Платон Андрэевіч Крэнь
Платон Андрэевіч Крэнь (4 красавіка 1896, фальварак Ярашова, Слонімскі павет, Гродзенская губерня, цяпер у складзе в. Кузявічы, Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобласць — 28 верасня 1962, в. Ярашова, Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобласць) — беларускі паэт, мемуарыст, публіцыст, удзельнік Першай сусветнай і грамадзянскай войнаў.
| Платон Андрэевіч Крэнь | |
|---|---|
| Асабістыя звесткі | |
| Дата нараджэння | 4 красавіка 1896 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 28 верасня 1962 (66 гадоў) |
| Месца смерці |
|
| Дзеці | Ірына Платонаўна Крэнь[d] і Іван Крэнь |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | паэт, мемуарыст, публіцыст |
| Мова твораў | беларуская |
Біяграфія правіць
Платон Андрэевіч Крэнь нарадзіўся 4 красавіка 1896 года ў фальварку Ярашова і быў дзясятым дзіцём у сям'і. Бацька, Андрэй Крэнь, быў пісьменным, у доме панаваў культ кнігі: зімовымі вечарамі за сталом шкаляр Платон уголас чытаў творы Сянкевіча, Гогаля, Пушкіна.
Вучыўся ў Келецкай мужчынскай гарадской гімназіі (Польшча), Клецкай настаўніцкай школе, якую скончыў у 1913 годзе. У 1915 годзе Платон Крэнь быў мабілізаваны ў войска, накіраваны ў Пецяргофскую школу прапаршчыкаў, якую скончыў у 1916 годзе з афіцэрскім чынам. Служыў у Фінляндыі ў 423-м пяхотным палку. Публікаваў вершы ў газеце «Финляндские известия».
Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі са снежня 1917 года П. А. Крэнь служыў у Чырвонай Арміі, быў накіраваны на Дон. Там захварэў, трапіў у шпіталь. Потым перайшоў у Белую гвардыю генерала Аляксея Каледзіна. З войскам адступіў у Крым, дзе змог сесці на параход «Дон» і эвакуіравацца ў Турцыю.
У жніўні 1921 года Платон Крэнь вярнуўся ў Беларусь у родную вёску. У 1920-я гады быў членам Беларускай сялянска-работніцкай грамады. Друкаваўся пад псеўданімамі Бім-Бом, Бух-Бом, Прохар Калавец, Шыпшына ў віленскіх беларускіх выданнях, ладзіў у вёсцы беларускія вечарыны і спектаклі.
Пасля вызвалення Заходняй Беларусі зімой 1939—1940 гадоў Платон Андрэевіч настаўнічаў. Пісаў у абласную газету «Чырвоная звязда». Але быў звольнены са школы з запісам «Кулак і белагвардзеец», занесены ў спісы на дэпартацыю з Беларусі. Высылцы перашкодзіў пачатак Вялікай Айчыннай вайны.
Перад альтэрнатывай вывазу ў Германію на прымусовыя работы П. А. Крэнь пайшоў працаваць у Баранавіцкую гарадскую ўправу. У гэты час публікуе фельетоны ў «Баранавіцкай газэце» і падтрымлівае сувязі з партызанамі. Вясною 1943 года па даносе П. А. Крэнь арыштаваны СД. Цудоўным чынам быў вызвалены, дзякуючы сваім фельетонам, якія спадабаліся нямецкаму начальству.
Пасля вайны П. А. Крэнь быў арыштаваны савецкімі органамі бяспекай у 1945 годзе. Асуджаны на 8 гадоў зняволення. Пакаранне адбываў ва Унжлагу МУС у Горкаўскай вобласці.
Пасля вызвалення ў лютым 1953 года Платон Андрэевіч вярнуўся ў Ярашова. Маці і жонка памерлі, дзеці раз'ехаліся. Жыў адзінока, доўга цяжка хварэў. Пачаў занатоўваць свае ўспаміны, выйшаў на магістральную тэму сваёй творчасці — ГУЛАГ. Пісаў на беларускай і рускай мовах. Частка яго рукапісных твораў была выкрадзена з хаты. Літаратурная спадчына паэта 1952—1962 гадоў была выдадзена ўжо пасмяротна.
Памёр 28 верасня 1962 года ў Ярашове.
Сям'я правіць
У шлюбе меў дачку Ірыну (1929—2005), якая і Івана (1936—2014).
Творы правіць
- Бывай, Ярашоўка : [успаміны, нарысы, вершы] / Платон Крэнь; уклад., прадмова, камент. Ірыны Крэнь; уступ. артыкул Васіля Быкава. — Мінск : Беларускі кнігазбор, 1999. — 223 с. : фат.
- Успаміны Платона Крэня / Платон Крэнь; уступ. слова Васіля Быкава, Ірыны Крэнь //Полымя. 1998. № 5. С. 183—218.
- Унжлаг : [успаміны] / Платон Крэнь; падрыхтоўка да друку і публікацыя Ірыны Крэнь // Полымя. 1999. № 7. С. 153—178; № 8. С. 169—201.
Літаратура правіць
- Крэнь Платон Андрэевіч // Маракоў, Л. Рэпрэсаваные літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі 1974—1991 : даведнік : у 3 т. / Леанід Маракоў. Мінск, 2002. Т. 1.
- Канюта, В. «Платон Крэнь — інтэлігент з народа» : Так Васіль Быкаў назваў пісьменніка Платона Крэня, майго прадзеда / Вераніка Канюта // Звязда. 2012. 13 снежня (№ 240). С. 6.