Томас Джэферсан

Томас Джэферсан (англ.: Thomas Jefferson; 13 красавіка 1743 — 4 ліпеня 1826) — 3-ці прэзідэнт ЗША, значны дзеяч Вайны за незалежнасць ЗША, адзін з аўтараў Дэкларацыі незалежнасці (1776), вядомы палітычны дзеяч, дыпламат і філосаф эпохі Асветы. Асноўнымі падзеямі яго прэзідэнцтва, паспяховага для краіны, былі купля ў Францыі Луізіяны (1803) і экспедыцыя Льюіса і Кларка (1804—1806). Джэферсан быў прыхільнікам дэмакратыі, рэспубліканізму і правоў чалавека, ён натхніў амерыканскіх каланістаў выйсці з-пад уплыву Вялікабрытаніі і сфармаваць новую нацыю.

Томас Джэферсан
англ.: Thomas Jefferson
1-ы дзяржаўны сакратар ЗША 22 сакавіка 1790 — 31 снежня 1793
Папярэднік	Джон Джэй
Пераемнік	Эдмунд Рэндальф
2-і віцэ-прэзідэнт ЗША 4 сакавіка 1797 — 4 сакавіка 1801
Папярэднік	Джон Адамс
Пераемнік	Аарон Бёр
пасол ЗША ў Францыі[d] 1785 — 1789
Папярэднік	Бенджамін Франклін
Пераемнік	William Short[d]
2-і губернатар Вірджыніі[d] 1 чэрвеня 1779 — 3 чэрвеня 1781
Папярэднік	Patrick Henry[d]
Пераемнік	William Fleming[d]
3-і Прэзідэнт ЗША 4 сакавіка 1801 — 4 сакавіка 1809
Папярэднік	Джон Адамс
Пераемнік	Джэймс Мэдзісан
3-і абраны прэзідэнт ЗША[d] 17 лютага 1801 — 4 сакавіка 1801
Папярэднік	Джон Адамс
Пераемнік	Джэймс Мэдзісан
Нараджэнне	2 (13) красавіка 1743 Shadwell[d], Colony of Virginia[d], Каралеўства Вялікабрытанія
Смерць	4 ліпеня 1826(1826-07-04)[…] (83 гады) Манцічэла[d], Албемарл[d], Вірджынія, ЗША
Месца пахавання	grave of Thomas Jefferson[d] Манцічэла[d]
Бацька	Пітэр Джэферсан[d]
Маці	Джэйн Рэндалф Джэферсан[d]
Жонка	Марта Джэферсан
Дзеці	Марта Джэферсан Рэндальф, Mary Jefferson Eppes[d], Мэдзісан Хемінгс[d], Harriet Hemings[d], Eston Hemings[d], Jane Randolph Jefferson[d], unnamed son Jefferson[d], Lucy Elizabeth Jefferson I[d] і Lucy Elizabeth Jefferson II[d]
Веравызнанне	Дэізм і англіканства
Партыя	Дэмакратычна-рэспубліканская партыя ЗША
Член у	Амерыканскае філасофскае таварыства Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Акадэмія надпісаў і прыгожай славеснасці[d] (1826) Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Варшаўскае таварыства сяброў навук[d] Амерыканскае антыкварнае таварыства[d]
Адукацыя	Каледж Уільяма і Мэры[d]
Дзейнасць	сельская гаспадарка, права, філасофія, дыпламатыя і архітэктура
Аўтограф
Узнагароды	член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (1787)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Маючы англійскае паходжанне, Джэферсан нарадзіўся і атрымаў адукацыю ў Вірджыніі. Скончыў Каледж Уільяма і Мэры і пасля займаўся юрыдычнай практыкай. Падчас амерыканскай рэвалюцыі Джэферсан прадстаўляў Вірджынію на Кантынентальным Кангрэсе, у якасці заканадаўца Вірджыніі распрацаваў праект закона для свабоды веравызнання і служыў у якасці ваеннага губернатара Вірджыніі (1779—1781). Ён стаў амбасадарам Злучаных Штатаў у Францыі ў маі 1785 года, а затым першым дзяржаўным сакратаром у 1790—1793 гг. пад кіраўніцтвам прэзідэнта Джорджа Вашынгтона. Джэферсан і Джэймс Мэдысан стварылі Дэмакратычную-рэспубліканскую партыю, якая супрацьстаяла партыі федэралістаў у працэсе фарміравання першай партыйнай сістэмы. Разам з Мэдысанам, ён ананімна напісаў Рэзалюцыю Кентукі і Вірджыніі ў 1798—1799 гг., якія імкнуліся павялічыць правы штатаў насуперак нацыянальнаму ўраду і адмяніць Акт аб чужынцах і антыўрадавай агітацыі.

На пасадзе прэзідэнта Джэферсан працягваў развіццё суднаходства і абарону гандлёвых інтарэсаў супраць берберскіх піратаў, а таксама супраць агрэсіўнай брытанскай гандлёвай палітыкі. Ён таксама арганізаваў Куплю Луізіяны, што амаль у два разы павялічыла тэрыторыю краіны. Пасля мірных перамоваў з Францыяй ваенныя сілы краіны былі паменшаны. Джэферсан быў пераабраны ў 1804 годзе. Другі тэрмін Джэферсана быў спалучаны з цяжкасцямі ва ўнутранай палітыцы, у тым ліку і па справе былога віцэ-прэзідэнта Аарона Бёрра. Амерыканскі знешні гандаль паменшыўся, пасля рэалізацыі Джэферсанам закону аб Эмбарга 1807 года, у адказ на брытанскія пагрозы для суднаходства ЗША. У 1803 годзе Джэферсан пачаў спрэчны працэс перасялення індзейскіх плямён ў зноў арганізаваную тэрыторыю Луізіяны, а ў 1807 годзе, падпісаў Закон аб забароне ўвозу рабоў. Гісторыкі традыцыйна адзначаюць Джэферсана як аднаго з найвялікшых прэзідэнтаў у ЗША.

Джэферсан асвоіў мноства дысцыплін, якія вар’іраваліся ад геадэзіі і матэматыкі для садоўніцтва і вынаходак. Ён быў архітэктарам ў класічнай традыцыі. Вялікая цікавасць Джэферсана да рэлігіі і філасофіі прынесла яму прэзідэнцтва ў Амерыканскім філасофскім таварыстве. Ён не вызнаваў арганізаванай рэлігіі, але знаходзіўся пад уплывам хрысціянства і дэізма. Акрамя англійскай, ён добра ведаў лацінскую, грэчаскую, французскую, італьянскую і іспанскую мовы. Джэферсан заснаваў Універсітэт Вірджыніі пасля зыходу з дзяржаўнай службы. Ён быў дасведчаным пісьменнікам і карэспандэнтам. Яго адзіная поўнаметражная кніга, Нататкі аб штаце Вірджыніі (1785), лічыцца адной з самых важных амерыканскіх кніг, выдадзеных да 1800 года.

Джэферсан ажаніўся з Мартай Вайлес Скелтан, у гэтым шлюбе яны мелі шэсць дзяцей, але толькі дзве дачкі выжылі да дарослага жыцця. Ён валодаў некалькімі плантацыі і меў шмат рабоў. Большасць гісторыкаў лічаць, што пасля смерці жонкі ў 1782 годзе, ён меў адносіны са сваёй рабыняй Салі Хемінгс і быў бацькам, прынамсі, некаторых яе дзяцей. Джэферсан памёр у сваім доме ў Шарлотсвілі, штат Вірджынія, 4 ліпеня ў пяцідзясятую гадавіну прыняцця Дэкларацыі незалежнасці.

Цікавыя факты

• Джэферсан адлюстраваны на двухдоларавай банкноце і пяціцэнтавай манеце.
• Памёр у 50-гадовы юбілей падпісання Дэкларацыі незалежнасці (4 ліпеня 1776 — 4 ліпеня 1826).

У мастацтве

• Гісторыя адносін Томаса Джэферсана і Салі Хемінгс паказана ў фільме «Скандал у Белым Доме» (2000). Ролю Джэферсана выканаў Сэм Ніл.