Норберт Вінер

Норберт Вінер (англ.: Norbert Wiener; 26 лістапада 1894, Калумбія, штат Місуры, ЗША — 18 сакавіка 1964, Стакгольм, Швецыя) — амерыканскі навуковец, выдатны матэматык і філосаф, заснавальнік кібернетыкі і тэорыі штучнага інтэлекту.

Норберт Вінер
англ.: Norbert Wiener
Дата нараджэння	26 лістапада 1894(1894-11-26)[…]
Месца нараджэння	Калумбія, Місуры, ЗША
Дата смерці	18 сакавіка 1964(1964-03-18)[…] (69 гадоў)
Месца смерці	Стакгольм, Стакгольм, Стакгольмскае обер-губернатарства[d], Швецыя
Месца пахавання	Vittum Hill Cemetery[d]
Грамадзянства	ЗША
Бацька	Leo Wiener[d]
Жонка	Margaret Engemann[d]
Род дзейнасці	матэматык, аўтабіёграф, выкладчык універсітэта, псіхолаг, спецыяліст у галіне інфарматыкі, заснавальнік, навуковец
Навуковая сфера	матэматыка, кібернетыка, інфарматыка, прыкладная матэматыка, тэорыя імавернасцей, выпадковы працэс[d] і філасофія
Месца працы	Масачусецкі тэхналагічны інстытут Aberdeen Proving Ground[d]
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Гарвардскі ўніверсітэт (1910) Карнельскі ўніверсітэт (1911) Універсітэт Тафтса (1909) Peabody School[d] (1903) Ayer High School[d] (1906) Гарвардскі ўніверсітэт (1913) Кембрыджскі ўніверсітэт (1914) Гётынгенскі ўніверсітэт (1915) Tufts University School of Engineering[d]
Навуковы кіраўнік	Карл Шміт Джасая Ройс
Вядомыя вучні	Амар Боўз Шікаа Ікехара Норман Левінсан
Вядомы як	заснавальнік кібернетыкі
Член у	Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Нацыянальная акадэмія навук ЗША
Прэміі	Нацыянальная кніжная прэмія[d] (1965)
Узнагароды	грант Гугенхайма (1926) Гібсаўская лекцыя[d] (1949) прэмія імя Бохера[d] (1933) ганаровы доктар Нацыянальнага аўтаномнага ўніверсітэта Мексікі[d] (1951)
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Норберт Вінер нарадзіўся ў яўрэйскай сям'і. Яго бацька, Леа Вінер (1862—1939), нарадзіўся ў Беластоку колішняй Расійскай імперыі, вучыўся ў Мінскай, а пасля ў Варшаўскай гімназіі, паступіў у Берлінскі тэхналагічны інстытут, пасля заканчэння другога курса пераехаў у ЗША, дзе ў выніку стаў прафесарам на кафедры славянскіх моў і літаратуры ў Гарвардскім універсітэце. Бацькі маці, Берты Кан, былі выхадцамі з Германіі.

К 14 гадам Норберт Вінер вывучыў вышэйшую матэматыку, у 18 гадоў стаў доктарам філасофіі Гарвардскага ўніверсітэта. Ранняе развіццё Вінера адлюстравана ў яго кнізе «Я вундэркінд» (1953). З 1919 выкладчык, з 1932 прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута. Займаўся матэматычнай логікай і тэарэтычнай фізікай. Як матэматык стаў вядомы ў 20-30-я гг. XX ст. дзякуючы сваім працам па тэорыі патэнцыялу, гарманічных функцый, шэрагах і пераўтварэннях Фур'е, агульнаму гарманічнаму аналізу. Вялікае значэнне ў тэорыі выпадковых працэсаў атрымала ўведзеная Вінерам мера ў прасторы непарыўных функцый («вінераўская мера»).

Літаратура

• Винер Н. Бывший вундеркинд (аўтабіяграфічная аповесць, частка першая)
• Винер Н. Я — математик (аўтабіяграфічная аповесць, частка другая, выданне 2001 года)
• Винер Н. Я — математик (выданне 1967 года)
• I. E. Segal (1992) Norbert Wiener. 1894—1964. A Biographical Memoir Архівавана 15 кастрычніка 2012.. National Academy Press. Washington