Грамадзянская вайна ў Мазамбіку
Грамадзянская вайна ў Мазамбіку — узброены канфлікт на тэрыторыі Мазамбіка ў 1976—1992 гадах, якія пачаўся пасля вайны за незалежнасць ад Партугаліі.
| Грамадзянская вайна ў Мазамбіку | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Халодная вайна | |||
 | |||
| Дата | 30 мая 1976[1] — 8 верасня 1974 | ||
| Месца | Мазамбік | ||
| Вынік | падпісанне Генеральнага пагаднення | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
| Агульныя страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
Падзеі разгортваліся на фоне Халоднай вайны і былі цесна звязаны з Радэзійскай вайной у бушы. Супраць кіруючай партыі ФРЭЛІМА, якая праводзіла прасавецкі курс і актыўна падтрымлівала радэзійскую і паўднёваафрыканскую апазіцыю, паўстала групоўка РЭНАМА, падтрыманая галоўным чынам радэзійскім і паўднёваафрыканскім кіраўніцтвам.
Ваенныя дзеянні скончыліся падпісаннем Генеральнага пагаднення паміж ФРЭЛІМА і РЭНАМА, увядзеннем міратворчых войск, правядзеннем дэмабілізацыі і ўсеагульных выбараў.
Перадгісторыя
правіцьУ 1964—1974 гадах у краіне вялася ўзброеная барацьба супраць партугальскага панавання, якая ў рэшце рэшт скончылася перамогай незалежніцкага руху.
Партугалія не мела ні належных рэсурсаў, ні асаблівага жадання перадаць уладу ў Мазамбіку сваім стаўленікам, так як пакутавала ад палітычнай нестабільнасці. Яе лідары хутчэй беглі ад сваіх афрыканскіх уладанняў, чым перадавалі ўладу загадзя падрыхтаванай палітычнай эліце. Такім чынам, да ўлады прыйшла партыя ФРЭЛІМА (Фронт вызвалення Мазамбіка). Новы ўрад заявіў пра сваё жаданне змагацца з расісцкімі рэжымамі на поўдні Афрыкі, уяўляючы пагрозу для ПАР і Радэзіі. Акрамя таго, мазамбікскае кіраўніцтва аказвала дапамогу апазіцыйным групоўкам у гэтых краінах.
Адразу пасля атрымання незалежнасці ўрад маладой дзяржавы адкрыта выступіў на баку Зімбабвійскага афрыканскага нацыянальнага саюза (ЗАНУ), які вёў партызанскую вайну ў Радэзіі, а таксама размясціў у лагерах на сваёй тэрыторыі 150 тыс. бежанцаў. Разведвальныя падраздзяленні Мазамбіка на працягу года актыўна дзейнічалі ў Радэзіі ў цесным супрацоўніцтве з зімбабвійскімі партызанамі.
Кіраўнік Радэзіі Ян Сміт і яго прыхільнікі і абаронцы паўднёваафрыканскага апартэіду здолелі арганізаваць рух карэнных афрыканцаў супраць новага сацыялістычнага ўрада краіны. Фарміраванню ўзброенай апазіцыі спрыяў той факт, што эканоміка Мазамбіка была разбурана ў выніку прыродных катаклізмаў (паводак і засух), нападаў партызан на аб’екты інфраструктуры, сусветнага эканамічнага крызісу і няўдалых спробаў ажыццяўлення эканамічных рэформаў па ўзоры сацыялістычных краін Усходняй Еўропы.
Развіццё канфлікту
правіцьСупраць кіруючага рэжыму паўстала партыя РЭНАМА (Мазамбікскае нацыянальнае супраціўленне), утвораная ў 1976 года Разведвальным упраўленнем Паўднёвай Радэзіі. Яна прызначалася пераважна для барацьбы з зімбабвійскімі паўстанцамі і была ўкамплектавана ў асноўным таемнымі агентамі партугальскай паліцыі.
РЭНАМА вяла класічную партызанскую вайну. У сваёй дзейнасці яна вылучала так званыя «плацежаздольныя зоны», якія перыядычна абкладаліся падаткам, «зоны кантролю», дзе размяшчаліся іх баз, і «зоны разбурэння». Да апошніх адносіліся паселішчы, якія падтрымлівалі кіруючы рэжым. Да 1979 года баевікі РЭНАМА дзейнічала ў асноўным у лагерах уздоўж мяжы Мазамбіка. Апазіцыйныя атрады налічвалі ўсяго некалькі сотняў чалавек. У 1980 годзе, пасля прызначэння саюзніка ФРЭЛІМА Роберта Мугабэ прэм’ер-міністрам Зімбабвэ, галоўным спонсарам Рэнама становіцца Паўднёваафрыканская Рэспубліка. Армія Паўднёвай Афрыкі перадыслакавала лагеры з Зімбабвэ ў правінцыю Трансвааль, дзе ажыццяўляла трэніроўку дыверсантаў для разбурэння транспартнай інфраструктуры Мазамбіка. Акрамя як ад ПАР, Рэнама атрымлівала дапамогу з Партугаліі, ФРГ і ЗША. Дзякуючы іх падтрымцы да 1990 года яна змагла сфарміраваць армію колькасцю ў 20 тыс. байцоў.
У сваю чаргу войскі ФРЭЛІМА забяспечваліся савецкім узбраеннем, дапамогу ў засваенні якога аказвалі кадравыя вайскоўцы УС СССР. Замежнікі таксама працавалі ў ваенна-навучальных установах. Разам з прамымі абавязкамі — выкладчыцкай працай, многія з іх выконвалі работу няштатных саветнікаў і спецыялістаў, перадаючы мазамбікскім афіцэрам вопыт арганізацыі службы войск, арганізацыі і правядзення палітыка-выхаваўчай работы[10].
Савецкія ваенныя саветнікі і спецыялісты правялі вялікую работу па ўладкаванню ўзброеных сіл краіны, арганізаваўшы цэнтры па мабілізацыі і прызыву, пагранічную ахову, службу войск, баявую падрыхтоўку, матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне, распрацаваўшы арганізацыйна-штатныя структуры. Аднак пры гэтым яны сутыкаліся з шэрагам цяжкасцей, пакутавалі ад умоў гарачага і вільготнага афрыканскага клімату, многі перахварэлі на трапічную малярыю. Час ад часу яны прымалі ўдзел у баявых дзеяннях, хоць гэта не прадугледжвалася двухбаковымі пагадненнямі аб ваенным супрацоўніцтве. Пры выкананні службовых абавязкаў шэсць савецкіх вайскоўцаў загінулі, адзін сканаў ад ранення і яшчэ адзін ад хваробы[11].
Найбольш маштабныя баявыя дзеянні ў рамках грамадзянскай вайны, якія суправаджаліся масавымі разбурэннямі, пры роўных шанцах абодвух бакоў на поспех пачаліся ў 1987 годзе.
Завяршэнне вайны
правіцьУ канцы 80-х гадоў з прычыны сістэмнага крызісу камуністычнай ідэалогіі і адмовы Савецкага Саюза ад актыўнай палітыкі на афрыканскім кантыненце, з аднаго боку, і падзенні рэжымаў апартэіду на поўдні Афрыкі, з другога, стварыліся спрыяльныя знешнепалітычныя ўмовы для завяршэння грамадзянскай вайны. Паступова ідэалагічнае супрацьстаянне паміж дзвюма партыямі сыходзіла ў мінулае і ўзрастаў ціск з боку сусветнай супольнасці з нагоды неабходнасці спынення вайны. У 1990 годзе ўрад ФРЭЛІМА пагадзіўся пачаць перамовы і распрацаваць новую Канстытуцыю, заснаваную на шматпартыйнасці. Улады прыступілі да правядзення ліберальных эканамічных рэформаў. Хутка партыя ФРЭЛІМА адмовілася ад ідэалогіі марксізму.
Перамовы доўжыліся два гады і завяршыліся 4 кастрычніка 1992 года падпісаннем Генеральнага пагаднення па Мазамбіку. Дакумент складаўся з 7 пратаколаў. Для назірання за працэсам ўрэгулявання было прадугледжана стварэнне 8 камісій. Працэдуры, зацверджаныя ў Генеральным пагадненні, выходзілі за рамкі Канстытуцыі Мазамбіка і патрабавалі міжнароднага кантролю. У пагадненні ўтрымліваўся заклік да Арганізацыі Аб’яднаных Нацый паслаць у краіну міратворчую місію і ўзначаліць камісію па назіранні і кантролі за выкананнем агульнага пагаднення аб устанаўленні міру.
Міратворчая місія
правіць16 снежня 1992 года Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю 797, якая прадугледжвала ўвядзенне міратворчых сіл.
Па плане Генеральнага сакратара, мандат міратворчай аперацыі ААН у Мазамбіку закранаў рашэнне чатырох асноўных праблем. У галіне палітычнай міратворцы павінны былі садзейнічаць бесстароннаму ажыццяўленню мірнага пагаднення ў рамках выканання функцый старшыні камісіі па назіранні і кантролі. У вобласці ваеннай перад міратворцамі стаяла пяць асноўных задач: 1) кантроль і назіранне за спыненнем агню, раз’яднаннем і засяроджваннем сіл, іх дэмабілізацыяй і зборам, складаваннем і знішчэннем зброі; 2) кантроль і назіранне за поўным вывадам замежных войск; 3) кантроль і назіранне за расфарміраваннем прыватных і нерэгулярных узброеных груп; 4) санкцыянаванне мер па забеспячэнні бяспекі жыццёва важных інфраструктур; 5) забеспячэнне бяспекі дзейнасці ААН і іншых міжнародных арганізацый у падтрымку мірнага працэсу. У вобласці выбарнай была задача даць тэхнічную дапамогу і назіраць за працэсам выбараў. У гуманітарнай галіне меркавалася правядзенне каардынацыі і назірання за ўсімі аперацыямі па аказанні гуманітарнай дапамогі, у прыватнасці за аперацыямі, звязанымі з бежанцамі, перамешчанымі ўнутры краіны асобамі, дэмабілізаванымі вайскоўцамі і пацярпелым мясцовым насельніцтвам.
На жнівень 1993 года ў краіне дыслакавалася 6004 «блакітных касак».
Дзеянні вайскоўцаў ААН у асноўным былі звязаны з арганізацыяй матарызаванага і паветранага патрулявання ўздоўж калідораў, стварэннем кантрольна-прапускных пунктаў і забеспячэннем суправаджэння цягнікоў. Міратворцы таксама прыцягваліся да суправаджэння аўтакалон, якія дастаўлялі харчаванне, займаліся рамонтам і разведкай дарог. Праводзілася дэмабілізацыя ўсіх узброеных фарміраванняў абодвух бакоў канфлікту.
27—29 кастрычніка 1994 года пры іх падтрымцы ў Мазамбіку адбыліся выбары ў заканадаўчы орган і прэзідэнцкія выбары. У апошніх прымала ўдзел 12 кандыдатаў, а ў выбарах парламента — 14 палітычных партый і кааліцый. Па выніку выбараў перамогу атрымала партыя ФРЭЛІМА, захаваўшы сваю ўладу.
У студзені 1995 года міратворчая місія скончылася.
Гл. таксама
правіцьКрыніцы
правіць- ↑ Mozambique: Civil war | Mass Atrocity Endings.
- ↑ Arnold, Guy (2016). Wars in the Third World Since 1945. Oxford: Bloomsbury Publishing Plc. pp. 211–213. ISBN 978-14742-9102-6.
- ↑ Klaus Storkmann, "Fighting the Cold War in southern Africa? East German military support to FRELIMO" Portuguese Journal of Social Science, 2010
- ↑ а б в Bermudez, Joseph (1997). Terrorism, the North Korean connection. New York: Crane, Russak & Company. p. 124. ISBN 978-0844816104.
- ↑ Woodrow Wilson International Center for Scholars. International Security Studies Program, Ballinger Publishing Company, 1988, Superpower Competition and Security in the Third World, p. 100
- ↑ Afrikka. Архівавана з першакрыніцы 11 лютага 2013.
- ↑ Beit-Hallahmi, Benjamin. The Israeli connection: Whom Israel arms and why, pp. 65. IB Tauris, 1987.
- ↑ Joseph Hanlon. "Cease-fire holds, but election delay likely" Архіўная копія ад 6 чэрвеня 2012 на Wayback Machine. Mozambique peace process bulletin. No. 1, enero de 1993, Amsterdam: AWEPAA, pp. 5.
- ↑ De re Militari. Capítulo II.
- ↑ Шарый, В.И. Военное сотрудничество советского Союза с бывшими португальскими колониями в 70-80 гг. ХХ века // Армия и общество : журнал. — 2009.
- ↑ Вооруженная борьба народа Мозамбика за свободу и независимость (1965-1979 гг.)
Літаратура
правіць- Шагалов, В. А. Гражданская война в Мозамбике и миротворческая операция ООН // Ученые записки Казанского университета. Серия Гуманитарные науки. — 2013. — Т. 155. — С. 257—266.