Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка
Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка (ЗДФР) — гістарыяграфічная назва для дзяржавы ў Закаўказзі (тэрыторыі Бакінскай, Елізаветпальскай, Эрыванскай, Тыфліскай, Кутаіскай губерняў, Батумскай і Карскай абласцей, Закатальскай і Сухумскай акруг), якую 22 красавіка 1918 года Закаўказскі сейм абвясціў «дэмакратычнай федэратыўнай рэспублікай».
| непрызнаная дзяржава | |||
| Закаўказская Дэмакратычная Федэратыўная Рэспубліка (ЗДФР) | |||
|---|---|---|---|
|
|||
 |
|||
|
|
|||
| Сталіца | Тыфліс | ||
| Найбуйнейшыя гарады | Баку, Елізаветпаль, Карс, Кутаісі, Тыфліс, Эрывань. | ||
| Мова(ы) |
руская Побытавыяў паветах: грузінская, армянская, азербайджанская |
||
| Афіцыйная мова | руская, грузінская мова, армянская мова і азербайджанская мова | ||
| Рэлігія | Праваслаўе, ААЦ і іслам | ||
| Грашовая адзінка | рубель | ||
| Плошча | 186 100 км² | ||
| Форма кіравання | рэспубліка | ||
| Старшыня Закаўказскага Сейма | |||
| • 1918 | Мікалай Сямёнавіч Чхеідзэ | ||
Па вымозе Турцыі Закаўказскі Сейм быў распушчаны і Закаўказзе распалася на тры дзяржавы: 26 мая 1918 года была абвешчана Рэспубліка Грузія, 28 мая — Рэспубліка Азербайджан і Рэспубліка Арменія (дэкларацыя Армянскай нацыянальнага савета пра прыняцце на сябе вярхоўнай улады ў армянскіх паветах была прынята 30 мая).
Гісторыя
правіцьЗ пачатку 1915 года цяперашняя Арменія, як і закаўказскія гарады ў іншых месцах, напаўнялася ўцекачамі з усходніх вілаетаў Турцыі, галоўным чынам армянамі, асірыйцамі і грэкамі. Больш за ўсё скупнасць уцекачоў была ў сучаснай Арменіі. Гэта было вынікам турэцкай палітыкі генацыду хрысціянскага насельніцтва, што ставіла перад выбарам жыцця ці смерці этнічных армян.
Закаўказскі сейм, у якім на той момант дамінавалі грузінскія меншавікі, старшыня сейма грузінскі сацыял-дэмакрат М. С. Чхеідзэ — адмовіўся браць удзел у мірных перамовах у Брэст-Літоўску, і не прызнаў потым пункты Брэсцкага мірнага дагавора, якія адносіліся да Закаўказзя.
Пад падставай нібы мелага месца пераследу мусульманаў на тэрыторыі Паўднёвага Каўказа, занятага з пачатку 1918 года грузінскімі і армянскімі часткамі, якія змянілі раскладзеныя рускія войскі, турэцкае камандаванне, парушыўшы заключанае ў снежні 1917 года Ерзнкайскае перамір'е, зрушыла 12 лютага 1918 года свае войскі, каля 25 тыс. чалавек, ва ўсходнім кірунку. Фронт супраць турэцкіх войскаў трымалі армянскі ў 17 тыс. чалавек і грузінскі ў 12 тыс. чалавек карпусы.
Азербайджанцы абвясцілі пра адмову браць удзел у вайне супраць туркаў-аднаверцаў. У выніку дэбатаў ва ўрадзе было вырашана, што Закаўказскі Сейм будзе браць удзел у вайне супраць Турцыі, але азербайджанскія войскі браць удзел у канфлікце не будуць.
Да сярэдзіны сакавіка туркі занялі Ерзнка, Баберд (Байбурд), Трапезунд, Мамахатун і Эрзрум. Пагроза навісла над Карсам і Батумам. Нязгоды паміж татарамі і астатнімі дэлегацыямі, усё больш пашыраліся і паглыбляліся як у Сейме, так і ў Закаўказскім камісарыяце. У гэтых умовах Закаўказскі камісарыят прыняў рашэнне пачаць сепаратныя перагаворы з Турцыяй у Трапезундзе, галоўным перамоўшчыкам быў абраны Чхенкелі.
Трапезундскія мірныя перамовы былі выгадныя туркам. З 12 сакавіка 1918 года падчас мірных перагавораў, Веіб-паша працягнуў прасоўвацца ў кірунку Батума, Ардагана, кожны дзень заваёўваючы новыя тэрыторыі. Тэлеграмы з Карскіх і Ардаганских акруговых камісарыятаў, якія прыходзілі ў Тыфліс, а таксама ад старшыні гарадскіх і раённых выканаўчых камітэтаў Сарамідзэ казалі пра пануючыя ў гэтых раёнах рабаванні, разаніну, масавыя высяленні і масавыя забойствы хрысціянскага насельніцтва. Было ясна, што мэта і сэнс пазіцыі турэцкага прадстаўніка Раўф-бея пра «папярэднія ўмовы міру», былі ў тым, каб раскласці армяна-грузінскую супрацу.
Шырыліся чуткі пра нейкія сакрэтныя турка-грузінскія перамовы, паводле якіх Чхенкелі ў Трапезундзе імкнуўся захаваць Батум у межах Закаўказзя з умовай перадачы туркам Карса і Ардагана. 13 красавіка туркі ўвайшлі ў Батум. Пазней у Тбілісі вярнулася дэлегацыя з Трапезунда, і гутаркі пра грузіна-турэцкія перагаворы пацвердзіліся. Чхенкелі здаў Батум туркам пасля ажыццяўлення часткі Брэсцкага пагаднення, якая адносіцца да Закаўказзя, з умовай, што гэты горад будзе далучаны да Грузіі.
22 красавіка грузінскія і азербайджанскія дэлегацыі абвясцілі незалежнасць Закаўказзя ад Расіі, абвясціўшы стварэнне дзяржавы — Закаўказскай федэрацыі (ЗДФР), выконваючы першую з папярэдніх умоў, высунутых Турцыяй перад усталяваннем міра. У той жа дзень урад Гегечкары падаў у адстаўку, і быў зацверджаны новы ўрад ЗДФР, у якім Чхенкелі быў усім: і міністрам замежных спраў, і прэм'ер-міністрам, і старшынём дэлегацыі ЗДФР на мірных перамовах. Працягваючы выконваць сваю частку ўмоў, Чхенкелі загадаў расфармаваць франтавыя часткі.
У ноч на 26 мая 1918 года, турэцкая дэлегацыя ў горадзе Батум падае ўльтыматум пра ліквідацыю ЗДФР. Грузінская фракцыя Закаўказскага сейма, паддаўшыся ціску, выходзіць з ЗДФР, нацыянальны савета Грузіі абвяшчае стварэнне Грузінскай Дэмакратычнай Рэспублікі[1].
Урад Чхенкелі быў прымусова адпраўлены ў адстаўку.
4 чэрвеня 1918 года Турцыя падпісала з Грузіяй дагаворы «пра мір і сяброўства», па якіх да Турцыі, апроч Карскай, Ардаганскай і Батумскай абласцей, адыходзілі Ахалкалакскі павет і частка Ахалцыхскага павета. Турэцкія войскі атрымалі права бесперашкодных чыгуначных перавозак.
Раптам, той жа вясной Турцыя зрушыла войскі і без асаблівых высілкаў акупавала большую частку Грузіі. У некалькіх бітвах войскі былі пабіты і адкінуты. Пасля чаго з глыбіні фронту зноў падыходзілі свежыя часткі.
Грузіі давялося папрасіць пра дапамогу Германію: саюзніка Турцыі, але хрысціянскай краіны. Германію пагадзілася ўвесці свае войскі ў Грузію і загадала саюзнай Турцыі прызнаць незалежнасць Грузінскай рэспублікі[2].
Гл. таксама
правіцьЗноскі
- ↑ Закавказская Демократическая Федеративная Республика
- ↑ Гражданская история безумной войны. Веллер М., Буровский А.М.: АСТ, 2007. — 640 с.