Зніжэнне ўзроўню Аральскага мора
Зніжэнне ўзроўню Аральскага мора — сукупнасць экалагічных, біялагічных, глебавых, кліматычных і сацыяльных з'яў, звязаных са ссыханнем Аральскага мора і ўтварэнні на яго месцы пустэлі Аралкум.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Aralsea_tmo_2014231_lrg.jpg/350px-Aralsea_tmo_2014231_lrg.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Aralsee.gif/220px-Aralsee.gif)
Прычыны і ход ссыхання
правіцьАральскае мора да ссыхання з'яўлялася чацвёртым па плошчы возерам у свеце пасля Каспійскага мора, Верхняга возера (Паўночная Амерыка) і возера Вікторыя (Афрыка). Дэградацыя Аральскага мора пачалася ў 1960-х, калі вялікая частка сцёку Сырдар'і і Амудар'і стала праз сістэму каналаў сыходзіць на абвадненне і гаспадарчыя патрэбы Туркменіі, Узбекістана і паўднёвага Казахстана. У выніку мора значна адступіла ад свайго берага і агалілася дно, пакрытае марскімі солямі з дамешкам пестыцыдаў і іншых хімікатаў.
З 1960 па 2007 год Арал ужо страціў на выпарэнне каля 1000 км³ воды. У 1989 годзе мора распалася на два ізаляваныя вадаёмы — Паўночнае (Малое) і Паўднёвае (Вялікае). На 2003 год плошча паверхні Аральскага мора складаў каля чвэрці выточнай, а аб'ем воды — каля 10 %. Да пачатку 2000-х абсалютны ровень вады ў мора зменшыўся да адзнакі 31 м, што на 22 м ніжэй выточнага роўня, што назіраўся ў канцы 1950-х.
2011 год у параўнанні з 2010 годам для басейна Аральскага мора выдаўся засушлівым, дэльта Амудар'і перасохла і ўсе тры паўднёвыя сегменты Вялікага Аральскага мора (і асабліва ўсходні вадаём) таксама значна зменшыліся ў памерах. Адрэзанае ад Вялікага Аральскага мора дамбай, Малое Аральскае мора з'яўляецца больш стабільным, але ў 2011 годзе і яго плошча таксама скарацілася ў параўнанні з 2010 годам[1].
У жніўні 2014 года ўсходняя частка Вялікага Арала цалкам высахла[2][3][4].
Экалагічныя наступствы
правіцьКлімат у раёне Аральскага мора (над былой акваторыяй і ў радыусе 50—100 км ад яе) стаў больш кантынентальным і засушлівым, у вузкай узбярэжнай палосе (да 30 км ад былой берагавой лініі) зімы сталі халаднейшымі (на 1—3 градусы). На месцы дна былога мора ўтварылася пясчана-саляная пустэля Аралкум; пры моцных вятрах (якія назіраюцца ў дадзеным рэгіёне на працягу 30—50 дзён у годзе) над высахлым дном развіваюцца інтэнсіўныя пылавыя буры, шлейф пылу дасягае ў даўжыню 200—300 км і, у залежнасці ад кірунку вятроў, дасягае такіх гарадоў, як Кызыларда, Байканур, Шалкар, Нукус і г.д., выяўляючыся ў выглядзе імглы белаватага колеру, якая пагаршае празрыстасць паветра (далёкасць бачнасці). Паколькі солевыя адклады на высахлым дне ўтрымваюць вялікія колькасці хімічных угнаенняў і ядахімікатаў (якія выкарыстоўваліся ў сельскай гаспадарцы і змываліся з палёў у рэкі і далей траплялі ў мора), удыханне такога паветра можа негатыўна адбівацца на здароўе людзей і жывёл гэтых рэгіёнаў. Штогод з дна Аральскага мора вятрамі падымаецца да 75 мільёнаў тон солі[5]. Атрутныя солі Аральскага рэгіёна выяўлены[6] у крыві пінгвінаў Антарктыды, на ледавіках Грэнландыі, а таксама ў лясах Нарвегіі, на палях Беларусі і г.д.
Змены мясцовасці
правіцьПацярпеў аральскі ландшафт: плошча трысняговых зараснікаў скарацілася з 550 да 18 тыс. га, у агульнай складанасці загінула прыкладна 50 буйных азёр у дэльтах Сырдар'і і Амудар'і. Знішчана частка тугаяў у абалонах Сырдар'і і Амудар'і. Рэзка скарацілася разнастайнасць відаў жывой прыроды каля мора. З 178 выглядаў хрыбетных жывёл засталіся 38. Салёнасць вады павялічылася ў Малым Арале ў 2 разы (да 18 ‰) і ў Вялікім Арале ў 10 раз (каля 100 ‰). Вялікі Арал страціў рыбагаспадарчае значэнне. Порты Аральск, Муйнак і Казахдар'я былі зачынены з-за адсутнасці вады. У Прыараллі з канца 1980-х гадоў адзначаецца высокі ровень беспрацоўя.
Перспектывы
правіцьУ 2005 годзе завяршылася будаванне Какаральскай плаціны, якая можа выратаваць паўночную частку Аральскага мора (так званае Малое мора) ад высыхання. Дзякуючы плаціне, абсалютны ровень вады ў Малым моры падняўся ўжо да 42 м, пачала адраджацца рыбная гаспадарка.
З 1950-х гадоў і па цяперашні час неаднаразова прапанаваліся праекты па будаванні канала для перакідання вод з басейна Обі у басейн Аральскага мора, што дазволіла б значна развіць эканоміку Прыаралля (у прыватнасці, сельская гаспадарка) і часткова адрадзіць Аральскае мора. Такое будаванне запатрабуе вельмі вялікіх матэрыяльных выдаткаў (з боку некалькіх дзяржаў — Расіі, Казахстана, Узбекістана), таму пра практычную рэалізацыю дадзеных праектаў гаворка пакуль не ідзе.
Зноскі
- ↑ Aral Sea. September 11, 2011
- ↑ Восточное Аральское море высохло полностью Архівавана 21 сакавіка 2019.
- ↑ НАСА: Узбекская часть Аральского моря высохла полностью
- ↑ Марк Синнот. Как высушить море за полвека: трагическая история Арала(недаступная спасылка). National Geographic (июнь 2015). Архівавана з першакрыніцы 12 кастрычніка 2015. Праверана 25 красавіка 2016.
- ↑ [1] со ссылкой на источник: newsland.com/news/detail/id/1249780/
- ↑ State of Environment of the Aral Sea Basin (англ.)(недаступная спасылка). Regional report of the Central Asian States (21 ліпеня 2000). Архівавана з першакрыніцы 27 верасня 2006. Праверана 22.05.2009.
Спасылкі
правіць- В.Рахманов: Самая молодая пустыня в мире — Аралкум Архівавана 16 студзеня 2014.
- Siegmar-W. Breckle Combating desertification and rehabilitation of the salt deserts in the region at the Aral Sea Архівавана 5 сакавіка 2010.
- Evaporation of the Aral Sea : Feature Articles (англ.). Earth Observatory (20 мая 2009). Праверана 20.05.2009.
- О Барсакельмесском заповеднике — «Пойти, чтобы вернуться» Архівавана 17 ліпеня 2011., Инна БЕКЕЕВА, № 430 (16817) от 28.08.2009.
- Кладбище кораблей Архівавана 11 чэрвеня 2012. (фотоальбом южной части Аральского моря, апрель 2010 года)