В. Генры Сандэрс, ён жа Генрык Дмахоўскі //Газета «Рэспубліка» № 188, 02.10.2010.

Спасылкі

• Генры Сандэрс, ён жа Генрык Дмахоўскi: Нават у турме скульптар i рэвалюцыянер займаўся мастацтвам // sb.by 2 кастрычніка 2010