Томас Джэферсан (англ.: Thomas Jefferson; 13 красавіка 1743 — 4 ліпеня 1826) — 3-ці прэзідэнт ЗША, значны дзеяч Вайны за незалежнасць ЗША, адзін з аўтараў Дэкларацыі незалежнасці (1776), вядомы палітычны дзеяч, дыпламат і філосаф эпохі Асветы. Асноўнымі падзеямі яго прэзідэнцтва, паспяховага для краіны, былі купля ў Францыі Луізіяны (1803) і экспедыцыя Льюіса і Кларка (1804—1806). Джэферсан быў прыхільнікам дэмакратыі, рэспубліканізму і правоў чалавека, ён натхніў амерыканскіх каланістаў выйсці з-пад уплыву Вялікабрытаніі і сфармаваць новую нацыю.

Томас Джэферсан
англ.: Thomas Jefferson
2-і віцэ-прэзідэнт ЗША
4 сакавіка 1797 — 4 сакавіка 1801
Папярэднік Джон Адамс
Пераемнік Аарон Бёр
1-ы дзяржаўны сакратар ЗША
22 сакавіка 1790 — 31 снежня 1793
Папярэднік Джон Джэй
Пераемнік Эдмунд Рэндальф
пасол ЗША ў Францыі[d]
1785 — 1789
Папярэднік Бенджамін Франклін
Пераемнік William Short[d]
2-і Governor of Virginia[d]
1 чэрвеня 1779 — 3 чэрвеня 1781
Папярэднік Patrick Henry[d]
Пераемнік William Fleming[d]
3-і Прэзідэнт ЗША
4 сакавіка 1801 — 4 сакавіка 1809
Папярэднік Джон Адамс
Пераемнік Джэймс Мэдзісан
3-і абраны прэзідэнт ЗША[d]
17 лютага 1801 — 4 сакавіка 1801
Папярэднік Джон Адамс
Пераемнік Джэймс Мэдзісан
Нараджэнне 2 (13) красавіка 1743[1][2]
Смерць 4 ліпеня 1826(1826-07-04)[4][5][…] (83 гады)
Месца пахавання
Бацька Пітэр Джэферсан[d][6]
Маці Джэйн Рэндалф Джэферсан[d][6]
Жонка Марта Джэферсан[d][6][7]
Дзеці Марта Джэферсан Рэндальф[6], Mary Jefferson Eppes[d][8], Мэдзісан Хемінгс[d], Harriet Hemings[d], Eston Hemings[d], Jane Randolph Jefferson[d][8], unnamed son Jefferson[d][8], Lucy Elizabeth Jefferson I[d][8] і Lucy Elizabeth Jefferson II[d][8]
Веравызнанне Дэізм і англіканства
Партыя
Член у
Адукацыя
Дзейнасць настаўнік, крыптограф, архітэктар, адвакат, пісьменнік, дыпламат, палітык, філосаф, вынаходнік, фермер, дзяржаўны дзеяч, археолаг, юрыст
Аўтограф Выява аўтографа
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія Правіць

Маючы англійскае паходжанне, Джэферсан нарадзіўся і атрымаў адукацыю ў Вірджыніі. Скончыў Каледж Уільяма і Мэры і пасля займаўся юрыдычнай практыкай. Падчас амерыканскай рэвалюцыі Джэферсан прадстаўляў Вірджынію на Кантынентальным Кангрэсе, у якасці заканадаўца Вірджыніі распрацаваў праект закона для свабоды веравызнання і служыў у якасці ваеннага губернатара Вірджыніі (1779—1781). Ён стаў амбасадарам Злучаных Штатаў у Францыі ў маі 1785 года, а затым першым дзяржаўным сакратаром у 1790—1793 гг. пад кіраўніцтвам прэзідэнта Джорджа Вашынгтона. Джэферсан і Джэймс Мэдысан стварылі Дэмакратычную-рэспубліканскую партыю, якая супрацьстаяла партыі федэралістаў у працэсе фарміравання першай партыйнай сістэмы. Разам з Мэдысанам, ён ананімна напісаў Рэзалюцыю Кентукі і Вірджыніі ў 1798—1799 гг., якія імкнуліся павялічыць правы штатаў насуперак нацыянальнаму ўраду і адмяніць Акт аб чужынцах і антыўрадавай агітацыі.

На пасадзе прэзідэнта Джэферсан працягваў развіццё суднаходства і абарону гандлёвых інтарэсаў супраць берберскіх піратаў, а таксама супраць агрэсіўнай брытанскай гандлёвай палітыкі. Ён таксама арганізаваў Куплю Луізіяны, што амаль у два разы павялічыла тэрыторыю краіны. Пасля мірных перамоваў з Францыяй ваенныя сілы краіны былі паменшаны. Джэферсан быў пераабраны ў 1804 годзе. Другі тэрмін Джэферсана быў спалучаны з цяжкасцямі ва ўнутранай палітыцы, у тым ліку і па справе былога віцэ-прэзідэнта Аарона Бёрра. Амерыканскі знешні гандаль паменшыўся, пасля рэалізацыі Джэферсанам закону аб Эмбарга 1807 года, у адказ на брытанскія пагрозы для суднаходства ЗША. У 1803 годзе Джэферсан пачаў спрэчны працэс перасялення індзейскіх плямён ў зноў арганізаваную тэрыторыю Луізіяны, а ў 1807 годзе, падпісаў Закон аб забароне ўвозу рабоў. Гісторыкі традыцыйна адзначаюць Джэферсана як аднаго з найвялікшых прэзідэнтаў у ЗША.

Джэферсан асвоіў мноства дысцыплін, якія вар’іраваліся ад геадэзіі і матэматыкі для садоўніцтва і вынаходак. Ён быў архітэктарам ў класічнай традыцыі. Вялікая цікавасць Джэферсана да рэлігіі і філасофіі прынесла яму прэзідэнцтва ў Амерыканскім філасофскім таварыстве. Ён не вызнаваў арганізаванай рэлігіі, але знаходзіўся пад уплывам хрысціянства і дэізма. Акрамя англійскай, ён добра ведаў лацінскую, грэчаскую, французскую, італьянскую і іспанскую мовы. Джэферсан заснаваў Універсітэт Вірджыніі пасля зыходу з дзяржаўнай службы. Ён быў дасведчаным пісьменнікам і карэспандэнтам. Яго адзіная поўнаметражная кніга, Нататкі аб штаце Вірджыніі (1785), лічыцца адной з самых важных амерыканскіх кніг, выдадзеных да 1800 года.

Джэферсан ажаніўся з Мартай Вайлес Скелтан, у гэтым шлюбе яны мелі шэсць дзяцей, але толькі дзве дачкі выжылі да дарослага жыцця. Ён валодаў некалькімі плантацыі і меў шмат рабоў. Большасць гісторыкаў лічаць, што пасля смерці жонкі ў 1782 годзе, ён меў адносіны са сваёй рабыняй Салі Хемінгс і быў бацькам, прынамсі, некаторых яе дзяцей. Джэферсан памёр у сваім доме ў Шарлотсвілі, штат Вірджынія, 4 ліпеня ў пяцідзясятую гадавіну прыняцця Дэкларацыі незалежнасці.

Цікавыя факты Правіць

  • Джэферсан адлюстраваны на двухдоларавай банкноце і пяціцэнтавай манеце.
  • Памёр у 50-гадовы юбілей падпісання Дэкларацыі незалежнасці (4 ліпеня 1776 — 4 ліпеня 1826).

У мастацтве Правіць

  • Гісторыя адносін Томаса Джэферсана і Салі Хемінгс паказана ў фільме «Скандал у Белым Доме» (2000). Ролю Джэферсана выканаў Сэм Ніл.

Крыніцы Правіць

  1. Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 9 красавіка 2014.
  2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
  3. а б KNAW Past Members Праверана 19 мая 2021.
  4. Thomas Jefferson
  5. Lundy D. R. Thomas Jefferson // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. а б в г Kindred Britain
  7. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  8. а б в г д Lundy D. R. The Peerage
  9. https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/ Праверана 3 красавіка 2023.