Пракельцкая мова
Праке́льцкая мова — прамова (мова-продак), якая лічыцца продкам моў кельцкай галіны індаеўрапейскай сям'і моў, і, у сваю чаргу, стала асобнай філіяцыяй пасля распаду праіндаеўрапейскай мовы. Не з'яўляецца пісьмова засведчанай, аднаўляецца праз звесткі і метады параўнальна-гістарычнай лінгвістыкі.
Некаторымі мовазнаўцамі ўключаецца ў склад заходнеіндаеўрапейскай супольнасці, да якіх належалі таксама прагерманская, праіталійская і прабалта-славянская мовы. Дакладныя зносіны між гэтымі мовамі ў рамках гіпатэтычнай супольнасці застаюцца дыскусійнымі. На ўзор такіх індаеўрапейскіх моў, як тахарскія, італійскія, германскія, старажытнагрэчаская і некаторыя іншыя, уяўляла сабой мову з тыпова «кентумнымі» рысамі.
Рэканструкцыя пракельцкай мовы ўскладняецца рознай наяўнасцю звестак адносна дзвюх груп кельцкай галіны, астраўной і кантынентальнай. Усе кантынентальныя кельцкія мовы з'яўляюцца вымерлымі; у той час як іх пісьмовыя помнікі даюць добрае ўяўленне пра фаналогію і, часам, пра марфалогію, рэканструкцыя іх сінтаксісу падааецца цяжкасцям з прычыны малой колькасці вядомых пісьмовых помнікаў. Некаторыя поўныя сказы знаходзяцца ў пісьмовых сведчаннях гальскай і кельтыберскай моў, але найстарэйшай істотнай кельцкай літаратурай лічацца ўзоры пісьма старажытнаірландскай мовы — самай ранняй з засведчаных астраўных моў.
Мажлівыя носьбіты
правіцьНайранейшай археалагічнай культурай, прадстаўнікі якой могуць атаясамлівацца з носьбітамі пракельцкай мовы і якая можа быць абгрунтаваная ў гэтай якасці, з'яўляецца культура палёў пахавальных урнаў, якая існавала ў Цэнтральнай Еўропе з апошняе чвэрці II тыс. да н.э.[1] З раннімі кельтамі таксама звязваецца гальштацкая культура, якая існавала перадусім на тэрыторыях сучасных Швейцарыі і Аўстрыі каля ІХ ст. да н.э. ужо ў часы Жалезнага веку[1]
Лінгвістычная характарыстыка
правіцьФаналагічныя змены
правіцьНіжэй прыведзены пералік трывалых гукавых змен, якія сталі адрозніваць пракельцкую мову ад праіндаеўрапейскай[2]. Змены прыведзеныя ў храналагічным парадку ад познепраіндаеўрапейскага да познепракельцкага перыядаў. V — галосны, C — зычны.
- Познепраіндаеўрапейскі перыяд:
Змены, што адбыліся ў гэты перыяд, падзяляюць таксама шэраг іншых галін індаеўрапейскай сям'і.
- Аб'яднанне шэрагаў палятавелярных з іх звычайнымі аналагамі (гл. таксама ізаглоса кентум-сатэм):
- ḱ > k
- ǵ > g
- ǵʰ > gʰ;
- Эпэнтэза галоснага *a пасля складовага санорнага ў пазіцыі, калі за ім следаваў лярынгал або іншы санорны (R̥HR > RaHR);
- Страта лярынгалаў у складох пасля галоснага перад націскам (VHĆ > VĆ);
- Страта лярынгалу перад наступным галосным з уплывам на яго якасць:
- h₁e > e
- h₂e > a
- h₃e > o
- HV > V;
- Страта лярынгалаў пасля папярэднім галосным з уплывам на яго даўжыню:
- eh₁ > ē
- eh₂ > ā
- eh₃ > ō
- VH > V̄;
- Страта лярынгалаў у неініцыяльным складзе між выбухнымі зычнымі (CHC > CC). Спалучэнні тыпу «выбухны + H + выбухны» далі нуль гуку ў пракельцкай мове ў неініцыяльных складох (напрыклад, PIE *dʰugh₂tḗr > пракельцк. *duxtīr замест чаканага **dugatīr)[3];
- Пераход астатніх лярынгалаў у галосную фанему *a (CHC > CaC);
- Пераход двух паслядоўных зубных у дзве глухія свісцячыя (TT > ss).
- Раннепракельцкі перыяд:
- Аб'яднанне ў лябіявелярныя паслядоўнасцей зычных накшталт велярны + *w. Застаецца незраумелым пытанне таго, ці адбылося гэта да наступнай змены, у такім выпадку адбыўся пераход gw > b або gw > gʷ.
- kw > kʷ
- gw > gʷ
- gʰw > gʷʰ
- gʷ > b;
- Прыдыхальныя зычныя страчваюць прыдыханне і, такім чынам, зліваюцца з іх звычайнымі адпаведнікамі:
- bʰ > b
- dʰ > d
- gʰ > g
- gʷʰ > gʷ;
- Пераход *e перад санорным і *a ў *a (eRa > aRa): *ǵʰelH-ro > *gelaro > *galaro / *gérH-no > *gerano > *garano;
- Эпэнтэза *i пасля складовага плыўнага ў выпадку, калі апошні знаходзіцца ў пазіцыі перад выбухным:
- l̥T > liT
- r̥T > riT;
- Эпэнтэза *a перад астатнімі складовымі санорнымі:
- m̥ > am
- n̥ > an
- l̥ > al
- r̥ > ar;
- Страта ўсіх астатніх нескладовых лярынгалаў;
- Пераход *p у *kʷ у выпадку, калі апошні прысутнічае ў любой пазіцыі слова пасля *p (p...kʷ > kʷ...kʷ);
- Пераход галоснай ē > ī, а таксама ō > ū (у фінальных складох);
- Скарачэнне доўгіх галосных (у тым ліку дыфтонгаў) перад санорным у канцы складу (V:RC > VRC).
- Познепракельцкі перыяд:
- Пераход выбухных у *x перад іншым выбухным або *s (C₁C₂ > xC₂, Cs > xs);
- Пераход p > b перад плыўнымі (pL > bL);
- Пераход p > w перад насавымі (pN > wN);
- Пераход p > ɸ. Мажліва, не адбываўся перад свісцячым *s;
- Пераход ō > ā;
- Пераход ew > ow;
- Пераход uwa > owa.
Рэканструкцыя
правіцьАналагічна іншым рэканструяваным прамовам, адносна пракельцкай мовы лінгвісты рэканструююць фанетыку і фаналогію (гукавы лад), для чаго прыцягваюцца звесткі па праіндаеўрапейскай мове, а таксама прамовах, якія існавалі поруч з пракельцкай, захаваных пісьмовых помніках вымерлых кельцкіх моў і сучасных кельцкіх моў.
- Зычныя:
Для пракельцкай мовы рэканструюецца наступны лад зычных гукаў:
Білябіяльныя | Альвеалярныя | Палатальныя | Велярныя | Лябіявелярныя | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Выбухныя | b | t | d | k | ɡ | kʷ | ɡʷ | ||
Насавыя | m | n | |||||||
Фрыкатывы | ɸ | s | |||||||
Апраксыманты | j | w | |||||||
Апраксыманты | l | ||||||||
Дрыжачыя | r |
У адрозненне ад праіндаеўрапейскай мовы ў пракельцкай мове знікла прыдыханне як сродак супрацьпастаўлення зычных фанем, праз што, такім чынам, звонкія прыдыхальныя выбухныя *bʰ, *dʰ, *gʰ/ǵʰ у пракельцкай мове зліліся з *b, *d, *g/ǵ. Звонкі прыдыхальны лябіявелярны *gʷʰ не зліўся з *gʷ, аднак апошні ў пракельцкай зліўся з *b, тады як адбыўся пераход *gʷʰ > *gʷ. Узоры дадзеных пераход прасочваюцца на PIE *gʷen- «жанчына» > ст.-ірл. ben, вал.: benyw, але PIE *gʷʰn̥- «забіваць, параніць» > ст.-ірл. gonaid, валійск. gwanu.
Праіндаеўрапейскі *p быў страчаны ў пракельцкай пераўтварыўся напачатку ў *ɸ, пасля чаго перайшоў у *h (што можна прасачыць на тапоніме Герцынія, у выпадку, калі ён мае кельцкую этымалогію) і ўрэшце быў страчаны ў ініцыяльнай і інтэрвакальнай пазіцыях. Лёс *ɸ у іншых пазіцыях стаў іншым: так, сцячэнні *ɸs, *ɸt перайшлі ў *xs, *xt адпаведна ў пракельцкі перыяд, PIE *sp- у старажытнаірландскай перайшло ў s (у сваю чаргу, праз леніцыю f-) і брыцкае f. Тэзіс аспрэчваецца паводле Схрэйвера, які мяркуе, што між гэтым пераходам існаваў прамежкавы этап з існаваннем *sɸ-, у якім *ɸ захоўвала статус незалежнай фанемы да самага расаду праастраўной кельцкай мовы на гайдэльскія і брыцкія[4]; паводле Мак-Кона *sp- захаваўся ў пракельцкай мове і, сыходзячы з гэтага, пераходу *p > *ɸ перад *s не існавала[5]. Падобным чынам праце закон Грыма ў германскіх мовах.
Пракельцкая | Старажытнаірландская | Валійская |
---|---|---|
*laɸs- > *laxs- «бляск» | las-aid | llach-ar |
*seɸtam > *sextam «сем» | secht | saith |
*sɸeret- або *speret- «пятка» | seir | ffêr |
У гальскай і брыцкіх мовах зычны *p узнікнуў як новы рэфлекс праіндаеўрапейскай *kʷ (напрыклад, гальск. petuar[ios], валійск. pedwar, але ст.-ірл. *cethair і лац.: quattuor «чатыры»). Сыходзячы з гэтага, шэраг лінгвістаў аспрэчвае класіфікацыю кельцкіх моў як падзел на астраўныя і кантынентальныя і прапаноўвае падзел кельцкіх моў на Q-мовы (гайдэльскія, кельтыберскія) і P-мовы (брыцкія, амаль усе кантынентальныя). Аднак просты падзел паводле крытэру захавання *kʷ можа апынуцца неабгрунтаваным з прычыны таго, што гэты варыянт класіфікацыі не адлюстроўвае сведчанні старажытных кантынентальных моў, вялікая колькасць нечаканых, але паслядоўных інавацый сведчаць супраць падзелу на Q- і P-мовы (напрыклад, у гальскай мове, якая традыцыйна адносіцца да P-кельцкіх, зафіксаваныя лексемы відавочнага Q-паходжання). Варта адзначыць, што аргументы, якія сведчаць супраць падзелу на Q- і P-мовы могуць з'яўляцца вынікам узаемных кантактаў між астраўнымі і кантынентальнымі мовамі або адлюстроўваць агульны субстратны ўплыў.
Q-кельцкія мовы могуць мець запазычванні з тыповым /p/ на месцы *kʷ, пры гэтым у архаічнаірландскай мове пры працэсе запазычвання з валійскай мовы апошняя выкарыстоўвалася праз нястачу /p/ у архаічнаірландскай:
- Лац. Patricius «Святы Патрык» > валійск. > арх.-ірл. Qatrikias > ст.-ірл. Cothrige, сучасн. ірл. Padraig;
- Лац. presbyter «святар, прэсьбітар» > ст.-валійск. premter, primter > арх.-ірл. qrimitir > ст.-ірл. cruimther.
Пазней у гайдэльскіх мовах назіраўся працэс запазычвання словаў з захаваннем гэтай зычнай (напрыклад, лац. osculum pacis «пацалунак міру» > шатл. гэл.: póg «пацалунак»).
- Галосныя:
Рэканструяваны для пракельцкай мовы лад галосных шмат у чым супадае з рэканструяваным для праіндаеўрапейскай мовы (паводле Мее). Прысутнічалі манафтонгі і дыфтонгі.
Манафтонгі:
Пярэдняга
шэрагуСярэдняга
шэрагузадняга
шэрагудоўгія кароткія доўгія кароткія доўгія кароткія Верхняга
ўздыму/iː/ /i/ /uː/ /u/ Сярэдняга
ўздыму/eː/ /e/ /o/ Ніжняга
ўздыму/aː/ /a/
Дыфтонгі:
-i | -u | |
---|---|---|
e- | ei | |
a- | ai | au |
o- | oi | ou |
Марфалогія
правіцьУ мэтах аднаўлення марфалагічнага ладу пракельцкай мовы выкарыстоўваюцца звесткі марфалагічных прыкметаў сучасных кельцкіх моў, асабліва вымерлых кантынентальных моў, якія нярэдка могуць паказваць большую архаічнасць у параўнанні з сучаснымі кельцкімі.
Назоўнік
правіцьУ марфалагічнай структуры назоўнікаў і прыметнікаў рэканструяванай пракельцкай мовы не прасочваецца прыкметных адрозненняў у параўнанні з праіндаеўрапейскай мовай. Як лічыцца, у пракельцкай мове назоўнік мог адрознівацца паводле трох радоў, трох лікаў і пяці-васьмі склонаў.
Існаваў мужчынскі, жаночы, ніякі рады; адзіночны, парны, множны лікі.
Колькасць склонаў у пракельцкай мове з'яўляецца прадметам дыскусій[6]. У той час як у старажытнаірландскай мове прадстаўлена пяць склонаў, адносна кантынентальных мяркуецца, што іх пісьмовыя помнікі адлюстроўваюць наяўнасць васьмі склонаў: назоўнага, роднага, давальнага, вінавальнага, творнага, месны, клічнага склонаў і аблатыву.
Як мяркуецца, існавала прынамсі дзевяць тыпаў асноваў слова: *o-аснова, *ā-аснова, *i-аснова, *u-аснова, зубныя асновы, велярныя асновы, насавыя асновы, *r-аснова, *s-аснова. Для словаў кожнага тыпу асноваў быў характэрны ўласны тып скланення.
Узоры | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Перад *-s назоўнага склону адзіночнага ліку велярны зычны асіміляваўся да *-x (напрыклад, *rīg- «кароль» > *rīxs). Фінальны *-d перайшоў у *-t-: *druwid- «друід» > *druwits: *rīxs «кароль» (м.р.):
*druwits «друід» (м.р.):
*karnuxs (назва музычнага інструменту, м.р.?)
*dants «зуб» (м.р.)
Увогуле, насавыя асновы, што заканчваліся на *-on-, мелі канчатак *-ū ў назоўным склоне адзіночнага ліку: *abū «рака» (ж.р.) (валійск. afon, ст.-брэт. aven, шатл. abhainn):
*kangsmã «крок» (м.р.)
Як правіла, назоўнікі з *s-асновай заканчваліся на *-es-, маючы канчатак *-os у назоўным склоне адзіночнага ліку: *teges- «дом» > *tegos. *tegos (м.р.), шатл. teach/tigh.
*r-асновы з'яўляліся параўнальна рэдкімі і ў асноўным датычылі тэрмінаў сваяцтва. Звычайна яны заканчваліся на *-ter-, маючы канчатак *-tīr у назоўным склоне і *-tr- ва ўсіх іншых склонах, апрача вінавальнага: *ɸater- «бацька» > *ɸatīr, *ɸatros. *ɸatīr (м.р.):
*mātīr «маці» (ж.р.)
|
Дзеяслоў
правіцьПараўнанне парадыгмаў змен дзеяслову ў старажытнаірландскай і гальскай мовах сведчыць пра рознае развіццё дзеяслову ў кантынентальных і кельцкіх мовах. Імаверна, звесткі гальскай, кельтыберскай і астраўных кельцкіх моў адлюстроўваюць наяўнасць у пракельцкай мове трох ладоў:
- Абвесны (гальск. delgu «я лічу», tongu «я клянуся»);
- Загадны (кельтыбер. usabituz, гальск. appisetu);
- Умоўны (гальск. buetid «ці можа ён быць», кельтыбер. asekati).
Хутчэй за ўсё, пракельцкай мове была ўласцівая наяўнасць чатырох часоў, сведчанні пра што здабываюцца дзякуючы таксама звесткам вымерлых кельцкіх моў.
- Цяперашні (гальск. uediíu-mi «я малюся», кельтыбер. zizonti «яны сеюць»);
- Прэтэрыт (гальск. sioxti, лепант. KariTe);
- Імперфект (незакончаны; мажліва, кельтыбер. kombalkez, atibion);
- Будучы (гальск. bissiet, ст.-ір. bieid «ён мае быць»).
Дзеяслоў мог утварацца шляхам дадання суфіксаў да дзеяслоўнай асновы. Аснова магла быць тэматычнай (з галоснай, якая развілася ў выніку праіндаеўрапейскага аблаўту) або атэматычнай (безь яе), склады ў аснове маглі быць закрытымі і адкрытымі.
Спражэнне дзеяслову можа быць прадэманстраванае на наступных прыкладах[2][7][8].
Узоры | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Скланенне дзеяслову *bere/o- «несці, цячы»:
|
Гісторыя
правіцьЛічыцца, што пракельцкая мова працягвала сваё існаванне прыкладна да ІХ ст. да н.э. Выкарыстоўваючы вылічальныя метады, у цяперашнія часы высоўваюцца гіпотэзы пра вылучэнне пракельцкай мовы каля 4100 гг. да н.э. і прыбыццё носьбітаў мовы на Брытанскія астравы каля 3200 гг. да н.э. (± 1,5 тыс. гг.)[9], але падобныя даты не з'яўляюцца агульнапрынятымі.
Шэраг мовазнаўцаў высоўваюць гіпотэзы пра асаблівае збліжэнне італійскіх і кельцкіх моў у рамках індаеўрапейскай сям'і, з-за чаго пастулюецца пра адасабленне з праіндаеўрапейскай мовы спачатку праіталійска-кельцкай мовы, з якой ужо адбылося вылучэнне пракельцкай. Гіпотэза крытыкуецца, паколькі агульныя рысы могуць тлумачыцца моўнымі кантактамі між носьбітамі моў.
Зноскі
- ↑ а б Chadwick; Corcoran, Nora; J.X.W.P. The Celts. — Penguin Books, 1970. — С. 28-33.
- ↑ а б Ranko, Matasović. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. — Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series, 9. — Brill Academic Publishers, 2009. — ISBN 978-90-04-17336-1.
- ↑ Matásovic (2009: 6)
- ↑ Schrijver 1995, p. 348
- ↑ McCone 1996, pp. 44–45
- ↑ Pedersen, Holger. Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen, 2. Band, Bedeutungslehre, Wortlehre. — Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1913. — ISBN 3-525-26119-5.
- ↑ MacBain, Alexander. An etymological dictionary of the Gaelic language. — Stirling: Eneas MacKay, 1911.
- ↑ Ward, Alan. A Checklist of Proto-Celtic Lexical Items. — 1982. — С. 7-14.
- ↑ Forster, Peter; Toth, Alfred. 100 // Toward a phylogenetic chronology of ancient Gaulish, Celtic, and Indo-European. — Proceedings of the National Academy of Sciences. — 2003. — С. 9079-9084.
Літаратура
правіць- Cowgill, Warren. The origins of the Insular Celtic conjunct and absolute verbal endings / H. Rix. — Flexion und Wortbildung: Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft, Regensburg, 9.–14. September 19734. — Wiesbaden: Reichert, 1975.
- Evans, D. Simon. A Grammar of Middle Welsh. — Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies, 1964.
- Forster, Peter; Toth, Alfred. 100 // Toward a phylogenetic chronology of ancient Gaulish, Celtic, and Indo-European. — Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. — 2003. — Т. 15. — С. 9076-9084.
- Gray, Russell D.; Atkinson, Quintin D. 6965 // Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin. — Nature. — 2003. — Т. 625. — С. 435-439.
- Lane, George S. The Germano-Celtic Vocabulary. — Language, 1933. — С. 244-264.
- McCone, Kim. Towards a Relative Chronology of Ancient and Medieval Celtic Sound Change. — Maynooth: Department of Old and Middle Irish, St. Patrick's College, 1996. — ISBN 0-901519-40-5.
- Pedersen, Holger. 2. Band, Bedeutungslehre, Wortlehre // Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen. — Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1913. — ISBN 3-525-26119-5.
- Schrijver, Peter. 45 // „The Celtic adverbs for 'against' and 'with' and the early apocope of *-i“. — Ériu. — 1994. — С. 151-189.
- Schrijver, Peter. Studies in British Celtic Historical Phonology. — Amsterdam: Rodopi, 1995. — ISBN 90-5183-820-4.
- Thurneysen, Rudolf. A Grammar of Old Irish / Tr. D. A. Binchy, Osborn Bergin. — Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies, 1946.
- Ranko, Matasović. 9 // Etymological Dictionary of Proto-Celtic. — Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series. — Brill Academic Publishers, 2009. — ISBN 978-90-04-17336-1.
Спасылкі
правіць- Пракельцкая мова ў англійскім ВікіСлоўніку (англ.)
- Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series (англ.)
- Proto-Celtic to English Wordlist Архівавана 31 снежня 2010. (англ.)
- English to Proto-Celtic Wordlist Архівавана 22 сакавіка 2014. (англ.)