Курт Гёдэль (ням.: Kurt Gödel; 28 красавіка 1906 — 14 студзеня 1978) — амерыканскі логік і матэматык, вынаходнік важных законаў матэматычнай логікі, аўтар тэарэмы няпоўнасці, сааўтар тэорыі множнасці. Акрамя гэтага ён знайшоў нетыповыя рашэнні ураўнення Эйнштэйна.

Курт Гёдэль
ням.: Kurt Friedrich Gödel
Дата нараджэння 28 красавіка 1906(1906-04-28)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 14 студзеня 1978(1978-01-14)[1][2][…] (71 год)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Жонка Adele Gödel[d][7]
Род дзейнасці матэматык, філосаф, выкладчык універсітэта, спецыяліст у галіне інфарматыкі, фізік
Навуковая сфера тэорыя мностваў, матэматычная логіка[8], аналітычная філасофія, матэматыка[8], фізіка[8], тэорыя адноснасці[8], логіка[8], predicate logic[d][8], філасофія[8] і філасофія матэматыкі[d][8]
Месца працы
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Ганс Хан[d][9]
Вядомы як аўтар тэарэм Гёдэля аб няпоўнасці
Член у
Узнагароды
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікіцытатніка Цытаты ў Вікіцытатніку
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Працы Гёделя лічацца найбольш значнымі падзеямі ў матэматыцы ХХ стагоддзя.

Біяграфія правіць

Бацькай Курта Гёдэля быў паходзячы з Вены Рудольф Гёдэль, кіраўнік і саўладальнік тэкстыльнай фірмы ў Брне. Маці, Марыяна Хандсхух, была на 14 гадоў маладзей за мужа, але мела выдатную адукацыю (вучылася ў Францыі). Курт быў малодшым з двух сыноў.

Курт Гёдэль меў звыклае дзяцінства, акрамя таго, што ва ўзросце 6 гадоў ён захварэў рэўматызмам. Гэтая хвароба можа паўплываць і на сэрца хворага, і Курт быў у гэтым упэўнены, хоць не засталося аб гэтым ніякіх пацверджанняў. Ва ўзросце 12 гадоў Курт стаў грамадзянінам толькі што створанай Чэхаславакіі. У 23-гадовым узросце ён стаў грамадзянінам Аўстрыі.

Школу ў Брно Гёдэль скончыў у 1923 годзе, паступіўшы ў Венскі ўніверсітэт. Тут ён атрымаў ступень доктара ў 1929 годзе, навучаючыся ў Ганса Хахна, вялікага аўстрыйскага матэматыка, аднаго з стваральнікаў функцыянальнага аналізу.

У 1931 годзе Курт Гёдэль апублікаваў сваю працу «Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica und verwandter Systeme» у якой сфармуляваў «тэарэму няпоўнасці». З сакавіка 1933 года Гёдэль стаў прыватдацэнтам у Венскім універсітэце.

У 1934 годзе Гёдэль прыехаў у Прынстанскі ўніверсітэт з цыклам лекцый. Гэты цыкл стаў вельмі папулярным, аднак навуковец вырашыў вярнуцца ў Еўропу ў глыбокай дэпрэсіі, якую яму давялося лячыць некалькі месяцаў.

Але незалежна ад стану здароўя, Гёдэль заставаўся вельмі працавітым вучоным, дабіўшыся ў гэты час значнага прагрэсу ў сваіх даследаваннях. Аднак пасля забойства гітлераўцамі аднаго з прафесараў Венскага ўніверсітэта (у семінарах якога Гёдэль удзельнічаў), у яго здарыўся чарговы прыступ дэпрэсіі.

Восенню 1938 года Гёдэль ажаніўся з Адэль Поркет, з якой ён быў знаёмы ўжо 11 гадоў. Яны не ажаніліся раней, з-за таго, што бацькі вучонага былі катэгарычна супраць гэтага шлюбу, таму што Адэль была разведзенай і старэй Курта на 6 гадоў.

Нацысцкія парадкі ўсталяваныя ў Аўстрыі вельмі не падабаліся Гёдэлю і ён пераехаў у Прыстан, дзе працаваў з 1938 года ў Інстытуце Перспектыўных Даследаванняў (Institute for Advanced Study). У 1948 годзе Гёдэль атрымаў амерыканскае грамадзянства.

Да канца жыцця Курт Гёдэль працаваў у Інстытуце Перспектыўных Даследаванняў у якасці прафесара, але са студэнтамі ён не працаваў. Яго самым блізкім сябрам у Прынстане стаў Альберт Эйнштэйн.

Гёдэль атрымаў узнагароду Einstein Award у 1951 годзе і пяцікутны Нацыянальны Медаль Навукі ў 1974 годзе. Быў сябрам Нацыянальнай Акадэміі Навук і Royal Society, сябрам Інстытута Францыі, Каралеўскай Акадэміі і ганаровым сябрам Лонданскага Матэматычнага Таварыства. Два разы ён адмаўляўся стаць удзельнікам Венскай Акадэміі Навук. Адначасова ён адмовіўся ад усіх прапанаваных яму пасляваенных аўстрыйскіх узнагародаў.

Пасля эміграцыі ў ЗША Гёдэль імкнуўся атрымаць амерыканскае грамадзянства. Для гэтага было неабходна здаць экзамены, а таксама экзамен на канстытуцыі ЗША. Гёдэль, уважліва рыхтаваўся да экзамену і раптам зразумеў, што сама канстытуцыя мае ўнутраныя лагічныя супярэчнасці, што хацеў растлумачыць экзаменацыйнай камісіі. На шчасце, яго сябры (і Альберт Эйнштэйн) не дазволілі яму гэта зрабіць.

Навуковая праца правіць

Тэарэма няпоўнасці з'яўляецца адной з самых вядомых прац Гёдэля. Яна сцвярджае, што любая мова, якая здольная растлумачыць вызначэнне натуральных лічбаў, з'яўляецца няпоўнай), г. зн. утрымлівае выказванні, якія нельга ні даказаць, ні абвергнуць зыходзячы з аксіём мовы.

Даказаныя Гёдэлем тэарэмы маюць шырокія наступствы як для матэматыкі, так і для філасофіі.

Акрамя гэтага Курту Гёдэлю належыць праца ў галіне дыферэнцыяльнай геаметрыі і тэарэтычнай фізікі. Ён напісаў працу па агульнай тэорыі адноснасці ў якой прапанаваў варыянт рашэнняў ураўненняў Эйнштэйна з якога вынікае, што будова сусвету можа мець такую будову, у якім бег часу з'яўляецца закальцаваным (метрыка Гёдэля), што тэарэтычна дазваляе падарожжы праз час. Большасць сучасных фізікаў лічаць гэта рашэнне дакладным толькі матэматычна і не маючым фізічнага сэнсу.

Зноскі

  1. а б MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
  2. а б Kurt Gödel // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.
  4. The Fine Art Archive — 2003. Праверана 1 красавіка 2021.
  5. Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
  6. http://www.cemeteryregister.com/search.asp?id=NJ_PRINCETON
  7. а б в г д е ё MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  8. а б в г д е ё ж Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
  9. Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 9 верасня 2018.
  10. NNDB — 2002.

Спасылкі правіць