Помнік дэ Рышэльё
Помнік дэ Рышэльё (таксама вядомы як помнік Дзюку, Рышэльё, герцагу, бронзавы дзюк) — бронзавы манумент у поўны рост у Адэсе, прысвечаны Арману Эмануэлю дзю Плесі, герцагу дэ Рышэльё, адкрыты ў 1828 годзе. Першы помнік, усталяваны ў Адэсе[1].
| Славутасць | |
| Помнік дэ Рышэльё | |
|---|---|
| укр.: Пам'ятник де Рішельє | |
 | |
| 46°29′17″ пн. ш. 30°44′28″ у. д.HGЯO | |
| Краіна |
 Украіна |
| Месцазнаходжанне | Адэса |
| Скульптар | Іван Пятровіч Мартас |
| Архітэктар | Аўраам Іванавіч Мельнікаў і Francesco Boffo[d] |
| Матэрыял | бронза |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Перадгісторыя
правіцьДэ Рышэльё ўдзельнічаў у штурме Ізмаіла, а праз пяць гадоў надоўга пасяліўся ў Расіі. У 1803 годзе Рышэльё стаў кіраўніком горада, а з 1805 па 1814 генерал-губернатарам Адэсы.
Адэсіты называлі яго «наш Дзюк» і лічылі заснавальнікам горада, хоць да таго часу Адэсе было ўжо 8 гадоў. Стараннямі новага кіраўніка горада горад ператварыўся ў буйны гандлёвы порт.
Калі Бурбоны вярнулі сабе трон, Дзюк з’ехаў у Францыю, дзе стаў прэм'ер-міністрам ва ўрадзе Людовіка XVIII. Памёр 16 мая 1822 года ва ўзросце 56 гадоў у Парыжы ад кровазліцця ў мозг[2]
Гісторыя стварэння
правіцьАтрымаўшы гаротныя весткі з Парыжа, граф Ланжэрон звярнуўся з заклікам да насельніцтва пачаць збор сродкаў на збудаванне помніка Рышэльё. У мані 1823 года на пасаду Наварасійскага генерал-губернатара заступіў граф М. С. Варанцоў замовіў помнік вядомаму скульптару І. П. Мартасу[2]. Ён стаў адным з апошніх тварэнняў гэтага выбітнага рускага майстра.
Помнік уяўляе сабой бронзавую статую Рышэльё ў рымскай тозе са скруткам у руцэ і трыма латуневымі гарэльефамі, якія сімвалізуюць земляробства, гандаль і правасуддзе.
Закладзены 30 чэрвеня 1827 года.
Працамі па ўстаноўцы помніка кіраваў архітэктар Ф. К. Бофа[3]. Адкрыццё бронзавага помніка Дзюку адбылося 22 красавіка 1828 года.
Падчас Крымскай вайны англа-французская эскадра абстраляла горад і порт. Адно з ядраў выбухнула на плошчы каля помніка і пашкодзіла яго пастамент асколкам. Пасля вайны на месцы пашкоджання была ўсталяваная чыгунная латка са стылізаваным гарматным ядром.
Апісанне
правіцьСкульптура і гарэльефы адлітыя ў бронзе ліцейным майстрам В. П. Якімавым у Пецярбургу. Пастамент выбітнага пецярбургскага архітэктара А. І. Мельнікава і архітэктара Ф. К. Бофа. Манумент у стылі класіцызму, уяўляе сабой пастаўленую на п’едэстал бронзавую статую А.-Э. Рышэльё. Велічыня фігуры некалькі больш натуральнай. Квадратны ў плане пастамент з карнізам з ружовага паліраванага граніту з берага ракі Паўднёвы Буг (каля Вазнясенска), падораны Херсонскім абшарнікам Скаронінскім, аздоблены майстрам Паала Джэрары. Падставай пастамента служыць стылабат у форме ўсечанай піраміды з мясцовага вапняку з чатырма прыступкамі з граніту.
На гранях пастамента ў прастакутных нішах устаноўлены пліты і гарэльефы. На фасаднай — латуневая залачэнне пліта з надпісам:
ГЕРЦОГУ ЕММАНУИЛУ ДЕ РИШЕЛЬЕ УПРАВЛЯВШЕМУ СЪ 1803 ПО 1814 ГОДЪ НОВОРОССIЙСКИМ КРАЕМЪ И ПОЛОЖИВШЕМУ ОСНОВАНIЕ БЛАГОСОСТОЯНИЮ ОДЕССЫ БЛАГОДАРНЫЕ КЪ НЕЗАБВЕННЫМЪ ЕГО ТРУДАМЪ ЖИТЕЛИ ВСЕХЪ СОСЛОВIЙ СЕГО ГОРОДА И ГУБЕРНИЙ ЕКАТЕРИНОСЛАВСКОЙ ХЕРСОНСКОЙ И ТАВРИЧЕСКОЙ ВОЗДВИГЛИ ПАМЯТНИКЪ СЕЙ ВЪ 1826 ГОДѣ ПРИ НОВОРОССIЙСКОМ ГЕНЕРАЛЪ-ГУ-БЕРНАТОРѣ — ГРАФѣ ВОРОНЦОВѣ
На трох бакавых баках — бронзавыя гарэльефныя выявы, якія сімвалізуюць гандаль, правасуддзе і земляробства.
Размяшчэнне ў горадзе
правіцьАдрас: Прыморскі бульвар, 9.
Помнік звернута тварам да мора, прама перад ім Пацёмкінская лесвіца, якая вядзе да Марскога вакзала. Ззаду помніка — два будынкі прысутных месцаў, якія ўтвараюць паўкруглую плошчу, далей — Кацярынінская плошча. Помнік ўдала спалучаецца з навакольнай забудовай і Пацёмкінскай лесвіцай[3].
У культуры
правіцьПошта Украіны выкарыстала выяву помніка пры стварэнні канверта.
Адэсіты кажуць: «Паглядзі на Дзюка з другога люка» або «Паглядзі на Дзюка з люка». Калі глядзець на помнік з вадаправоднага люка злева ад яго, то скрутак і зморшчыны адзення Дзюка надзвычай падобныя на мужчынскія геніталіі[4]. У песні Ігара Ганькевіча «Прагулка па Адэсе» факт пра люк адлюстраваны так: «Улыбаясь Дюку, по бульвару хожу; со второго люка на него не гляжу…»
-
Помнік на спецыяльным паштовым гашэнні 2003 года -
Канверт з гашэннем 2003 года
Зноскі
- ↑ Коханский В. Одесса и ея окрестности. Полный иллюстрированный путеводитель и справочная книга. — Изд. 3-е. — Одесса: Л. Нитче, 1892. — 554 с.
- ↑ а б Барская Н. Дюк // Одесский вестник : газета. — Одесса: 2006. — № 204-205. Архівавана з першакрыніцы 9 снежня 2007.
- ↑ а б «Памятники градостроительства и архитектуры Украинской ССР», справочник в 4-х томах (Главный редактор: Н. Л. Жариков). — Киев: «Будiвельник», 1983—1986. — Т. 3. — С. 252.
- ↑ «Борис Бурда: на Дюка гляди с люка!» Архівавана 30 верасня 2007. (руск.)